Ναι, το «έξυπνο» κινητό τηλέφωνο που συνδέεται στα λεγόμενα κοινωνικά δίκτυα (ΚΔ) έχει εξελιχθεί στο μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα σχολεία. Ο Θεός δηλαδή να τα κάνει ΚΔ, αντικοινωνική αρένα είναι – και εγώ ο ίδιος πεσμένος μέσα είμαι. Η πολιτεία νομοθέτησε σχετικά, αλλά δεν ξεμπερδεύει κανείς εύκολα μόνο με τις απαγορεύσεις.
Χτύπησε το κινητό στην τάξη; Ε και λοιπόν; Προσπάθησε ο μαθητής να αντιγράψει; Ε και; Θα επιβληθούν οι προσωπικές κυρώσεις, προχωράμε παρακάτω. Όταν όμως έχουμε κρυφές λήψεις (ηχογραφήσεις, φωτογραφίες, βιντεοσκοπήσεις) που αναρτώνται απερίσκεπτα για «πλάκα» στα ΚΔ, τότε οι συνέπειες είναι αλυσιδωτές, δεν είναι ατομικές.
Αυτό είναι το πρόβλημα. Μπορεί να προσβληθεί κόσμος πολύ άσχημα. Μάθαμε τα τελευταία χρόνια να καταφεύγουμε στο ιερό δισκοπότηρο των προσωπικών δεδομένων, παρόλο που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Όταν δεν ξέρεις την αξία του στοιχειωδώς ταπεινού κάτι, γιατί να νοιάζεσαι να περιφρουρείς το σπουδαίο οτιδήποτε;
Εάν μέσα στη ψυχή του εφήβου (αναφέρομαι στην εντύπωση που έχουμε για τη γενική εικόνα) είχε σφυρηλατηθεί εγκαίρως η απλότητα του αλληλοσεβασμού, η κοινωνικότητα της ευγενούς συναλληλίας, πιθανότατα να μην υπήρχε τόσο μεγάλη ανάγκη για καταφυγή στα ΚΔ. Σχολείο, σχολείο είσαι ΄δω; Κάτι δεν αρέσει στον κόσμο μας – τι κάτι δηλαδή, πολλά είναι αυτά τα κάτι.
Άντε μετά να καλείς γονείς στο γραφείο σου (και τα απογεύματα) για να δοθούν αμοιβαίες εξηγήσεις και συγγνώμες για τη διαδικτυακή συμπεριφορά των παιδιών τους, με την ελπίδα ότι η οικογένεια θα πάρει μέτρα. Ανήσυχοι κάποτε οι γονείς, μας έλεγαν ότι τα παιδιά τους είναι καρφωμένα μπροστά στην τηλεόραση και δεν διαβάζουν.
Αχ, τι ωραία εποχή, μα την αλήθεια! Σήμερα καταλήξαμε, απελπισμένοι σχεδόν, να παρακαλούμε τη νέα γενιά να αφήσει το κινητό για να δει και λίγο τηλεόραση! Παρόλο που η μικρή οθόνη του τότε έγινε σήμερα πολλαπλάσια μικρότερη, όμως προσφέρει τη μεγάλη εικόνα ενός συρρικνωμένου κόσμου. Ενός κόσμου μεν του δίπλα μας, αλλά του πολύ μακριά μας, του έξω μας, αλλά ποσώς του μέσα μας.
Σε ποιο αλλού είναι η ζωή; Το κινητό τηλέφωνο, με την άρση των τοπικών περιορισμών βρίσκεται ανά πάσα στιγμή στη διάθεσή μας (δεν χρειάζεται πλέον να είσαι καθηλωμένος κάπου για να έχεις πρόσβαση στο διαδίκτυο) διαλαλεί την καινούργια δημοκρατίζουσα πρόσκληση για καθολική επίσκεψη των πάντων και του παντού, επιφέρει την πολιτισμική διάχυση του χώρου και του χρόνου.
Τίποτα πλέον δεν απαγορεύεται πουθενά, η λέξη η ίδια φορτώθηκε τη συνυποδήλωση του αυταρχισμού και της καταπίεσης. Ο χρόνος πλάθεται μέσα από την ψευδαίσθηση του αμετάβλητου συνεχούς παρόντος: στα ΚΔ η ομορφιά, η νεότητα, τα ταξίδια, η μεγάλη ζωή, η καλοπέραση είναι πάντα εκεί για να υποχρεώνουν τους εφήβους να ετεροπροσδιορίζονται με τα κριτήρια του φαντασιακού, δηλαδή της μειονεξίας.
Δεν διακρίνονται πλέον ηλικίες, δεν υπάρχει παιδικό ντύσιμο, παιδική μόδα, δεν ευδοκιμεί η παιδική μουσική, η παιδική διασκέδαση, το παιδικό παιχνίδι μπήκε στο περιθώριο. Οι μικροί εκπαιδεύονται στον μικρομεγαλισμό, οι νέοι θεωρούν ότι καλά κρατούν το στοπ του χρόνου, οι μεγάλοι απεργάζονται τα φτιασίδια της ηλικιακής συρρίκνωσης, οι ηλικιωμένοι παλεύουν με την απόκρυψη των ρυτίδων.
Η εικόνα της νέας μικρής οθόνης είναι εκεί, ανέγγιχτη. Θα πω με μεγάλη δόση υπερβολής, για να κρούσω τον κώδωνα του κινδύνου, ότι η παρατηρούμενη διάσπαση της προσοχής των εφήβων λόγω κινητού είναι τόσο μεγάλη και σε τέτοιο βαθμό, που κανονικά θα έπρεπε να διαγνωστούν πολλοί μαθητές μας με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες!
Συμβαίνει βέβαια σε όλο τον κόσμο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο κάθε τόπος δεν έχει τις ιδιαιτερότητές του. Για τον μαθητή όλα υπάρχουν κάπου, σε ένα περιβάλλον απόδρασης από το ανυπόφορο σχολείο. Άλλη υπόθεση αυτή. Η φυσική αρχή της ελάχιστης προσπάθειας κατανοείται ως αρχή αποφυγής πίεσης. Η εποχή της προβαλλόμενης πασπαρτού εικόνας κατάργησε τα πρόσωπα.
Περάσαμε στη φάση του ετοιματζίδικου, όπου η ακατέργαστη πληροφορία ταυτίζεται με τη γνώση. Αποδεικνύεται ότι το μυαλό του μέσου εφήβου δεν θέλει να πολυζορίζεται. Οι ερωτήσεις «τι χρειάζεται τούτο, τι χρειάζεται το άλλο» δεν τίθενται μόνον από μαθητές αλλά και από γονείς. Τα κλισέ, οι σερβιρόμενες έτοιμες λύσεις, οι «επιτυχίες», πίνουν νερό στο όνομα του ίντερνετ.
Η ζωή δραπετεύει φυλακισμένη στην εικονικότητα. Παρατάτε μας δηλαδή, τώρα βλέπουμε, δεν ακούμε. Κανένα «άκου να δεις». Ο χώρος των ΚΔ είναι δημόσια πόζα συγκάλυψης που κρύβει συχνά κραυγή μοναξιάς. Μου φαίνεται ότι όλοι βολευόμαστε, κατά το μάλλον ή ήττον, μέσα στον κηδεμόνα αυτού του καλουπιού.
Δεν μας επιβάλλει και κανείς, εδώ που τα λέμε, να επιδεικνύουμε αντιστάσεις, να καταπολεμούμε αυτό το ας πούμε σύστημα. Το διαδίκτυο έχει ευκολύνει τη ζωή, δεν χωρεί καμία αμφιβολία περί τούτου. Επομένως, μη μου τους κύκλους τάραττε. Ή δεν είναι έτσι; Βεβαίως και δεν είναι έτσι, επειδή υπάρχει ένα σκληρό τίμημα. Ύστερα φέρνει ο φούρνος την πυρά.
Δεν νομίζω να το νιώθουν όλοι. Υπάρχει μάλιστα η κατηγορία των ανθρώπων, μεγάλων ανθρώπων, που δεν βλέπουν τίποτα κακό στην κυριαρχία του διαδικτύου, του κινητού, των αυτοματισμών, της τεχνητής νοημοσύνης, των ρομπότ, ισχυριζόμενοι ότι όλα αυτά θα είναι για το καλό μας. Θεωρώ τον εαυτό μου έμπειρο χρήστη των υπολογιστών και του κινητού.
Προσπαθώ να προφυλάγομαι, αλλά με την εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης ομολογώ ότι για πρώτη φορά τρόμαξα. Σίγουρα τα αντικείμενα δεν φταίνε ποτέ, αλλά όταν τα σπέρνεις στο δρόμο οι ανυποψίαστοι, ανυπεράσπιστοι, ανέτοιμοι, ανώριμοι άνθρωποι σίγουρα θα σκοντάψουν. Έτσι έγινε και με το «έξυπνο» κινητό τηλέφωνο στα χέρια των παιδιών.
Δεν ήταν σκοπός μου σε αυτό το κείμενο να κινδυνολογήσω, ούτε να αναφερθώ στην ανάγκη πλήρους επαναπροσδιορισμού των στόχων της Παιδείας μας, στη συνακόλουθη αναδιάρθρωση του σχολείου, στην καθοριστική σημασία και στον ρόλο της οικογένειας. Δεν ήταν επίσης σκοπός μου να επαναλάβω τις γνωστές επιπτώσεις του κινητού. Τα ξαναείπαμε.
Σκοπός μου ήταν να φωνάξω ξανά προς τους γονείς, προς την πολιτεία, να δυναμώσω τα ντεσιμπέλ, δακτυλοδείχνοντας την επίπλαστη εικόνα της άφεσης στην εξυπνακίστικη κινητοζωή. Είμαι φαν της τεχνολογίας, η ζωή μας η ίδια είναι τεχνολογία. Πρέπει να είμαστε χαρούμενοι γι’ αυτό. Δεν υπήρξε ποτέ ζωή χωρίς τεχνολογία. Αυτή τη φορά όμως είμαι εξαιρετικά ανήσυχος.
Ο Σεπτέμβρης είναι κοντά. Σκέφτομαι (όλη η εκπαιδευτική κοινότητα προβληματίζεται) πώς το κινητό των μαθητών μας θα μένει κατά τη διάρκεια του σχολικού προγράμματος ακίνητο – στο σπίτι. Εδώ μας θέλω, όλους μας. Πώς θα αλλάξουμε τη σκυφτή εικόνα στον αύλειο χώρο του σχολείου;
Ο Κώστας Ν. Κωνσταντίνου είναι διευθυντής του 2ου Γενικού Λυκείου Ηρακλείου