Στις 25 Απριλίου 1941, ο Αδόλφος Χίτλερ εξέδωσε την 74η Πολεμική Ντιρεκτίβα, με την οποία ανακοίνωνε στους επιτελείς του το σχέδιο ΕΡΜΗΣ (κατάληψης της Κρήτης). Η ντιρεκτίβα αποτελούνταν από 6 άρθρα. Το πρώτο άρθρο ανέφερε:
«…ως βάση για τον αεροπορικό πόλεμο εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας στην Ανατολική Μεσόγειο πρέπει να προετοιμασθούμε να καταλάβουμε το νησί της Κρήτης. Για να καταρτίσουμε τα σχέδιά μας θα υποτεθεί, ότι ολόκληρη η Ελληνική χερσόνησος, περιλαμβανομένης και της Πελοποννήσου, βρίσκεται στα χέρια των δυνάμεων του Άξονος…».
Τα ξημερώματα της 20ης Μαΐου 1941, ξεκίνησε η επιχείρηση. Οι πρώτοι αλεξιπτωτιστές έπεσαν στον νομό Χανίων, στον τομέα Μάλεμε – Σούδας, ακριβώς στις 6.15 η ώρα το πρωί. Από τις αρχές Μαΐου, η γερμανική πολεμική αεροπορία Luftwaffe βομβάρδιζε τις πόλεις και ορισμένες επιλεγμένες περιοχές της ενδοχώρας.
Στους βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης, εχθρικές βόμβες έπληξαν το κτίριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου. Ο Διευθυντής Σταύρος Μπουρλώτος, με έγγραφό του ενημερώνει τον Νομάρχη Ηρακλείου Ιωάννη Πασσαδάκη για τις ζημιές και τις προσπάθειες επιδιόρθωσής τους. Με το έγγραφο του Σταύρου Μπουρλώτου, πληροφορούμαστε λοιπόν ότι:
«…το Διδακτήριον της Παιδαγωγικής Ακαδημίας υπέστη σημαντικάς ζημίας, εκ του αεροπορικού βομβαρδισμού του παρελθόντος Μαΐου χωρίς όμως και να καταρρεύση. Ιδίως σημαντικαί βλάβαι επετεύχθησαν εκ βόμβας πεσούσης εις το ισόγειον της Σχολής. Επίσης σημαντικάς βλάβας υπέστη η κεραμοσκεπής στέγη, εθραύσθησαν δε σχεδόν πάντες οι υαλοπίνακες του διδακτηρίου.
Τας ως άνω βλάβας ηρχίσαμεν επιδιορθούντες από του παρελθόντος Ιουνίου και μετά πολλών δυσχερειών λόγω ελλείψεως υλικών και ειδικών τεχνιτών, απεπερατώθη η επισκευή περί τα τέλη Σεπτεμβρίου ε. έτους. Η επισκευή περιεστράφη κυρίως εις την στέγην, τας αιθούσας διδασκαλίας, τους διαδρόμους, το γραφείον των κ. κ. Καθηγητών και τας λοιπάς εγκαταστάσεις της Σχολής, τας απαραιτήτους δια την εύρυθμον λειτουργίαν αυτών. Ήδη από της 6ης Οκτωβρίου ε.ε. ήρχισαν κανονικώς τα μαθήματα της Σχολής συμφώνως προς το καθωρισμένον πρόγραμμα…
…εκ του προσωπικού των Προτύπων Δημ. Σχολείων ελλείπει εις δημοδιδάσκαλος παραμένων εν Αθήναις, μετά την αποστράτευσίν του, ο κ. Αντώνιος Καπετανάκης, περί ού η υπ’ αριθμ. 145 / 23- 9- 1941 αναφορά μας προς υμάς δι ης υπεβάλλετο η παράκλησις ημών όπως ενεργηθώσι τα δέοντα προς παροχήν αδείας επιστροφής εις την ενταύθα θέσιν του…».1
Τις ίδιες μέρες βομβαρδίστηκε και το χωριό Πύργος Μονοφατσίου. Εχθρικές βόμβες έπληξαν το Δημοτικό Σχολείο και το κατέστρεψαν. Με τις πέτρες του οι Γερμανοί κατασκεύασαν οχυρωματικά έργα και τα μαθήματα γίνονταν σε δωμάτια «ανθυγιεινά και ακατάλληλα». Η εφημερίδα «Εθνικός Κήρυξ» του Ηρακλείου, γράφει σε άρθρο της: «…κατά την κατάληψην της Κρήτης υπό του εχθρού εβομβαρδίσθη και το χωρίον Πύργος στόχον δε του εχθρού ως συνήθως απετέλεσε το Σχολείον του χωρίου, όπερ εν μέρει κατεστράφη. Το απομείναν εκ του βομβαρδισμού μέρος του σχολείου κατεκρήμνισαν αργότερον οι Γερμανοί, όταν το πρώτον εγκατεστάθη εκεί στρατός αυτών δια να χρησιμοποιήσουν τας πέτρας. Συνεπεία τούτου έκτοτε τα χωρίον Πύργος στερείται Σχολείου και τα παιδιά στεγάζονται εις οίκημα απολύτως ανθυγιεινόν και ακατάλληλον.
Οι αρμόδιοι προς τους οποίους είναι γνωστόν ότι συνεπεία των πολεμικών γεγονότων ο Πύργος στερείται σχολείου, οφείλουν να μεριμνήσουν, όπως άνευ αναβολής χορηγηθή εις το Σχολικόν Ταμείον Πύργου η δέουσα εις χρήμα και υλικά ενίσχυσις προς αποπεράτωσιν του νέου σχολικού οικήματος του οποίου η τοιχοποιία προ πολλού έχει αποπερατωθή. Επιβάλλεται δε η άμεσος παροχή ενισχύσεως δια την αποπεράτωσιν του Δημοτικού Σχολείου Πύργου και εκ του ότι οι κάτοικοι του χωρίου δια προσωπικής των εργασίας είχον παρασκευάσει προ του πολέμου 40.000 δεκάδες ασβέστου προοριζόμενον δια την αποπεράτωσιν του νέου σχολείου την οποίαν άσβεστον αφήρεσαν οι Γερμανοί και διέθεσαν προς κατασκευήν τεχνητού φράγματος εφημέρων λουτρών εκτός δε τούτου και διότι το χρηματικόν ποσόν των 100.000 δραχμών όπερ είχον συγκεντρώσει επίσης προπολεμικώς δια τον αυτόν σκοπόν και ευρίσκετο κατατεθειμένον εις την Τράπεζαν, απώλεσεν εξ ολοκλήρου την αξίαν πολέμου μεταβολής των οικονομικών συνθηκών…».2
Στην μεγαλειώδη Μάχη της Κρήτης που κράτησε δώδεκα ημέρες, (από 20 ως 31 Μαΐου 1941), έδωσαν το αίμα τους πολλά παλικάρια αλλά και ηρωικές Κρητικοπούλες. Η δράση και τα ονόματά τους έμειναν άγνωστα στους περισσότερους, επειδή το θέλησαν οι δικοί τους άνθρωποι. Αξίζει να παρουσιάσουμε κάποιους απ’αυτούς, ως μνημόσυνο αιώνιο.
Παπαδάκης Εμμανουήλ του Αντωνίου (1916-1941)
Γιος του παπα-δάσκαλου Αντωνίου Παπαδάκη ή Χαμπουδάκη από το χωριό Περιβόλια Κισσάμου. Το επίθετό του ο παπα-Αντώνης, από Χαμπουδάκης το μετέτρεψε σε Παπαδάκης, λόγω του λειτουργήματός του. Μητέρα του ήταν η Χριστίνα Χαϊδεμενάκη. Αδέλφια του δασκάλου Παπαδάκη Εμμανουήλ ήταν κατά σειρά ο Νικόλαος (παπάς), ο Γρηγόρης (καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης), ο Λευτέρης (δάσκαλος) και η Νίκη. Στις όχθες του ποταμού που διασχίζει το χωριό στέκεται το ηρώο. Στη μαρμάρινη αναθηματική στήλη του αναγράφονται τα ονόματα οκτώ (8) Περιβολιανών θυμάτων των απελευθερωτικών πολέμων (τρίτος στη σειρά ο δάσκαλος Εμμανουήλ Αντωνίου Παπαδάκης).
Ο Εμμανουήλ Παπαδάκης πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης στον τομέα Ηρακλείου. Τραυματίστηκε στη Χανιόπορτα στις 27 Μαΐου 1941 και πέθανε από τα τραύματά του την 1η Ιουνίου σε ηλικία 25 ετών. Ο αδελφός του Ελευθέριος Παπαδάκης, δάσκαλος, σε επιστολή του προς τον Ιωάννη Μουρέλλο αναφέρει:
«´…ο αδελφός μου Παπαδάκης Εμμ. του Αντων. διδάσκαλος συνδρομητής σας αλλά και φίλος σας, ως εξάγεται από περισωθείσα αλληλογραφία σας, (του έτους 1938) εφονεύθη κατά την μάχην της Κρήτης εις Ηράκλειον ως απλός στρατιώτης των εκ Πελοποννήσου μετακινηθέντων τότε Στρ. τμημάτων εις ηλικία τότε 25 ετών…».3
Μπαριτάκης Κωνσταντίνος του Γεωργίου (1869-1941)
Στις 30 Μαΐου 1941 τα χαράματα, φτάνουν στο Αρκαλοχώρι τρία γερμανικά αεροπλάνα, πετώντας πολύ χαμηλά πάνω από το χωριό. Αρχίζουν να ρίχνουν τις βόμβες τους, πολυβολώντας συγχρόνως δαιμονισμένα. Τα αεροπλάνα φεύγουν και έρχονται άλλα. Όλη την ημέρα κρατεί ο βομβαρδισμός. Οι βόμβες πέφτουν ασταμάτητα. Οι κάτοικοι εγκαταλείπουν όπως μπορούν τα σπίτια τους, βρίσκοντας καταφύγιο στους ελαιώνες και στα γύρω ρουμάνια. Το βράδυ που επιστρέφουν, αντικρίζουν την καταστροφή. Καπνοί υψώνονται στον ουρανό. Ερείπια παντού. Πόσοι νεκροί; Κανείς δεν ξέρει. Το χωριό είχε κατακλυστεί τις μέρες της μάχης από εκατοντάδες Ηρακλειώτες. Γνωστοί νεκροί του βομβαρδισμού ο Αλεξίου Στυλιανός του Ναθαναήλ ετών 30, ο Χρυσοστομάκης Χρυσόστομος του Ιωάννη ετών 35, ο γιος του Χρυσοστομάκης Εμμανουήλ ετών 8, η Χρυσοστομάκη Αναστασία ετών 16 και ο Αρβανίτης Κωνσταντίνος του Πολυχρόνη. Όλοι τους κάτοικοι Ηρακλείου, βρέθηκαν τις ημέρες της Μάχης στο Αρκαλοχώρι. Τάφηκαν στο νεκροταφείο Αρκαλοχωρίου. Από το βομβαρδισμό τραυματίστηκε ο συνταξιούχος δάσκαλος Κωνσταντίνος Μπαριτάκης. Υπέκυψε στα τραύματά του στις 2 Ιουνίου 1941. Την ίδια ημέρα βομβαρδίζονται τα χωριό Πάρτηρα, Παναγιά, Πύργος και Χάρακας. Η Μάχη της Κρήτης είχε φτάσει στην τελευταία της ημέρα, μεγάλο μέρος των Βρετανών είχαν εγκαταλείψει την Κρήτη από το λιμάνι του Ηρακλείου και οι υπόλοιπες δυνάμεις τους ξεκίνησαν πορεία για το Λιβυκό Πέλαγος. Κάποιοι απέδωσαν το γεγονός των βομβαρδισμών των χωριών Αρκαλοχώρι, Παναγιάς, Πύργου, Πάρτηρα, Χάρακα, στην προσπάθεια των Γερμανών να αποκόψουν την πορεία των Βρετανών, Αυστραλών και Νεοζηλανδών προς τα νότια παράλια και την τελική διαφυγή τους.
Ο Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Αρκαλοχωρίου Εμμανουήλ Κουνενάκης, σε επιστολή – σημείωμα προς τον Ιστορικό Ιωάννη Μουρέλλο, αναφέρεται στον αδικοχαμένο δάσκαλο της Μάχης της Κρήτης Μπαριτάκη Κωνσταντίνο, γράφοντας τα εξής:
«…εγγενήθη κατά το έτος 1869, εις το χωρίον Επάνω Βιάννον. Ετελείωσεν το Δημοτικόν σχολείον και έφθασε εις την Γ΄ τάξιν του Ελληνικού σχολείου, εις το αυτό χωρίον. Διωρίσθη το πρώτον διδ/λος εις το χωρίον Ίνι Μονοφατσίου, ένθα και ενυμφεύθη σύζυγον την Άννα, το γένος Ιω. Σφακιανάκη. Απέκτησεν κόρην ονομαζομένην Μαρίαν, εγκατεστημένην μονίμως εις Αρκαλοχώρι.
Υπηρέτησεν εις τα σχολεία Λούκια, Φουρνοφάραγγο, Σταύγες, Καστελλιανά και Αχεντριά Μονοφατσίου. Παρητήθη κατόπιν 10ετίας και διωρίσθη γραμματεύς Ειρηνοδικείου Πύργου Μονοφατσίου επί τριετίαν και κατόπιν Γραμματεύς Δήμου Αρκαλοχωρίου επί 12ετίαν περίπου, και εγκαταστάθην μονίμως εις Αρκαλοχώρι. Μετά ταύτα επαναδιωρίσθη και υπηρέτησεν εις τα σχολεία Βουτουφού, Πατσίδερον και Αρκαλοχώρι και απελύθη ως συνταξιούχος, κατόπιν ορίου ηλικίας, κατά το έτος 1935. Τέλος κατά τον βομβαρδισμόν του Αρκαλοχωρίου υπό των Γερμανών κατακτητών, την 30ην Μαΐου 1941, τραυματισθείς βαρέως υπό βλημάτων βόμβας και πολυβόλου εις διάφορα μέρη του σώματός του, μετεφέρθη υπό των οικίων του εις το χωρίον Θωμαδιανό Πεδιάδος, λόγω καταστροφής του χωρίου Αρκαλοχωρίου. Παρά τας προσπαθείας ιατρού, υπέκυψεν εις τα τραύματά του μετά 3 ημέρας, ήτοι την 2αν Ιουνίου 1941. Τα οστά τούτου μετά 2 έτη μετεφέρθησαν εις Αρκαλοχώρι, ένθα η οικογένειά του κατοικεί μονίμως…».4
Μάλαμα Γκολέμη του Γεωργίου (1911-1941)
Παιδί προσφυγικής οικογένειας η Μάλαμα Γκολέμη, του Γεωργίου και της Μαργής (το γένος Γερούση). Από το Βατζίκι του Τσεσμέ της Μικράς Ασίας, ήρθαν στο Ηράκλειο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα αδέρφια της ήταν ο Αλέξανδρος, η Κυριακή και η Φωτεινή. Με την καλύτερη φίλη της Κυριακή Τσολακάκη ή Κική, σπούδασαν στο Διδασκαλείο του Ηρακλείου. Η Μάλαμα Γκολέμη είχε έναν ξάδελφο που υπηρετούσε ως υπάλληλος της Νομαρχίας Ηρακλείου, τον Μιχάλη Γκολέμη. Μετά τις παραινέσεις του Μιχάλη Γκολέμη, οι φιλενάδες αποφάσισαν να δεχτούν τον διορισμό τους, η Κυριακή στη Σάμο και η Μάλαμα στην Καβάλα. Οι γονείς της Μάλαμας, Γιώργος και Μαργή, δεν συμφωνούσαν να μετακομίσει η κόρη τους στην Καβάλα μόνη της. Επιθυμούσαν να παντρευτεί. Αγαπούσε έναν όμορφο νέο Ηρακλειώτη, Γιώργος το όνομά του (δεν γνωρίζουμε ακόμη το επίθετό του). Το επάγγελμά του κουρέας. Παντρεύτηκαν και λίγο πριν την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Μάλαμα και ο Γιώργος μετοίκησαν στην Καβάλα. Η Μάλαμα τοποθετήθηκε σε σχολείο της ευρύτερης περιοχής της Καβάλας. Μετά την κατάρρευση του Ελληνοϊταλικού μετώπου, πριν οι γερμανοί εισβάλουν στη Μακεδονία, ο Επιθεωρητής μετέθεσε τη Μάλαμα στο Ηράκλειο και σύστησε σ’αυτήν και τον άντρα της Γιώργο να φύγουν το γρηγορότερο από την Καβάλα. Το ζευγάρι ήλθε στην Κρήτη και η Μάλαμα τοποθετήθηκε στο 8ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου. Η πτώση των αλεξιπτωτιστών βρίσκει τη Μάλαμα στο Ηράκλειο. Οι γονείς της είχαν ένα αμπέλι στην περιοχή του Σταυρωμένου και σκέφτηκαν να πάνε εκεί για να προφυλαχτούν από τους αλεξιπτωτιστές. Το κτήμα διέθετε κι ένα μικρό σπιτάκι. Τη Μάλαμα ακλούθησε ο άντρας της Γιώργος. Στην περιοχή του Σταυρωμένου δόθηκαν σκληρές μάχες. Ο Γιώργος πολέμησε τους αλεξιπτωτιστές. Ομάδα Γερμανών, μετά την επικράτησή τους στην περιοχή, πέρασε από το αμπέλι. Βρήκαν τον Γιώργο και του είπαν να τους ακολουθήσει. Η Μάλαμα προαισθάνθηκε το κακό και παραινέβηκε ζητώντας από τον αξιωματικό να αφήσει τον άντρα της. Όταν ο Γερμανός αρνήθηκε, η Μάλαμα χρησιμοποίησε σκληρές και βαριές εκφράσεις. Άρπαξε τον άντρα της και προσπαθούσε να τον πάρει από τα χέρια τους. Ένας Γερμανός αλεξιπτωτιστής σήκωσε το όπλο του και την πυροβόλησε, αφήνοντάς την νεκρή. Την τύχη της ακολούθησε και ο άντρας της Γιώργος.
Ηρακλής Λιανάκης του Εμμανουήλ (1917-1941)
Από την Αυλή Πεδιάδος, γεννήθηκε το 1917. Πήρε μέρος στον Εληνοϊταλικό πόλεμο ως Λοχίας. Με την κατάρρευση του μετώπου επέστρεψε στην Κρήτη.
Όταν ξέσπασε η Μάχη της Κρήτης, παρουσιάστηκε στα Πεζά στο Έμπεδο Τάγμα Ηρακλείου. Τραυματίστηκε στις μάχες στα Σπήλια στις 27 Μαΐου 1941.Μεταφέρθηκε στο Πανάνειο Νοσοκομείο. Με την κατάληψη της Κρήτης μεταφέρθηκε στις Αρχάνες όπου και πέθανε από τα τραύματά του στις 2 Ιουνίου 1941.
