Στο προηγούμενο άρθρο μας μιλήσαμε για την προσαρμογή του παιδιού στο νηπιαγωγείο και τις δυσκολίες που μπορεί να παρουσιάσει στη διάρκειά της.
Μετά τον πρώτο καιρό στο νέο σχολείο και αφού οι πρώτες δύσκολες μέρες έχουν περάσει, διαπιστώνουμε συχνά τη δυσκολία κάποιων παιδιών να ενταχθούν στην ομάδα και να παίξουν λειτουργικά με τα άλλα παιδιά. Η δυσκολία αυτή συναντάται και σε άλλους χώρους που δραστηριοποιείται το παιδί, πάρκο, παιδότοπος, φιλικά σπίτια κ.λ.π.
Γ: Όλες οι σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι το παιδί μέσα από το παιχνίδι ψυχαγωγείται, μαθαίνει, κοινωνικοποιείται, αλλά και διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Συμφωνεί η Ψυχολογία, Λίλα;
Λ: Το παιχνίδι είναι ένας πολύ σημαντικός τρόπος εξερεύνησης του εαυτού, των άλλων, του κόσμου γενικά. Μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά εξασκούν τις κοινωνικές τους δεξιότητες και αναπτύσσουν την ηθική τους συμπεριφορά. Συνεργαζόμενα αρχίζουν να βλέπουν όχι μόνο το δικό τους όφελος αλλά και των άλλων και δημιουργούν κανόνες που βασίζονται στην αμοιβαία αποδοχή. Μέσα από το φανταστικό παιχνίδι δοκιμάζουν ρόλους και συμπεριφορές αλλά και εκτονώνουν ανησυχίες και φόβους. Αυτή η αλληλεπίδραση μέσα από την χαρά του παιχνιδιού είναι καθοριστική για την ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη και ισορροπία.
Γ: Κι ενώ κάποια παιδιά με μεγάλη ευκολία εντάσσονται σε μια ομάδα παιχνιδιού ή και την οργανώνουν, κάποια άλλα παίζουν μόνα ή παράλληλα με τα άλλα παιδιά αλλά όχι μαζί τους και άλλα απλώς περιφέρονται στο χώρο και παρατηρούν. Πού μπορεί να οφείλεται αυτή η δυσκολία, Λίλα;
Λ: Η ευκολία ένταξης στην ομάδα των συνομηλίκων έχει να κάνει κυρίως με (α) τον βαθμό συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού (β) την ενσυναίσθησή του, δηλαδή την ικανότητα αναγνώρισης των συναισθημάτων των άλλων και (γ) την ικανότητα αυτορρύθμισής του, δηλαδή την ικανότητα να εκφράζει τα συναισθήματά του με έναν κοινωνικά πρόσφορο τρόπο. Αυτοί οι τρεις παράγοντες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και η ωριμότητα σε κάποιον αναμένεται να λειτουργεί ενισχυτικά προς τους άλλους δύο. Στις προσχολικές ηλικίες βλέπουμε πολλές διαφοροποιήσεις ως προς την συναισθηματική ωριμότητα και αυτό είναι κάτι εντελώς φυσιολογικό και αναμενόμενο. Εξαρτάται και από την βιολογική προδιάθεση του παιδιού, δηλαδή την ιδιοσυγκρασία, από τα ερεθίσματα που είχε έως την είσοδό του στο σχολείο π.χ. ένα παιδί με πολλά αδέλφια αναμένεται να έχει καλύτερη κοινωνική προσαρμογή από ένα μοναχοπαίδι αλλά και από τον τρόπο διαπαιδαγώγησής του.
Γ: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ή του γονιού είναι πολύ σημαντικός όσον αφορά τα παιδιά που δυσκολεύονται. Αυτό που κυρίως πρέπει να κάνει είναι να βοηθήσει το παιδί να “δει” το παιχνίδι των άλλων και να αναλάβει πρωτοβουλία, π.χ.: “Βλέπω Κατερίνα ότι παρακολουθείς το χτίσιμο αυτού του κάστρου. Είμαι σίγουρη ότι μπορείς να φτιάξεις την πόρτα του. Τι λέτε παιδιά; Θέλετε τη βοήθεια της Κατερίνας;”. Με αυτόν τον τρόπο κάνουμε την Κατερίνα “ορατή” στους συμμαθητές της και της δίνουμε την ώθηση που χρειάζεται για να μπει στην ομάδα. Συμφωνείς, Λίλα;
Λ: Ναι, συμφωνώ απόλυτα και να προσθέσω ότι γενικότερα είναι πολύ σημαντικό για την κοινωνική προσαρμογή των παιδιών να καλλιεργούμε την ενσυναίσθήσή τους. Ερωτήσεις όπως «τι νομίζεις ότι έκανε τον Μιχάλη να κλαίει; Γιατί άρπαξε η Στέλλα το παιχνίδι της Αλίκης; κλ.π.» εξασκούν τα παιδιά στην αναγνώριση των συναισθημάτων. Δεν χρειάζεται να δίνουμε έτοιμες απαντήσεις, αυτό που είναι σημαντικό είναι να τα αφήνουμε να προβληματίζονται. Όταν τα ίδια είναι αναστατωμένα είναι σημαντικό να τα αφήνουμε να αφηγηθούν τι συνέβη βοηθώντας τα να δώσουν όνομα στα συναισθήματά τους αλλά και να εξερευνήσουν εναλλακτικές ερμηνείες των γεγονότων.
Γ: Ένας άλλος ρόλος του εκπαιδευτικού/γονιού/φροντιστή είναι να επιβεβαιώνει τις θετικές πρωτοβουλίες του παιδιού και να το καθοδηγεί για τις επόμενες. Συχνά τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο παιχνίδι τους και αναζητούν τη βοήθεια του σημαντικού μεγάλου. Εκεί λοιπόν μπορεί να του δώσει τα επόμενα βήματα για την αντιμετώπισή τους, αλλά οδηγώντας το να βρει τη λύση με τις δικές του δυνάμεις. Με αυτό τον τρόπο δίνουμε στο παιδί τη δυνατότητα να αναπτύξει θετική αυτοεικόνα, ότι μπορεί να τα καταφέρει μόνο του, του δίνει αυτοπεποίθηση. Λίλα;
Λ: Τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την δύναμη της εμπειρίας και γι’αυτήν προϋπόθεση είναι ο πειραματισμός. Όσο περισσότερο το παιδί εκτίθεται σε αλληλεπιδράσεις τόσο πιο ευέλικτο γίνεται στον χειρισμό των κοινωνικών του συναναστροφών. Αυτό γίνεται σταδιακά ακολουθώντας τις δυνατότητες του παιδιού μέχρι αυτό να παρασυρθεί από τον κόσμο των συνομηλίκων και να μην χρειάζεται την βοήθειά μας.
Γ: Επίσης πρέπει να το ωθήσει να μάθει να συνεργάζεται, να περιμένει τη σειρά του, να δέχεται τον ρόλο του και να τον υπηρετεί, να τηρεί τους κανόνες του παιχνιδιού και να το ολοκληρώνει. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί μαθαίνει να διατηρεί μια δομή, όχι μόνο στο παιχνίδι αλλά και μέσα του, πράγμα που συντελεί στην αυτορρύθμισή του και στην ολόπλευρη ανάπτυξή του. Τι λέει η Ψυχολογία, Λίλα;
Λ: Η ικανότητα να εκφράζει το παιδί τα συναισθήματά του με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο συνδέεται στενά με την κοινωνική του προσαρμογή αλλά και την προσωπική του ανάπτυξη. Η πορεία προς την αυτορρύθμιση για κάποια παιδιά φαίνεται να είναι πιο δύσκολη και σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ σημαντική η σταθερότητα και θετική ενίσχυση, να επιβραβεύονται δηλαδή οι επιθυμητές συμπεριφορές. Η τιμωρία δεν φαίνεται να έχει ευεργετικά αποτελέσμα αλλά καλό είναι να συζητιούνται οι επιπτώσεις της συμπεριφοράς προς τους άλλους, π.χ. Πώς νομίζεις ότι ένιωσε ο Λευτέρης που πήρες την σειρά του στο παιχνίδι; Εσύ τι θα έκανες στη θέση του;». Πάντα εμείς οι μεγάλοι πρέπει να έχουμε στον νου μας ότι γενικά στα παιδιά αρέσει να μας αφήνουν ικανοποιημένους. Όταν συμβαίνει αυτό και τους το δείχνουμε λαμβάνουν μια μεγάλη ανταμοιβή.
Γ: Τέλος δεν πρέπει να ξεχάσουμε τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, π.χ. ένα παιδί με Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή (φάσμα αυτισμού), ή ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα) που συχνά παίζει μόνο του ή με διαφορετικό τρόπο. Σε αυτήν την περίπτωση ο χρόνος που χρειάζεται είναι περισσότερος, σεβόμαστε τους ρυθμούς του παιδιού και όλα τα παραπάνω βήματα από πλευράς ενηλίκου θα πρέπει να είναι πολύ πιο ευδιάκριτα, συχνά επαναλαμβανόμενα και να προχωρούν βήμα-βήμα.Τα αποτελέσματα μπορεί να είναι εντυπωσιακά.
* Η Γιάννα Λουπάκη είναι νηπιαγωγός /Marte meo Colleague trainer και η Λίλα Καραλή είναι ψυχολόγος