Toυ Δημήτρη Χ. Σάββα
Αλλ’ ο κύριος μοχλός ο ανεγείρας το έθνος εκ του διανοητικού ληθάργου του υπήρξε το εμπόριον, το οποίον εμορφώθη και ανεπτύχθη από του 18ου αιώνος. Το εμπόριον της Ανατολής μεταβιβάζεται κατά μέγα μέρος εις χείρας των Ελλήνων, ο πλούτος εισχωρεί βαθμήδον εις τας ταπεινωμένας υπό της δουλείας ελληνικάς οικογενείας μετά δε της ολικής ευημερίας και ως πρώτον αυτής επακόλουθον, επέρχεται η διανοητική και ηθική εξέγερσις. Τούτε δε ουχί μόνον εις την Κωνσταντινούπολιν, την Θεσσαλονίκην, την Σμύρνην, ουχί μόνον εις τους ναυτικάς νήσους των οποίων τα πλοία μετέφερον επί των γυμνών του Αιγαίου βράχων τους καρπούς των μόχθων των, δι’ ων διετράφη μετέπειτα η επανάστασις, αλλά και εις απόκεντρα της Στερεάς σημεία, ένθα η έλλειψις Τούρκων έδιδεν εις τους εργατικούς κατοίκους άνεσιν τινα και ελευθερίαν. Η εμπορική και βιομηχανική ανάπτυξις των απομεμακρυσμένων εκείνων κωμοπόλεων ήτο τρανή ένδειξις της εμφύτου των Ελλήνων ικανότητος και δραστηριότητος.
Εις Καλαρρύτας, εις Συρράκον εν Ηπείρω, η αυτή επεκράτη ευημερία. Η σχετική ασφάλεια των μικρών τούτων πόλεων ανέπτυξεν την βιομηχανίαν και το εμπόριόν των. Οι πλουσιώτεροι των κατοίκων είναι έμποροι διαβιώσαντες επί έτη πολλά εις τα ξένα και επανακάμψαντες μετά των καρπών των κόπων των εις την πατρίδα την οποίαν πλουτίζουσι και εκπολιτίζουσι συνάμα”. Εις Σιάτιστα, εις τα ορεινά χωριά της Θεσσαλομαγνησίας η αυτή εμπορική κίνησις επέφερε τα αυτά αγαθά αποτελέσματα”. Η μελέτη αυτή του Δημητρίου Βικέλα έχει διπλό στόχο, ιστορικό αλλά και Εθνικό. Κύριο γνώρισμά της είναι η επιστημοσύνη της. Αυτή ενισχύεται και φυσικά στηρίζεται σε γεωγραφικά, πληθυσμιακά, ιστορικά, κοινωνικά, οικονομικά και στατιστικά δεδομένα. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός αξιοποιούνται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα τεκμήρια και οι μαρτυρίες. Ηταν γνωστό ότι ο Δημήτριος Βικέλας ενδιαφερόταν ιδιαίτερα γαι στατιστικές έρευνες και στοιχεία.
Εμπόριο, βιομηχανία, ναυτιλία και κάθε εν γένει οικονομική δραστηριότητα, ώθησαν την χώρα μας να εξεγεριθεί, να επαναστατήσει και να λυτρωθεί. Όμως… όταν απ’ όλα αυτά ελλείπει η ηθική και η διανοητική διάπλαση ενός γένους, καμμία πρόοδος δεν συντελείται. Είναι σίγουρο, ότι το έθνος μας κατά τους πρώτους αιώνες της σκλαβιάς, διέμενε σε παχυλή αμάθεια. Κοντά σε ιερωμένους οι μαθητές συλλαβίζοντες τηξν οκτώηχο ή το ψαλτίρι, έδειχναν την ροπή τους για μάιθηση.
Κατά την 18η εκατονταετηρίδα όμως η παιδεία ανασυγκροτείται και οι δάσκαλοι της εκκλησίας αντικαθιστάθησαν από επιστήμονες εμπνεομένους από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Ο διανοητικός λήθαργος, παραμερίζει τη θέση του στην μόρφωση, η εκ του τουρκικού δεσποτισμού κατάθλιψη φθίνει οι Έλληνες χάρη στην οικονομία και το εμπόριο μεταβαίνουν εκτός της Ελλάδας και ανταλάσσουν απόψεις και γνώμες με άλλους λαούς, αφού πολλοί απ’ αυτούς μαθαίνουν ξένες γλώσσες. Στα Αμπελάκια ανήγειραν θέατρο και ανέβασαν παραστάσεις. Βέβαια η άνοδος της εκπαίδευσης οφείλει πολλά στους ευεργέτες του έθνους μας. Ενός έθνους που την οντότητά του διέσωσαν, οι κοινότητες, η Εκκλησία, οι φαναριώτες που σίγουρα υπερείχαν διανοητικά, καθώς και οι κλέφτες με τους αρματωλούς. Όλα τα παραπάνω έδειχναν έναν έτοιμο ελληνισμό να ξεσηκωθεί, να ελευθερωθεί. Έτσι αναδείχθηκε και ο ρόλος της φιλικής εταιρείας η οποία πράγματι βρήκε έτοιμο έδαφος. Ολα αυτά διηγήθηκαν μέρα από τις σκέψεις του Δημητρίου Βικέλα, του δικού μας δωρητή του οποίου επαξίως φέρει το όνομα η βιβλιοθήκη της πόλης μας. Από την μία πλευρά η προαναφερόμενη κατάσταση και από την άλλη η αξιοποίηση του συνόλου των ιστορικών τεκμηρίων και μαρτυριών οδήγησαν σ’ αυτή τη μοναδική μελέτη. Μελέτη αρχών και κύρους που δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά αφού συναντώνται στην πλούσια βιβλιογραφία της τα ιερά τέρατα της ελληνικής και διεθνούς λογιοσύνης εκείνου του καιρού!
Τύχη αγαθή για την βιβλιοθήκη μας, για την πόλη μας και το φιλόμουσο κοινό της, σε συνύπαρξη κάποιων ανθρώπων και μεσ’ απ’ αυτή η γόνιμη και αγαστή συνεργασία, στο να λάβει σάρκα και οστά και να ενταχθεί η έκδοση αυτή στο πλούσιο εκδοτικό πρόγραμμα της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Μία επετειακή έκδοση για τα διακόσια χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης.
Τον πρώτο λόγο τον έχει ο ευεργέτης και δωρητής της πόλης μας Δημήτρης Βικέλας με το τόσο ενδιαφέρον και διαφωτιστικό πόνημά του. Θερμές επίσης ευχαριστίες στον πάντα πρόθυμο και μεθοδικό φίλο και συνεργάτη της Βιβλιοθπήκης τον καθηγητή του τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης Κώστα Ανδρουλιδάκη που επιμελήθηκε το βιβλίο και το συνοδεύει με κατατοπιστικά και μεστά επιλεγόμενα καθώς και στην κυρία Στεφανία Τερζάκη που είχε την εκδοτική του φροντίδα, δίνοντας λύσεις σε πολλά προβλήματα που προέκυψαν κατά την πορεία της έκδοσης.
Τέλος ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένεια του αειμνήστου ευπατρίδη και Ανθρώπου του βιβλίου Στυλιανού Χαλκιαδάκη, της οποίας η έκδοση αυτή, είναι μια ευγενής χορηγία. Μετά το εύγε που ανήκει στους προαναφερόμενους συντελεστές και φυσικά στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη θέλουν να ολοκληρώσω τις σκέψεις μ’ ένα λήμμα από το 13ο τεύχος του περιοδικού “Παλίμψηστον” ενός άλλου λογίου ανθρώπου και ιατρού του αειμνήστου ερευνηγτή Μανόλη Δετοράκη που αναφέρεται στην ίδρυση της πρώτης δημόσιας βιβλιοθήκης στην πόλη μας.
“Φιλόμουσε κύριε
…Αν η διάδοσις των γραμμάτων είναι χρήσιμος και ωφέλιμος εις όλους εν γένει τους λαούς πολύ περισσότερον πρέπει να λογίζηται αναγκαία και συμβάλλουσα εις τους λαούς εκείνους, ους βάσκανος δαίμων κατεδίκασε να μείνωσιν υπό την πνιγηράν της αμαθείας αχλύν, καθ’ ην εποχήν έτεροι προέβαινον γιγαντιαίοις βήμασιν εις την ανάπτυξιν της ανθρωπίνης διανοίας”.