Την περασμένη εβδομάδα, η εταιρεία όπου διακινεί το ρύζι Uncle Ben’s ανακοίνωσε ότι το προϊόν της θα σταματήσει να κυκλοφορεί με την εικόνα ενός μαύρου αγρότη, που χρησιμοποιεί η εταιρεία από το 1940, ενώ είναι πιθανό να αλλάξει και το όνομα του προϊόντος.
Είχαν προηγηθεί παρόμοιες αποφάσεις και από άλλες επιχειρήσεις τροφίμων, να αλλάξουν τα λογότυπα των προϊόντων τους, τα οποία διατηρούσαν στις συσκευασίες όλα τα προηγούμενα χρόνια, για αρκετές μάλιστα δεκαετίες, παραδεχόμενοι πλέον ότι αυτά τα λογότυπα αποτελούσαν στερεότυπες απεικονίσεις μειονοτήτων.
Η δολοφονία του 46χρονου άνεργου Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ από λευκό αστυνομικό στη Μινεσότα των Ηνωμένων Πολιτειών, πυροδότησε ένα άγριο κύμα διαδηλώσεων σε ολόκληρο τον κόσμο κατά του ρατσισμού, της αστυνομικής βίας και της ανθρώπινης καταπίεσης. Οι μνήμες ανακάλεσαν άσχημες εικόνες από το αποικιοκρατικό παρελθόν διαφόρων χωρών, ενισχύοντας την οργή των διαδηλωτών, που συνέδεσαν την κατασταλτική βία των ημερών μας με την βάρβαρη πρακτική της δουλείας άλλων εποχών.
Η οργή αυτή βρήκε στόχο τα αγάλματα προσωπικοτήτων των οποίων τα ονόματα συνδέονται έντονα με το αποικιοκρατικό παρελθόν της Ευρώπης και της Αμερικής. Άρχισαν λοιπόν να αποκαθηλώνονται από τους εξαγριωμένους διαδηλωτές των δρόμων, το ένα μετά το άλλο, δημόσια μνημεία που μέχρι τώρα κοσμούσαν τους δρόμους και τις πλατείες διαφόρων χωρών.
Η αρχή έγινε με το γκρέμισμα του αγάλματος του Έντουαρντ Κόλστον και στη συνέχεια τη ρήψη του στα νερά του λιμανιού του Μπρίστολ. Ο Κόλστον υπήρξε έμπορος, βουλευτής και γνωστός φιλάνθρωπος. Ταυτόχρονα όμως ήταν και ένας από τους μεγαλύτερους δουλεμπόρους στην ιστορία της Αγγλίας. Υπολογίζεται ότι κατά το διάστημα από το 1672 έως το 1689, τα πλοία του Κόλστον μετέφεραν 80.000 ανθρώπους από την Αφρική στην Αμερική, με σκοπό να πωληθούν ως δούλοι.
Το παράδειγμα της πτώσης του αγάλματος του Κόλστον ακολούθησαν μια σειρά από αγάλματα, στα πλαίσια μιας γενικευμένης διαμαρτυρίας. Στα όρια ενός «πολέμου» που κήρυξε το παρόν στο παρελθόν! Ανάμεσά τους διακρίνουμε αρκετά από τα αγάλματα ηγετών της ηττημένης στον εμφύλιο πόλεμο Συνομοσπονδίας, που είναι διάσπαρτα στον αμερικανικό Νότο, το άγαλμα του Βασιλιά Λεοπόλδου στην Αμβέρσα, που ευθύνεται για 10 εκατομμύρια θανάτους στο Κονγκό, ως αποτέλεσμα της άγριας εκμετάλλευσης και των βασανιστηρίων που υπέστησαν αυτοί οι άνθρωποι, αλλά και το άγαλμα του Χριστόφορου Κολόμβου στο Σαν Φραντσίσκο, ο οποίος υπήρξε δουλέμπορος, βασανιστής και υπεύθυνος για την εξαφάνιση του μισού πληθυσμού της Αϊτής. Ακόμα και το άγαλμα του Τσόρτσιλ στο κέντρο του Λονδίνου «ένιωσε» τον κίνδυνο της αποκαθήλωσης και από τότε φρουρείται νυχθημερόν από την αστυνομία.
Οι μεταπολεμικές γενιές είναι περισσότερο εξοικειωμένες με τις «πτώσεις» των αγαλμάτων. Οι νεότεροι έχουμε παρακολουθήσει, μέσα από ντοκιμαντέρ, τα πλάνα με τα Σοβιετικά αγάλματα να πέφτουνε κατά μήκος του «Ανατολικού Μπλοκ». Η «πτώση» αυτή αποτέλεσε ένα σύμβολο πολύ ισχυρότερο από την ίδια την ανέγερση ενός αγάλματος!
Θυμόμαστε βέβαια και την πτώση των αγαλμάτων του Σαντάμ Χουσεΐν ή του Καντάφι. Εκείνοι που πανηγύριζαν τότε από το γκρέμισμα αυτών των συμβόλων, είναι οι ίδιοι που σήμερα έχουν αναλάβει ρόλο υπερασπιστών των στρατηγών του Νότου και των Άγγλων δουλεμπόρων…
Οι πιέσεις που δέχεται τώρα η ακαδημαϊκή κοινότητα στις ΗΠΑ και όχι μόνο, για μια περισσότερο δίκαιη ιστοριογραφία και για μια αντικατάσταση των συμβόλων καταπίεσης, είναι μεγάλες, ενισχύοντας το αίτημα του κινήματος «Black Lives Matter».
Ωστόσο, στον αντίποδα, πολλοί είναι εκείνοι που επισημαίνουν τον κίνδυνο, πως με αυτό το ιστορικό «ξεκαθάρισμα», μέσα από τα αγάλματα, τα προϊόντα, τα βιβλία, τα έργα τέχνης και τα σύμβολα, μπορεί να χαθεί το μέτρο και να ανθίσει η λογοκρισία.
Ποιος είναι εκείνος που θα πρέπει να αποφασίζει, «ποια είναι η μνήμη, ποια είναι η ιστορία, ποια είναι η τέχνη, ποια είναι τα σύμβολα και ποιος είναι ο πολιτισμός;»
Τα αγάλματα, οι σημαίες, τα κτήρια και τα άλλα σύμβολα, αποτελούν μέρος της ιστορίας και της κληρονομιάς κάθε τόπου.
Ωστόσο, τα σύμβολα αυτά δεν προκαλούν κατ’ ανάγκη πάντα ευχάριστα συναισθήματα.
Σε στιγμές έντασης που δημιουργείται από κάποια κοινωνική έκρηξη, όταν ορισμένα από αυτά τα σύμβολα θυμίζουν αποτρόπαιες στιγμές της ιστορίας, μετατρέπονται σε στόχους της οργής και της εκτόνωσης.
Η αποκαθήλωση των αγαλμάτων που σχετίζονται με το σκοτεινό παρελθόν της Ευρώπης και των ΗΠΑ, δεν αποτελεί πρωτοτυπία των ημερών μας. Πάντοτε, σε περιόδους κοινωνικών αναταραχών, σύμβολα τα οποία θεωρούνταν μέχρι κάποια στιγμή «ιερά», μετατρέπονταν στη συνέχεια σε δέκτες οργής του αγανακτισμένου πλήθους, που ξεσηκωνόταν και διαδήλωνε, αναζητώντας νέους προσανατολισμούς.
Η εικόνα των διαδηλωτών του Μπρίστολ που αποκαθήλωσαν με σχοινιά το αμφιλεγόμενο άγαλμα, αποτέλεσε έμπνευση για τον ιδιόμορφο καλλιτέχνη των δρόμων Μπάνκσι (Banksy), ο οποίος κοινοποίησε στο Instagram ένα σκίτσο με την παραπάνω αποκαθήλωση. Το σκίτσο του συνοδεύεται από μια ενδιαφέρουσα πρωτότυπη πρόταση:
Ο Μπάνκσι προτείνει να επιστρέψει στη θέση του το άγαλμα του Κόλστον, σε «πτωτική» όμως στάση, με τα σχοινιά δεμένα στο λαιμό του και να πλαισιώνεται από τρία μικρότερα αγάλματα των διαδηλωτών που το αποκαθήλωσαν. Ο αινιγματικός, χαρισματικός δημιουργός καταλήγει: «Όλοι ευχαριστημένοι. Μια διάσημη ημέρα μνημονεύεται!».
Ο ρόλος των συμβόλων στις κοινωνίες των ανθρώπων είναι πολυσύνθετος. Τα σύμβολα, και εν προκειμένω τα αγάλματα, δεν αποτελούν απλώς ιστορικές καταγραφές, δεν συνιστούν μονάχα βασικές εκδοχές μνημείων, λειτουργούν λιγότερο ως πρόσωπα και περισσότερο ως αρχέτυπα, συμπυκνώνοντας αξίες, ιδέες και προτάγματα.
Κανένα ιστορικό πρόσωπο δεν νοείται να αφαιρείται από την ιστορία, αφού αποτελεί κομμάτι της ιστορίας! Η απόσυρση ενός μνημείου ισοδυναμεί με ιστορική διαγραφή της μνήμης. Τα αμφιλεγόμενα αγάλματα θα μπορούσαν όμως να μεταφερθούν από τους δρόμους και τις πλατείες που κοσμούν σήμερα, σε μουσεία, όπου εκεί θα εξέθεταν ρεαλιστικά και σε κοινή θέα τον ιστορικό ρόλο εκείνων που παριστάνουν.
«Ο πόλεμος των αγαλμάτων», όπως έχει χαρακτηριστεί από πολλούς, δεν φέρνει στο προσκήνιο έναν ακόμα διχασμό στις κοινωνίες των ανθρώπων, αλλά επιβεβαιώνει και καταδεικνύει ταυτόχρονα, με τον πλέον εμφατικό τρόπο, πως η αποικιοκρατία, η δουλεία και ο ρατσισμός αποτέλεσαν δομικά χαρακτηριστικά της ιστορίας και του ανθρώπινου πολιτισμού. Υπενθυμίζει επίσης ξανά το αίτημα, να σταματήσει η αποσιώπηση της βίας.
Γι’ αυτό το λόγο και η έντονη αμφισβήτηση αυτών των συμβόλων που παρατηρούμε σήμερα στις διάφορες κοινωνίες, έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με πρόσωπα και ιστορικά γεγονότα που διαδραμάτισαν πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση, ακόμα και της ταυτότητας αυτών των κοινωνιών. Επίσης, διαπιστώνουμε για ακόμα μία φορά πως, η ιστορική μνήμη εξακολουθεί να παραμένει ένα διαφιλονικούμενο πεδίο.
https://moschonas.wordpress.com