Ένα σχεδιάγραμμα εντόπισε ο εκλεκτός συνάδελφος και συνοδοιπόρος στη Βικελαία Βιβλιοθήκη Στέφανος Γρατσέας, συνοδευόμενο από δύο έγγραφα κατά την ταξινόμηση του τόσο πλούσιου και ενδιαφέροντος μεταπολεμικού αρχειακού υλικού της Βιβλιοθήκης. Αντίγραφα των παραπάνω λοιπόν περιήλθαν στα χέρια μου.
Το συγκεκριμένο σχεδιάγραμμα φέρει ημερομηνία 1η Οκτωβρίου 1945 και υπογράφεται από τον αρχιτέκτονα Ιωάννη Τσομπανάκη. Ποιος είναι όμως ο ρόλος της ύπαρξης αυτού του σχεδιαγράμματος; Την απορία αυτή μας την λύνει η επιστολή που ακολουθεί και η οποία απευθύνεται στο τότε Δημοτικό Συμβούλιο:
“Κύριε πρόεδρε, έχουμε την τιμή οι υπογεγραμμένοι δημοτικοί σύμβουλοι Κωνσταντίνος Βαρβεράκης, Νικόλαος Νταγιαντάς και Αριστοτέλης Γραμματικάκης εκλεγέντες ως επιτροπή δι’ αποφάσεως υμών κατά την συνεδρίαν της 17ης τρέχοντος μηνός δια την μελέτην του ζητήματος της περισυλλογής και διαφυλάξεως των οστών των υπό των Γερμανών εκτελεσθέντων κατά τον Ιούνιον 1942 αειμνήστων 62 συμπολιτών μας και γενικώτερον της εκπληρώσεως της οφειλομένης τιμής προς τους υπέρ πίστεως και πατρίδος πεσόντας Μάρτυρας τούτους, να γνωρίσωμεν ότι την 19ην τρέχοντος μηνός προσεκλήθησαν όπως προσέλθουν εν τη αιθούση του Δημοτικού Συμβουλίου Ηρακλείου προς συζήτηση του παραπάνω ζητήματος οι κ.κ. Νομάρχης Ηρακλείου, Δήμαρχος Ηρακλείου, Ευγένιος Ψαλλιδάκης προωτοσύγκελος Ιεράς Μητροπόλεως Κρήτης, αρχηγός κ. Εμμανουήλ Μπαντουβάς, αρχηγός κ. Γεώργιος Πατρακογιώργης, Εμμανουήλ Πετράκης διευθυντής Λυκείου “Ο Κοραής” Στυλιανός Γιαμαλάκης ιατρός, ως αποτελούντες άπαντες αυτοί μέλη της συσταθείσης αρχικώς επιτροπής δια την μελέτην του ιδίου ως άνω ζητήματος και προσέτι αι οικογένειαι των εκτελεσθέντων Μηνά Γεωργιάδου, Τίτου Γεωργιάδου, Γεωργίου Σκουλά, Αντωνίου Καστρινάκη, Μιχαήλ Σηφάκη και Νικολάου Σουργιαδάκη και προσέτι ο ιστορικός συγγραφεύς κ. Ιωάννης Μουρέλλος και ο αρχιμηχανικός του Δήμου κ. Ιωάννης Βαρκαράκης.
Εκ των ως άνω προσηληθέντων εις την συνεδρίασιν προσήλθον οι: Ευγένιος Ψαλιδάκης, Πρωτοσύγκελλος ΙΜΚ, Εμμανουήλ Πετράκης, Γεώργιος Γεωργιάδης ως αντιπρόσωπος των οικογενειών των αδελφών Γεωργιάδη, Αντωνία Αντωνίου Καστρινάκη, Εμμανουήλ Αθανασίου Σκουλάς, Χήρα Μιχαήλ Σηφάκη, Κωνσταντίνος Βαρβεράκης, Νικόλαος Νταγιαντάς, Αριστοτέλης Γραμματικάκης, Ιωάννης Μουρέλλος, Ιωάννης Βαρκαράκης.
Γενομένης μακράς συζητήσεως κατά την οποία ακούσθηκαν αι γνώμαι των προσελθόντων εις την συνεδρίασιν απεφασίσθη όπως κατατεθεί πρότασις εις τον Δημοτικόν Συμβούλιον Ηρακλείου και κατασκευασθεί κρύπτη μόνιμος εις το μέρος όπου έχει στηθεί σήμερον ο ξύλινος σταυρός και εγένετο το μνημόσυνον την 14η Ιουνίου 1945 και περισυλλεχθώσι τα οστά όλων των 62 εκτελεσθέντων εις την περιοχήν του χώρου τούτου και γίνει επί της κρύπτης ταύτης εκκλησία. Επίσης στηθεί αναθεματική πλαξ επί της οποίας ν’ αναγραφώσι τα ονόματα των εκτελεσθέντων.
Προσέτι ολόκληρος η περιοχή του μέρους τούτου, όπου συνετελέσθη το δράμα της εκτελέσεως των Μαρτύρων συμπολιτών μας διασκευασθεί και εξωραϊσθεί και αποτελέσει τόπον προσκυνήματος δια τας μελλούσας γενεάς των Ελλήνων.
Εν συνεχεία η Επιτροπή εξέφρασε την ευχήν όπως δι’ όλους τους πεσόντας υπό τας δολοφόνους σφαίρας του μυσαρού κατακτητού δημότας Ηρακλείου στηθεί λαμπρόν μνημείον εις κατάλληλον μέρος της πόλεως Ηρακλείου μετά στήλης αναθηματικής εις την οποίαν ν’ αναγραφώσι τα ονόματα όλων των εκτελεσθέντων, υπό των Γερμανών, δημοτών Ηρακλείου.
Η επιτροπή επίσης εκφράζει την ευχήν όπως το ταχύτερον πραγματοποιηθεί η άνω απόφασις διότι η καθυστέρησις μέχρι σήμερον του ζητήματος τούτου δεδικαιολογημένως έχει κινήσει την δυσφορίαν των συγγενών των εκτελεσθέντων και της κοινωνίας της πόλεώς μας.
Μετά πάσης τιμής- ακολουθούν οι τρεις υπογραφές των μελών της επιτροπής”.
Νομίζω ότι το περιεχόμενο της επιστολής τα λέει όλα σχετικά με την θυσία των 62 εθνομαρτύρων και συμπολιτών μας. Το ελάχιστο που θα μπορούσε να γίνει για όλους Εκείνους που θυσιάστηκαν για αξίες, για έννοιες υψηλές, για όλους εμάς. Ήταν παλιό θρησκευτικό έθιμο η ενέγερση ναών στους τόπους μαρτυρίου των μαρτύρων και θεωρούνταν σκόπιμη η ανέγερση ναού, όπως και η καθιέρωση ετήσιας επιμνημόσυνης τελετής στους προαναφερόμενους τόπους.
Ο συγκεκριμένος ναός σαν κύριο χαρακτηριστικό του δεν θα είχε τον όγκο, αλλά την άρτια αισθητική εμφάνιση.
Και όλα αυτά θα είχαν ως προϋπόθεση το ωραίο τοπίο, την κοντινή απόσταση από τη θάλασσα, την ηρεμία του χώρου. Όλα αυτά μαζί επέβαλαν έναν ελαφρύ και λιτό αλλά όμορφο ιερό ναό βυζαντινού ρυθμού. Σύμφωνα με αρχειακές πηγές το κόστος κατασκευής υπολογίστηκε ν’ ανέλθει στο ποσό των 7.000.000 δραχμών, ποσό που ισοδυναμούσε με 300.000 χιλιάδες περίπου προπολεμικές δραχμές.
Επίσης χαρακτηριστική είναι και η κίνηση του τότε δημάρχου Ηρακλείου, του Δημητρίου Χαλκιαδάκη ο οποίος με έγγραφό του προς την σεβαστήν Νομαρχία Ηρακλείου, ζητά την έγκριση πίστωσης ποσού ανερχομένου σε 600.000 χιλιάδες δραχμές “διά κατασκευήν οστεοφυλακείου παρά την θέσιν ενθα κατά τον Ιούνιον του 1942 ετυφεκίσθησαν υπό των Γερμανών 62 συμπολίται”.
Το συγκεκριμένο αίτημα του δημάρχου Ηρακλείου φέρει ημερομηνία 6η Οκτωβρίου 1945.
Και όλα αυτά, ελάχιστος φόρος τιμής σ’ Εκείνους οι οποίοι συνειδητά τερμάτισαν την ζωή τους, επιτελώντας το καθήκον τους, οραματιζόμενοι μία κοινωνία δικαίου, με αρετές και αξίες, με ήθος και κοινωνική δικαιοσύνη. Μια κοινωνία ήρεμη, δημοκρατική και ειρηνική. Σήμερα η πόλη μας, η κοινωνία, όλοι εμείς θυμόμαστε και τιμάμε όλους αυτούς, υποκλινόμενοι στο παράδειγμά τους, στην προσφορά τους, στη σεμνότητά τους και στα πιστεύω τους.