«…ο αδερφός μου επολέμησε τους Ιταλούς στην Αλβανία. Ήτανε Λοχίας. Όταν ετελείωσε ο πόλεμος, εγύρισε μ’ένα καΐκι στην Κρήτη. Από το χωριό μας την Αυλή εξεκίνησε όταν επέφτανε οι γερμανοί με τα αλεξίπτωτα και επήγε στο Ηράκλειο να τους πολεμήσει. Εδώσανε μάχες στα Σπήλια. Εκεί ετραυματίστηκε στις 27 του Μάη. Τόνε πήγανε στο Πανάνειο. Έπαθε γάγγραινα μας είπανε οι γιατροί και τον εδένανε στο κρεβάτι. Με την κατάληψη της Κρήτης τόνε μεταφέρανε στις Αρχάνες. Εκεί πέθανε στις 2 του Ιούνη. Δεν εμάθαμε ποτέ που είναι θαμμένος…».5
Παπαδάκης Κωνσταντίνος του Αντωνίου (1888-1941)
Γεννήθηκε στο χωριό Ξυδάς, το 1888. Οι γονείς του ήταν ο Αντώνιος και η Ευαγγελία. Σε ηλικία 7 ετών, ο πατέρας του τον εμπιστεύεται στην οικογένεια Νιταδώρου και ο Κωνσταντίνος μετακομίζει στο Ηράκλειο. Σε ηλικία 12 ετών, η οικογένεια Νιταδώρου στέλνει τον Κωνσταντίνο Παπαδάκη στη Μασσαλία και σπουδάζει την τέχνη του βερελοποιού. Επιστρέφει στην Κρήτη σε ηλικία 22 ετών. Ανοίγει βιοτεχνία κατασκευής βαρελιών, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Ηρακλείου. Στη βιοτεχνία του εργάζονται 52 άτομα και ο Κωνσταντίνος γνωρίζει και μιλεί Γαλλικά και Ιταλικά.
Παντρεύεται την Ελένη Αρχοντάκη, από τον Μοχό, (ήταν ψυχοκόρη του Ξανθουδίδη) και αποκτούν έξι παιδιά. Την Καλλιόπη, τον Αντώνη, την Ελευθερία, τον Μανόλη, τη Φωτεινή και τη Μαρία. Την Ελευθερία βάφτισε ο Ελευθέριος Βενιζέλος (ο ίδιος της έδωσε το όνομα Ελευθερία) και τη Φωτεινή ο Δήμαρχος Ηρακλείου Τίτος Γεωργιάδης. Ο Κωνσταντίνος Παπαδάκης απέκτησε μεγάλη ακίνητη περιουσία και πλούτη.
Η οικογένεια διέθετε δύο άμαξες με οδηγούς αμαξάδες. Σ’αυτήν την κατάσταση τον βρίσκει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Πιστός στα ιδανικά της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, στην αγάπη προς την Πατρίδα, βενιζελικός στην πολιτική του τοποθέτηση, παίρνει μέρος στη Μάχη της Κρήτης με την ομάδα του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά. Πολεμά στους δρόμους και τα σοκάκια του Ηρακλείου. Μετά τη μάχη, οι Γερμανοί ανακαλύπτουν σε μια κρυψώνα στο αμπέλι του, στην περιοχή Μπεντεβή, αρκετά πολεμικά γερμανικά όπλα των αλεξιπτωτιστών που είχε πάρει και κρύψει ο Κωνσταντίνος Παπαδάκης. Συλλαμβάνεται και βασανίζεται σκληρά. Μεταφέρεται στην περιοχή Αη Γιάννης Χωστός και εκτελείται στις 5 Ιουνίου 1941. Η σύζυγός του Ελένη, πεθαίνει από τη στενοχώρια της ένα χρόνο αργότερα, το 1942. Τα έξι παιδιά μένουν ορφανά.
Πρεβελιανάκης Ιωάννης του Γεωργίου (1920-1941)
Γεννήθηκε στην Τύλισσο. Ορφανός από πατέρα, ήταν κτηνοτρόφος. Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο δεν είχε επιστρατευτεί λόγω ηλικίας. Από τα ορεινά που είχε τα ζώα του παρακολούθησε την πρώτη ημέρα της Μάχης της Κρήτης την πτώση των αλεξιπτωτιστών στο Τσαλικάκι. Την επόμενη, 21 Μαΐου 1941, με έναν άλλο κτηνοτρόφο, το Δημήτρη Καλλέργη ή Μπενά, παίρνοντας ένα παλιό τουφέκι ο καθένας, κατέβηκαν στο Τσαλικάκι να πολεμήσουν τους Γερμανούς. Μια ριπή πολυβόλου, χτύπησε τον Γιάννη Πρεβελιανάκη και τον σκότωσε.
«…ο αδερφός μου εκατέβηκε με άλλους μαζί να πολεμήσουνε. Εβλέπανε πως πέφτανε οι γερμανοί και κατεβήκανε στο Τσαλικάκι. Δεν επρόλαβε να μπει καλά στη μάχη. Τόνε σκοτώσανε οι γερμανοί. Εχτυπήθηκε στο κορμί του με πολλές σφαίρες. Τόνε φέρανε στη Τύλισσο απάνω σ’ένα γάιδαρο. Όντε τόνε κατεβάσανε επέσανε δυο βλήματα από την κοιλιά του. Εγώ έτρεξα και τον αγκάλιασα και του’πα αδερφέ μου θα σε πάμε στο καλύτερο γιατρό. Ήρθε κάποιος και μου’δωσε ένα σκαμπίλι. Έλεγε μετά της μάνας μου ότι ντράπηκε αλλά πως ήθελε να με συνεφέρει. Κι εχάθηκε από τσι γερμανούς ο αδερφός μου, ήτανε εικοσιένα χρονών…».6
Κριθινίδη Αικατερίνη (1870-1941)
Τραυματίστηκε από εχθρικό βομβαρδισμό και πέθανε από τα τραύματά της αμέσως μετά το τέλος της Μάχης της Κρήτης, στις 30 Μαΐου 1941. Οι Γερμανοί, βομβαρδίζοντας το εσωτερικό του νομού Ηρακλείου, ήθελαν να αποκόψουν τις στράτες διαφυγής των Βρετανών που εγκατέλειπαν το νησί, κατευθυνόμενοι προς τα νότια παράλια της Κρήτης, κυρίως προς τον Τσούτσουρο. Μια βόμβα έπεσε στο χωριό Παναγιά και σκότωσε την Αικατερίνη. Ο γιος της Βασίλης Κριθινίδης, σκοτώθηκε στη Μικρασιατική Εκστρατεία, είκοσι χρόνια νωρίτερα.
1 Αρχείο γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Κρήτης, ΓΑΚ Χανίων, 8 Νοεμβρίου 1941.
Ο Διευθυντής της Παιδαγωγικής
Ακαδημίας Ηρακλείου προς
τον Νομάρχη Ιωάννη Πασσαδάκη.
2 Εφημερίδα «Εθνικός Κήρυξ»,
10 Μαρτίου 1946.
3 Β.Δ.Β.Η., Φακ. 17 αριθμ. 453,
αρχείο Ι.Δ. Μουρέλλου, Κατοχικά.
(Επιστολή Ελευθερίου Παπαδάκη
προς Ιωάννη Μουρέλλο με ημερομηνία 17 Φεβρουαρίου 1950).
4 Β.Δ.Β.Η., Φακ. 23, αριθμ. 28,
αρχείο Ι.Δ. Μουρέλλου, Κατοχικά
και Βιβλίο Ιστορίας Δημοτικού
Σχολείου Αρκαλοχωρίου.
5 Λιανάκης Ιωάννης του Εμμανουήλ, Αυλή, 30 Ιουνίου 2016.
6 Ευαγγελία Πρεβελιανάκη-Φιολιτάκη, αδερφή του Γιάννη Πρεβελιανάκη,
απομαγνητοφωνημένη συζήτηση,
Τύλισσος, 16 Μαΐου 2016.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης, είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος.