Η ζωή δεν μας ανήκει: εμείς ανήκουμε στη ζωή. Με όπλα μας το σεβασμό και την ευθύνη, κατά το μέτρο που μας αναλογούν – και ο καθένας μας γνωρίζει αυτό το μέτρο, τα πλαίσιά του και τα κανάλια διοχέτευσης των δραστηριοτήτων του -, πορευόμαστε καθημερινά σ’ έναν κόσμο που, επίσης καθημερινά, διαρκώς χτίζουμε.
Βρισκόμαστε σε διάλογο με τη ζωή και τον κόσμο, κι αυτό το λέμε συνείδηση. Δεν αρκεί η διεργασία της αντίληψης των πραγμάτων, αλλά η επικείμενη αφομοίωσή τους από την νοητική και συναισθηματική μας ενέργεια.
Αλλά και τούτο πάλι δεν αρκεί: γιατί αυτό που μετρά είναι οι πράξεις μας, το τι κάνουμε απ’ αυτή μας τη μετοχή στη ζωή. Κι ακόμη περισσότερο, τα ορατά είτε αόρατα αποτελέσματα των πράξεών μας, τόσο προβεβλημένα στο απώτερο όσο και στο εγγύς μέλλον. «Αυτό που είσαι θα φανεί απ’ αυτό που κάνεις», έλεγε ο Τόμας Έντισον.
Ειδικότερα στην Κρήτη όπου ισχύουν τα λόγια: «Να σε ψηφά η κοινωνία, ο Κόσμος, να μην ντρέπεσαι να πορίσεις», για τους άντρες περισσότερο, είναι πιο δύσκολα τα πράγματα. Πρέπει να κάνουν περισσότερες προσπάθειες για «να καταξιωθούν». «Πρέπει να δουλέψουν, να κάνουν προκοπή».
«Άμα ξεφύγουν και χαλαρώσουν, χάθηκαν». «Τα πρέπει εδώ είναι πολλά». «Το διαφορετικό σε βάζει στην άκρη». Έτσι λένε οι οξυδερκείς γηγενείς παρατηρητές της ντόπιας κοινωνίας. Κι αυτό δεν μπορεί να είναι λάθος. Αυτά τα λόγια, δομούν και την κοίτη των ιδεών του σεβασμού και της ευθύνης: απέναντι στους προγενέστερους, απέναντι στην ολότητα.
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν γράφει κάπου: «Όταν αναμετρούμε τη ζωή μας και τις προσπάθειές μας γρήγορα παρατηρούμε πως όλες σχεδόν οι πράξεις μας και οι πόθοι μας συνδέονται με τη ζωή των άλλων ανθρώπινων όντων. […] Τρώμε την τροφή που άλλοι παρήγαγαν, φορούμε ρούχα που άλλοι έφτιαξαν και ζούμε σε σπίτια που άλλοι μας έχτισαν.
Το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης και της πίστης μας, μας μεταδόθηκε από άλλους ανθρώπους μέσω μιας γλώσσας που άλλοι δημιούργησαν. […] Ο άνθρωπος αν αφηνόταν μόνος μόλις γεννιόταν, θα ‘μενε πρωτόγονος και ζωώδης στις σκέψεις του και τα αισθήματά του, σε βαθμό που δύσκολα μπορούμε να συλλάβουμε.
Το άτομο είναι αυτό που είναι και έχει τη σημασία που έχει όχι εξαιτίας της ατομικότητάς του, αλλά ως μέλος μιας μεγάλης ανθρώπινης κοινωνίας, που κατευθύνει την υλική και πνευματική του ζωή από το λίκνο έως τον τάφο. Η αξία του ανθρώπου ως προς την κοινότητα εξαρτάται πρωταρχικά από το ως πού φθάνουν τα αισθήματα, οι σκέψεις και οι πράξεις του για το καλό των συνανθρώπων του.
Τον αποκαλούμε καλό ή κακό ανάλογα με τη στάση του ως προς αυτό το θέμα. Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται πως η εκτίμησή μας για έναν άνθρωπο εξαρτάται ολοκληρωτικά από τα κοινωνικά του προσόντα. […]».
Παρόλ’ αυτά, εύκολα διαπιστώνουμε ότι κάθε κοινωνία έχει και τον Προμηθέα της, τον δικό της Προμηθέα, τον ήρωά της…
Είχα δει κάποτε ένα ντοκιμαντέρ για το Σύμπαν, ένα ντοκιμαντέρ του Στήβεν Χώκινγκ, κι έμεινα άναυδος από θαυμασμό: διαπίστωσα την ελαχιστότητα του μεγέθους του εαυτού μπροστά στο τεράστιο Σύμπαν, και με δέος ίσα που τόλμησα ν’ ακουμπήσω τον διακόπτη του μπάνιου: η ιδέα του σεβασμού ήρθε να με κατακλύσει.
Δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω εκείνη τη στιγμή μέσα στο ημίφως της τηλεόρασης. Άλλωστε η Αριάδνη Νέλλη Μίχαλου, το λέει καθαρά σε ένα από τα ποιήματά της (Αγκάθια, 2023): «καταλαβαίνουμε πως ο πατέρας μας είναι αγόρι, η μητέρα μας κορίτσι και πως τα δύο αυτά παιδιά είναι τα πάντα που μπορούμε να γίνουμε».
Ο Μπάμπης Λάσκαρις είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος,
μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας