Πέρασαν από τότε εκατό ολόκληρα χρόνια. Τέτοιες μέρες, Χριστούγεννα του 1923. Ορθάνοιχτα τα μάτια της ψυχής μας κοιτάζουν την Ανατολή…
Οι εκκλησιές μας κι αυτές γκρεμισμένες… χαλάσματα τα σπίτια των Ελλήνων… οι βωμοί έχουν βεβηλωθεί σε μεγάλο βαθμό… Και εκείνοι!…
Πρόσφυγες σε άλλους τόπους, στο νησί μας, στον τόπο μας. Σίγουρα η γέννηση του Χριστού μας μάς φέρνει την ελπίδα και τη χαρά και σίγουρα ο Χριστούλης που γεννιέται αυτές τις μέρες, θα ζωντανέψει τους πόθους εκείνων των συνανθρώπων μας, των τόσο κατατρεγμένων και ταλαιπωρημένων από τη μοίρα της προσφυγιάς, σπρώχνοντάς τους στους δρόμους των βωμών και των ιερών μας.
Παραμονή της μεγαλύτερης εορτής της Χριστιανοσύνης στο Μεγάλο Κάστρο, στην πόλη μας. Ο καιρός είναι θαυμάσιος, βοηθώντας τους μουσικούς του συλλόγου «Απόλλων» να περιέρχονται στην πόλη παίζοντας και παιανίζοντας διάφορα τραγούδια.
Ο Σύλλογος των Εφέδρων Οπλιτών δεν χάνει την ευκαιρία να διαδηλώσει την αγάπη και το ενδιαφέρον του, υπέρ των θυμάτων του πολέμου γι’ αυτές τις χρονιάρες ημέρες, καταρτίζοντας πολυμελή επιτροπή για διενέργεια μεγάλου εράνου. Οι ευγενέστατες κυρίες και δεσποινίδες του Ηρακλείου ράπτουν ρουχισμό προκειμένου να ανακουφίσουν τους πάσχοντες δίνοντάς τον.
Εκείνα τα Χριστούγεννα γιορτάστηκαν στις επτά Ιανουαρίου του 1924 εξαιτίας της αλλαγής του νέου ημερολογίου. Οι αγαθοεργίες λόγω των εορτών συνεχίζονται. Ο πρόεδρος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Κ. Φούμης διένειμε με την ευκαιρία των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς διάφορα χρηματικά ποσά και είδη ρουχισμού στους πρόσφυγες. Τα τυχερά παιγνία απαγορεύονται με τον νόμο 2916 και επιτρέπονται μόνο σε ειδικές λέσχες μακράν της πόλεως, οι οποίες βέβαια να έχουν εφοδιασθεί με ειδική άδεια λειτουργίας.
Η Γενική Διοίκηση Κρήτης ενισχύει με 15.000 δραχμές το οικονομικό συσσίτιο εν όψει των ημερών αυτών για απόρους πρόσφυγας και εντοπίους. Ο κινηματογράφος Αγλαΐα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς διοργανώνει χορό, κοπή βασιλόπιτας και μπουφέ με κρύα φαγητά για το καλό του χρόνου!
Κάπως διαφορετικά αυτά τα Χριστούγεννα του 1923 από των προηγούμενων χρόνων. Ειδικά για τους δυστυχισμένους συνανθρώπους μας που άφησαν τον τόπο τους, αναζητώντας νέα πατρίδα. Από τα πρώτα χρόνια της αυτόνομης Κρητικής πολιτείας έως την χρονική περίοδο της ανταλλαγής, η Καστρινή Πολιτεία εκείνων των καιρών, δεν έπαψε να φοράει τα γιορτινά της.
Κάθε μεγάλη σκόλη γιορτάζονταν και με το παραπάνω αφενός από τους χριστιανούς και αφετέρου από τους Τουρκοκαστρινούς που είχαν τις δικές του γιορτές, τα ραμαζάνια και τα μπαϊράμια τους. Αξημέρωτα χτυπούσαν οι καμπάνες του Αγίου Μηνά, καλώντας τους Καστρινούς στη μεγάλη χριστουγεννιάτικη ακολουθία.
Η κάθε φαμελιά ντυμένη στα γιορτινά της ξεκινούσε και από την πιο απόμακρη γειτονιά για την μεγάλη εκκλησία προκειμένου ν’ ακούσει το χριστουγεννιάτικο τροπάρι του «Χριστός γεννάται δοξάσατε» από το στόμα του καλλίφωνου Κωνσταντινουπολίτη ψάλτη Βαλαβάνη.
Στο σπίτι απέμεινε μόνο η νοικοκυρά που θα ετοίμαζε το γιορτινό τραπέζι. Ερχόμενοι από την εκκλησία θα καθόντουσαν όλοι μαζί απολαμβάνοντας τα εδέσματα ύστερα από τη σαρανταήμερη νηστεία. Ιδιαίτερα γευστικό το ψωμί που μοσχομυρίζει, η σούπα που αχνίζει και που ευωδιάζει ο κούρκος, αλλά και τα εύγεστα κομμάτια του καλομαγειρεμένου χοιρινού κρέατος μαζί φυσικά με το ντόπιο καλογινομένο κρασί της νέας χρονιάς.
Τέτοιες μέρες των εορτών πριν εκατό χρόνια! Η εικόνα της αγοράς του Μεγάλου Κάστρου παρουσίαζε ικανοποιητική κίνηση. Για γουναρικά στο Αθηναϊκόν στο κατάστημα Π. Χριστοδουλάκη στον Αραστά, για διάφορα ποτά και για τον Ζύθο Φιξ, όπως και παλαιούς οίνους στον γενικό αντιπρόσωπο Κρήτης Πάνο Κοκκέβη. Για δώρα σε συγγενείς και φίλους λόγω των ημερών στου Λούβαρη.
Ακόμα και οι πιο απαιτητικοί θα βρουν πλεκτά φορέματα, κάπες, μπλούζες, ζακέτες, φορεματάκια, εσάρπες, κάλτσες, γάντια, γραβάτες, υποκάμισα, γιακάδες, αρώματα, υφάσματα μάλλινα και μεταξωτά όπως και όλα τα είδη της πολυτελείας. Το πιλοποιείο Μυλωνάκη και Μπαρμπουνάκη κάνει μεγάλες εκπτώσεις σε κούκους, γραβάτες, καπέλα και περιμένει τους εκλεκτούς πελάτες στο χώρο της αγοράς Σεϊτάνογλου.
Επρόκειτο για την πέμπτη σε μέγεθος αγορά του Χάνδακα, η οποία άρχιζε από την περιοχή της Παναγίας των Σταυροφόρων και κατέληγε στην αρχή της οδού 1821 περιλαμβάνοντας το τέμενος Σεϊτάνογλου ή Μαχμούτ Αγά. Η λέξη σεϊτάν σημαίνει σατανάς, πανούργος.
Τέτοιες μέρες των εορτών… όλοι περίμεναν κάτι το καλύτερο, όλοι περίμεναν τον Εθνικό Άι-Βασίλη με τα δώρα του όπως: την διεθή αποκατάσταση, την αναγέννηση, την συμφιλίωση, την αναδιοργάνωση και τις συμμαχικές πιστώσεις!