Εδώ και πολλά χρόνια τώρα συνηθίζω τις Άγιες ημέρες των Χριστουγέννων να εγκαταλείπω όλες τις επιστημονικές μου μελέτες και ενασχολήσεις και να αφοσιώνομαι στο διάβασμα λογοτεχνικών κειμένων.
Τα Χριστούγεννα που μας πέρασαν είχα τη χαρά να διαβάσω τις αξιοθαύμαστες αφηγήσεις μιας εκλεκτής συναδέλφου και συγγραφέως της κ. Μερόπης Σπυροπούλου, ομότιμης καθηγήτριας της Οδοντιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πρόκειται για τα βιβλία:
α. Ένας ανεμιστήρας οροφής (και άλλες ιστορίες), εκδόσεις Αρχονταρίκι 2018, και
β. Επεισόδια της ζωής, εκδόσεις Αρχονταρίκι 2014.
Το πρώτο από τα προαναφερθέντα βιβλία, «Ένας ανεμιστήρας οροφής και άλλες ιστορίες», με 150 σελίδες περιλαμβάνει 12 αφηγήσεις οι οποίες δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά. Το δεύτερο βιβλίο, «Επεισόδια της ζωής», στις 242 σελίδες του περιλαμβάνει 28 αφηγήσεις εκ των οποίων οι 22 έχουν συμπεριληφθεί σε άλλες δημοσιεύσεις (κατά κύριο λόγο στο Περιοδικό ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ) και τώρα συγκεντρώνονται και δημοσιεύονται εδώ, μαζί με έξι ακόμη που βλέπουν το φως της δημοσιότητας τώρα για πρώτη φορά.
Κατ’ αρχάς επιθυμώ να τονίσω ότι η κ. Σπυροπούλου καθώς και ο σύζυγός της Νίκος Σπυρόπουλος, επίσης ομότιμος καθηγητής της Οδοντιατρικής, αποπνέουν αμφότεροι μια αυθόρμητη και πηγαία αρχοντιά και μια φυσική ευγένεια, σε κάθε τους κίνηση σε κάθε τους φράση, σε κάθε ενέργειά τους. Και αυτή η αρχοντιά αποτυπώνεται ανάγλυφα και στα βιβλία της της Μερόπης Σπυροπούλου που έφθασαν στα χέρια μου και έτυχε να διαβάσω.
Όλα τα διηγήματα και των δύο τόμων κινούνται στον ίδιο μοτίβο: Αναφέρονται σε περιστατικά/επεισόδια της καθημερινής ζωής ενός κοινού ανθρώπου, συνεπώς ακουμπούν εξίσου τον καθένα, ανεξάρτητα από την καταγωγή ή τη μόρφωσή του. Ενδιαφέρουν το ίδιο τον διανοούμενο και τον χειρώνακτα, τον φοιτητή ή τον εργάτη, ανεξαρτήτως εκπαιδευτικού ή οποιουδήποτε άλλου επιπέδου. Φτάνει μόνο να διαθέτει την ψυχική ευγένεια και την εσωτερική αρχοντιά και να διακρίνει κάποιες εσωτερικές πτυχές του περιστατικού ή επεισοδίου που περιγράφεται.
Γιατί είναι αυτό ακριβώς που κάνει η συγγραφέας με πολλή δεξιοτεχνία και χωρίς προσποίηση: Να απομονώνει τις εσωτερικές πτυχές που υποκρύπτονται σε κάθε επεισόδιο, να τις περνά μέσα από τις δικές της ψυχοσυναισθηματικές διεργασίες και κατόπιν να τις περιγράφει με τρόπο που αφήνει να διαφανούν οι διασυνδέσεις τους με ύψιστες αξίες. Με τον τρόπο αυτό καλλιεργεί τις εσωτερικές διαθέσεις και στάσεις επί των οποίων (οφείλει να) στηρίζεται η κοινωνία μας.
Αναφέρομε ένα μόνο από τα πολλά παραδείγματα: Στο διήγημά της με τίτλο «ο πολιτισμός ταξίδευε με βενζινάκατο» (Επεισόδια της ζωής) η συγγραφέας απομονώνει ένα μικρό περιστατικό που για τους άλλους θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο: Οι βαρκάρηδες που μετέφεραν τους τουρίστες από τη Βενετία στο παρακείμενο νησάκι Λίντο, σε ένα συγκεκριμένο σημείο της διαδρομής έσβηναν τις μηχανές τους για να τις θέσουν ξανά σε κίνηση λίγο αργότερα.
Και η διερεύνηση του «γιατί», αναδεικνύει ένα σημείο ύψιστης καλλιέργειας και πολιτισμού των απλών βαρκάρηδων. Λειτουργούσαν έτσι επειδή στο σημείο αυτό, ψηλά στο νησάκι, είχε την κατοικία του ένας καταξιωμένος συγγραφέας, που με τα βιβλία του καθιστούσε διεθνώς γνωστό τον όμορφο τόπο τους.
Συμφώνησαν λοιπόν όλοι οι βαρκάρηδες, όταν περνούν από το σημείο εκείνο να σβήνουν τις μηχανές για να μην ενοχλούν τον μεγάλο συγγραφέα. Δεν ήθελαν να χαλάσουν την ηρεμία του. Έτσι με απλά περιστατικά η κ. Σπυροπούλου αναδεικνύει πολύπλοκα και σημαντικά σημεία ύψιστης κουλτούρας και εσωτερικής καλλιέργειας.
Πρόκειται λοιπόν για μικρές αφηγήσεις με μεγάλη ψυχοπαιδαγωγική εμβέλεια. Είναι γραμμένα σε ρέουσα γλώσσα, με την άνεση και την απλότητα που ταιριάζει. Αναφέρω μόνο ένα μικρό απόσπασμα από τον ανεμιστήρα οροφής: «Έτσι ήταν φορές που θυμόταν και διηγόταν επεισόδια από τα παιδικά της χρόνια, του έλεγε (του ανεμιστήρα) ποιήματα που είχε απαγγείλει σε κάποιες σχολικές γιορτές, στιχάκια από εκείνα τα σαχλοχαρούμενα που έγραφαν, τότε, οι συμμαθήτριες στα Λευκώματα ή του μουρμούριζε τραγούδια καλαματιανά και τσάμικα, που τα χόρευε με λεβεντιά και καμάρι.
Τότε ήταν που της φαινόταν πως ο ήχος από τα φτερά (του ανεμιστήρα) που γύριζαν, σαν να δυνάμωνε με μια χροιά γέλιου. Ή μήπως ήταν κάτι σαν νοσταλγικός απόηχος από τον φλοίσβο της θάλασσας που, εκείνα τα χρόνια, δίπλα στην βεράντα της παραστεκόταν στις παιδικές καλοκαιρινές της αναπολήσεις». (Ένας ανεμιστήρας οροφής, σελ. 23).
Και καθώς στα θέματά της την απασχολεί η μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου η κ. Σπυροπούλου προσφεύγει συχνά στον εσωτερικό μονόλογο, στον οποίο διακρίνεται για τη μεγάλη της δεξιοτεχνία, όπως επιβεβαιώνεται από το απόσπασμα που μόλις παραθέσαμε. Όπως εξομολογείται η ίδια η κ. Σπυροπούλου στον πρόλογό της (Επεισόδια της ζωής, σελ. 12), δεν κάνει τίποτε περισσότερο από το να ανατρέχει στα βιώματά της και να αξιοποιεί «όσα έζησε, ένιωσε, διάβασε, είδε ή άκουσε». Τώρα επιστέφοντας στο θησαυροφυλάκιο της συνείδησής της ανασύρει και καταγράφει ό,τι θεωρεί άξιο να αποτυπωθεί και να καταστεί κοινό κτήμα για τον καθένα. Γι’ αυτό και την διακρίνει πάντα η ίδια βιωματική σχέση με τα διηγήματά της.
Όπως με εντιμότητα και ειλικρίνεια ομολογεί, «το καθένα διήγημα έχει ως αφετηρία ένα πραγματικό γεγονός. Ένα επεισόδιο, το οποίο είτε ζήσαμε, ο άνδρας μου κι εγώ, είτε μας το διηγήθηκαν. Εδώ καταγράφεται με τις προεκτάσεις που πήρε, στη συνέχεια, τόσο από την εσωτερική ανάπλαση που υπέστη, όσο και από τους άηχους συναισθηματικούς κραδασμούς που μας προκάλεσε» (Επεισόδια της ζωής, σελ. 12). Είναι αυτό που χαρακτήρισα παραπάνω ως «εσωτερικές πτυχές» και η συναφής διεργασία που υπέστησαν.
Η ίδια εξάλλου γράφει στο οπισθόφυλλο του πρώτου βιβλίου τον ακόλουθο παραινετικό λόγο προς τους αναγνώστες με τον οποίο συμφωνώ απολύτως: «Η ζωή είναι ο πιο ευφάνταστος, ευρηματικός και ανεξάντλητος συγγραφέας και σεναριογράφος. Θα το διαπιστώσετε καθώς μεγαλώνετε, αν φροντίσετε να παρατηρείτε, με αληθινό ενδιαφέρον, τα όσα συμβαίνουν γύρω σας, αλλά και να προβληματίζεστε με τα όσα εσείς ζείτε και νιώθετε. Και μη διστάζετε να τα καταγράφετε. Μπορεί κάποτε, αυτά τα γραπτά να έχουν κάτι να πουν».
Είναι προφανές ότι η κ. Σπυροπούλου γράφει σκεπτόμενη τους νέους, ελπίζοντας ότι θα κερδίσει ως αναγνώστες τους φοιτητές της και κάθε νέο γενικώς. Τα κείμενά της «θυμίζουν σ’ όλους μας δικές μας στιγμές και μας κρατούν άηχη συντροφιά τις ώρες ησυχίας και μοναξιάς». Πρόκειται λοιπόν για κείμενα που σε προκαλούν σε περίσκεψη και αναστοχασμό και σε αυτό θέλει να μυήσει τους νέους η συγγραφέας, αυτή τη φορά μάλιστα όχι από την πανεπιστημιακή έδρα, αλλά εκτός των τειχών του πανεπιστημίου. Και ο λόγος «εκτός των τειχών» μοιάζει να είναι πάντοτε πιο επιδραστικός και πιο αποτελεσματικός.
Ένα προσφιλές θέμα της συγγραφέως αποτελούν οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι συνειδησιακές κρίσεις των ανθρώπων, τα γεγονότα που διχάζουν τη συνείδηση και φέρνουν τον άνθρωπο σε συναισθηματική φόρτιση και αμηχανία. Και στις περιπτώσεις αυτές η κ. Μερόπη Σπυροπούλου γνωρίζει να αναζητά τη λύτρωση, προσφεύγοντας πάντοτε στις αιώνιες αξίες, υποδεικνύοντας έτσι στον αναγνώστη, ότι ο καλύτερος σύμβουλος στις περιπτώσεις αυτές είναι οι αιώνιες αξίες˙ αυτές είναι οι μόνες που μπορούν να δώσουν διέξοδο στα αδιέξοδά μας˙ αυτές βοηθούν τον άνθρωπο να δίνει την κατάλληλη λύση, στην κατάλληλη περίσταση. Αυτό συμβαίνει π.χ. με τα διηγήματα «Προκάρδιον άλγος» (β΄ βιβλίο) και «Το δίλημμα ενός γιατρού» (α΄ βιβλίο). Μα και όταν οι ενοχές δεν μπορούν να απαλειφθούν, γιατί φαίνεται να προσκρούουν στο σύστημα αξιών και τότε πάλι η κ. Σπυροπούλου γνωρίζει να ισορροπεί τις καταστάσεις θέτοντας ως βασικό κριτήριο τις προθέσεις και όχι τα αποτελέσματα των πράξεων.
Έτσι μέσα από μία λογική επιχειρηματολογία που δεν αγνοεί το ήθος, οδηγεί στην ηθική άμβλυνση της ενοχής, όπως συμβαίνει με το διήγημα «Ένα ιατρικό λάθος. Ασυγχώρητο;»
Τελειώνοντας θέλω να τονίσω ότι η συγγραφέας μας είναι γέννημα – θρέμμα της πολυφίλητης ελληνικής παροικίας της Αλεξάνδρειας, που τόσα έχει προσφέρει στα ελληνικά γράμματα. Γι’ αυτό η κ. Σπυροπούλου εμφορείται από την αρχοντιά και το μεγαλείο της ελληνορθόδοξης παράδοσης που προφανώς δέσποζε στο αλεξανδρινό περιβάλλον, στο οποίο μεγάλωσε και στο Αβερώφειο Γυμνάσιο όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές της.
Και ήταν φυσικό όλο αυτό το αξιακό σύστημα της περιρρέουσας αλεξανδρινής κοινωνίας και όλη αυτή η αρχοντιά της ελληνικής παροικίας στην Αλεξάνδρεια, να ενσωματωθεί στην συνείδηση της Μερόπης Σπυροπούλου και να αποτελέσει αναπόσπαστο τμήμα της προσωπικότητάς της.
Αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά αποτυπώνονται τόσο στα διηγήματά της, όσο και στην ραδιοφωνική εκπομπή «Ας μιλήσομε για Παιδεία», που εδώ και 12 χρόνια συνεχίζει αδιαλείπτως στον Ραδιοφωνικό σταθμό της Πειραϊκής Εκκλησίας, κάθε Τρίτη 17:30- 18:00. Αν λοιπόν η δημόσια παρουσίαση ενός βιβλίου σημαίνει παροτρύνω τους αναγνώστες να το διαβάσουν, τότε ναι: Δικαίως παρουσιάζω τα βιβλία της κ. Μερόπης Σπυροπούλου και δικαίως παροτρύνω τον καθέναν να τα διαβάσει. Γιατί τα βιβλία αξίζουν και πρέπει να διαβαστούν.
Ο Ι.Ε. Πυργιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής και πρ. Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης