Ένα περιστασιακό γεγονός στάθηκε αφορμή να γευθώ ένα μικρό μάθημα δημοκρατίας από τον ευπατρίδη δικηγόρο του Ηρακλείου Δημ. Ξυριτάκη. Ήταν τότε (στα μέσα της δεκαετίας του 1990) που κάποιος συνάδελφος από το Ηράκλειο είχε βαλθεί να στείλει όλους τους καθηγητές πανεπιστημίου στα δικαστήρια.
Μάλιστα την αείμνηστη πρύτανη Χριστίνα Σπυράκη την είχε μηνύσει και μετά από τον θάνατό της. Είχε μάθει δε τις διαδικασίες τόσο καλά που αναλάμβανε τις υποθέσεις μόνος του. Δεν χρησιμοποιούσε δικηγόρο.
Στo πλαίσιo αυτό κατέθεσε μήνυση και εναντίον μου για συκοφαντική δυσφήμηση. Ο λόγος; Του είχα πει ότι «οι ακαδημαϊκοί άνδρες δεν αναδεικνύονται από τις αποφάσεις που λαμβάνονται μέσα στις αίθουσες των δικαστηρίων από δικαστικούς λειτουργούς, αλλά μέσα από τις επιστημονικές κρίσεις των συναδέλφων τους στις αίθουσες συνεδρίων και από τα σχόλια των φοιτητών στις αίθουσες διδασκαλίας και τα αμφιθέατρα».
Προσέφυγα στον Δημ. Ξυριτάκη για να τον ορίσω δικηγόρο μου. Ο Δημήτρης διαβάζοντας το κλητήριο θέσπισμα κάγχασε. Μα δεν γίνεται, μου λέει. Μήνυση για αυτό το πράγμα. Δεν γίνεται. Αυτό αποτελεί μια πανθομολογούμενη αλήθεια, θα δικαστείς γι’ αυτό;
Θα πας μόνος σου στο δικαστήριο, δεν χρειάζεσαι δικηγόρο. Εγώ που είχα κληθεί πρώτη φορά (ευτυχώς και τελευταία) σε δικαστήριο και μάλιστα κατηγορούμενος (δεν είχα παρευρεθεί, ούτε ως μάρτυρας) του λέω φοβισμένος: Μα να καθίσω στο σκαμνί του κατηγορουμένου, κ. Ξυριτάκη, και θα πάω μόνος μου; Στο σκαμνί του κατηγορουμένου, του επαναλαμβάνω.
Και ο Δημήτρης ύψωσε κάπως τον τόνο της φωνής του και χωρίς να απωλέσει την ευγένειά του μου αντιτείνει: «Γιατί το περιφρονείτε το εδώλιο του κατηγορουμένου κ. α-ντιπρύτανη; Εξαρτάται γιατί καθίζεις. Στη διάρκεια της Χούντας είχα την τύχη να με φιλοξενήσει δυο-τρεις φορές. Θεωρώ ότι αυτό αποτελεί την ύψιστη τιμή της ζωής μου. Κάθισα για να υπερασπισθώ τη δημοκρατία!
Αγωνίστηκα για την Ελευθερία της Πατρίδας μου. Αυτό δεν είναι μεγάλη τιμή; Εσύ θα καθίσεις για να υπερασπισθείς την ακαδημαϊκή ελευθερία των συναδέλφων σου. Περιμένεις μεγαλύτερη τιμή κ. αντιπρύτανη ακαδημαϊκών υποθέσεων;». Ήδη τότε σου είχα πει Δημήτρη και σήμερα πλέον το ομολογώ και δημόσια ότι αυτό υπήρξε για μένα το πιο έντονο βιωματικό μάθημα δημοκρατίας.
Βέβαια μπροστά στην επιμονή μου ο Δημήτρης Ξυριτάκης αναγκάσθηκε να αναλάβει την υπεράσπισή μου χωρίς αμοιβή όμως. Με την έναρξη της δίκης ο συνάδελφος δήλωσε ότι αποσύρει τη μήνυση εναντίον μου και να σταματήσει η διαδικασία.
Εγώ περιχαρής ανέμενα να σταματήσει η δίκη και να ησυχάσω από αυτήν την υπόθεση, οπότε έκπληκτος ακούω τον δικηγόρο Ξυριτάκη να δηλώνει: «Δεν αποδεχόμεθα την πρόταση κ. πρόεδρε. Επιμένομε να συνεχισθεί η δίκη ως το τέλος για να λάμψει η αλήθεια». Και η αλήθεια έλαμψε: Ο μηνυτής μου αναγκάστηκε να δηλώσει ενώπιον του δικαστηρίου ότι συμφωνεί μαζί μου. Έτσι είναι τα πράγματα.
Αυτός ήταν ο Δημήτρης Ξυριτάκης: Ως δικηγόρος οξυδερκής και ευφυέστατος, ως πολίτης ξεκάθαρος στις ιδέες και τις αξίες του. Και τις αξίες του δεν τις είχε για να τις διατυμπανίζει στους άλλους. Τις πίστευε και αγωνίστηκε γι’ αυτές. Η ζωή και το έργο του ταυτιζόταν. Έζησε με τις αξίες που υπηρέτησε και υπηρέτησε τις αξίες με τις οποίες έζησε. Και τις υπηρέτησε ως το τέλος, με στρατοδικεία και φυλακίσεις, με αντίσταση και διωγμούς.
Ένας αγωνιστής που αγωνίζεται ανιδιοτελώς. Και ο αγώνας τότε υπερβαίνει τα ανθρώπινα όρια. Όταν αγωνίζεσαι γνωρίζοντας εκ προοιμίου ότι εσύ δεν προσδοκάς ανταλλάγματα, ότι εσύ δεν θα ζητήσεις ποτέ εξαργύρωση, ο αγώνας τότε γίνεται θυσία. Και όλα αυτά έχουν φυσικά κόστος. Γι’ αυτό δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο Δημ. Ξυριτάκης θυσιάστηκε γι’ αυτά που πίστευε. Γι’ αυτό και είναι μεγάλος.
* Ο Ι.Ε. Πυργιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής και πρ. αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης