Το πρόβλημα της «ανεπάρκειας» νερού στην Κρήτη δεν είναι σημερινό. Υπάρχουν χρονιές μειωμένων βροχοπτώσεων, αλλά όχι πραγματική λειψυδρία, με την έννοια της απόλυτης έλλειψης του νερού. Παρόμοια ξηρά χρόνια έχουν συμβεί πολλές φορές στην μακρο-ιστορία της Κρήτης. Πριν 30-40 χρόνια, που είχαν ξανασυμβεί, οι ανάγκες ήταν πολύ μικρότερες από ό,τι σήμερα.
Το παράδειγμα του Ασκύφου Σφακίων ισχύει κατ’ αναλογία για όλη την Κρήτη. Ενώ είναι η περιοχή με το δεύτερο μεγαλύτερο βροχομετρικό ύψος της χώρας, το καλοκαίρι δεν έχει νερό για τις ανάγκες του! Έχουμε ήδη εξαντλήσει υδροφορείς και υφαλμυρίσει άλλους που θα πρέπει να αποκατασταθεί η αειφορία τους.
Παλαιότερα που οι ανάγκες ήταν μικρότερες, ενώ υπήρχαν πηγές και χείμαρροι με άφθονο νερό, δεν υπήρχε η αναγκαία πολιτική, και φυσικά η αναγκαία βούληση ή τεχνολογία για έργα υδατικών πόρων με μακρόπνοο ορίζοντα λειτουργίας τους και ολοκληρωμένη διαχείρισή τους.
Λόγω έλλειψης του κλειστού υπό πίεση σωλήνα, δεν υπήρχε η δυνατότητα οικονομικής μεταφοράς του από περιοχή σε περιοχή. Η απουσία αντλητικών μηχανημάτων δεν επέτρεπε την μεταφορά νερού σε σημεία σημαντικά υψηλότερα των πηγών του. Η ανυπαρξία γεωτρητικών μηχανών απέκλειε την εκμετάλλευση νερού από βαθύτερους υδροφορείς.
Κυρίως και πάνω από όλα, η έλλειψη επαρκούς και κατάλληλης μορφής ενέργειας ήταν, και παραμένει, από τους σημαντικότερους λόγους της σχετικής ανεπάρκειας νερού στην υπό έλεγχο περιοχή αλλά και πολλές άλλες περιοχές της χώρας και του κόσμου.
Συμπερασματικά, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πρόβλημα για την περιοχή μας δεν είναι η λειψυδρία, αλλά η διαχείριση των υδάτινων πόρων. Αυτή η έλλειψη μακροπρόθεσμης πολιτικής στόχευσης είχε τα αποτελέσματά της που βιώνουμε σήμερα.
- Δεν υπάρχει ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης υδάτινων πόρων.
- Τα διάφορα έργα (ύδρευσης, άρδευσης, αναζήτησης νερού κλπ), ουσιαστικά είναι «πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι», χωρίς προοπτική, υποταγμένα στην υπηρεσία μικροκομματικών σκοπιμοτήτων και πελατειακών σχέσεων.
Στον σχεδιασμό μας, για την πληρέστερη δυνατή κάλυψη των αναγκών και αξιοποίηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν, για ένα ολοκληρωμένο έργο διαχείρισης των υδάτινων πόρων στην Ανατολική Κρήτη, για ένα σχέδιο προσαρμοσμένο στην Κρήτη, θα πρέπει να αναφέρουμε ορισμένες σταθερές, στις οποίες θα στηριχτούμε.
Πιο συγκεκριμένα:
- Η πραγματικότητα της Κρήτης
Η Κρήτη έχει ικανοποιητικές βροχοπτώσεις, μεγαλύτερες από όσες έχουν τα περισσότερα διαμερίσματα της χώρας και της Ευρώπης. Η δυτική Κρήτη δέχεται πολύ μεγαλύτερες βροχοπτώσεις από όσες η ανατολική, ακριβώς ότι συμβαίνει και με την υπόλοιπη χώρα, που χωρίζεται σε ανατολική και δυτική από την οροσειρά της Πίνδου και των προεκτάσεών της. Άρα έχουμε την «πλεονασματική» σε νερό δυτική και την «ελλειμματική» σε νερό ανατολική Κρήτη.
Το έντονο ανάγλυφο του νησιού, μαζί με το μικρό πλάτος του, σχηματίζουν πολυάριθμες μικρές λεκάνες απορροής και το νερό τους μέσα σε λίγες ώρες ή λίγες ημέρες απορρέει στη θάλασσα. Όμως η σύσταση των πετρωμάτων των ορεινών όγκων (ανθρακικοί σχηματισμοί) επιτρέπει την κατείσδυση μεγάλου όγκου βροχοπτώσεων σχηματίζοντας σημαντικούς υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες, οι οποίοι μετέπειτα εκφορτίζουν το δυναμικό τους στη θάλασσα όπου εμφανίζονται πλέον ως υφάλμυρες, παραθαλάσσιες ή υποθαλάσσιες πηγές, τόσο στη βόρεια όσο και στη νότια παραλιακή ζώνη.
- Ενέργεια
Συγκριτικά με την υπόλοιπη χώρα, στην Κρήτη έχουμε μεγαλύτερη ηλιοφάνεια, μεγαλύτερη μέση θερμοκρασία, λιγότερη ατμοσφαιρική υγρασία και ταχύτερους και συχνότερους ανέμους, παράγοντες που αυξάνουν κατακόρυφα τις απώλειες λόγω εξατμοδιαπνοής και επομένως μειώνονται δραστικά τα υπό αποθήκευση και ιδίως τα αποθηκευμένα σε φράγματα νερά.
Ωστόσο, το κλίμα της περιοχής, μας επιτρέπει να μιλάμε για θησαυρό αποθεμάτων ενέργειας, τον οποίο μπορούμε να αξιοποιήσουμε με Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για το νερό:
- Να το συγκρατήσουμε (φράγματα-διαφράγματα)
- Να το αντλήσουμε (γεωτρήσεις)
- Να το μεταφέρουμε
- Να το αφαλατώσουμε
- Κοινή αντιμετώπιση υδατικού – ενεργειακού προβλήματος
Ουσιαστικά, ενέργεια και νερό αποτελούν δυο όψεις του ιδίου νομίσματος. Αναφέρθηκαν παραπάνω τα πλεονεκτήματα της Κρήτης στον ενεργειακό τομέα. Παράλληλα, λόγω του έργου του Αποσελέμη, υπάρχει το μεγαλύτερο τμήμα του δικτύου (από Γάζι έως Άγιο Νικόλαο) που ενδεχόμενα θα χρειαστεί για μεταφορά του νερού στην Ανατολική Κρήτη. Επομένως, στον άμεσο αλλά και τον μεσο-μακροπρόθεσμο σχεδιασμό μας, η αξιοποίηση των ενεργειακών πλεονεκτήματων της Κρήτης, ανοίγει τον δρόμο για την επίλυση του υδατικού προβλήματος.
- Εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων
Στις παραπάνω αλήθειες προστίθεται μία επιπλέον κρισιμότερη: Η υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδροφορέων σε όλες σχεδόν τις παραλιακές περιοχές οδήγησε σε δραματική αύξηση της αλατότητας των υδάτων, και μάλιστα σε διαρκώς αυξανόμενη απόσταση από τη θάλασσα, ώστε να καταστούν ακατάλληλα για ύδρευση και σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και για άρδευση.
Δεν γίνεται να μιλάμε για μακράς πνοής σχεδιασμό διαχείρισης υδάτινων πόρων, αδιαφορώντας για το πρόβλημα, είτε, πολύ περισσότερο, χωρίς να συμπεριλάβουμε σε αυτόν τον σχεδιασμό μέτρα για τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων.
- Στήριξη στα υπάρχοντα έργα
Στον σχεδιασμό μας είμαστε υποχρεωμένοι να εντάξουμε τα έργα που μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί. Προφανώς και δεν θα συνεχίσουμε την κοντόφθαλμη και τελικά επιζήμια πολιτική πελατειακών σχέσεων που ήταν το βασικό χαρακτηριστικό του σχεδιασμού των προηγούμενων από μας κυβερνήσεων. Ωστόσο, ο σεβασμός στα χρήματα των Ελλήνων φορολογούμενων απαιτεί, ανεξάρτητα της αρχικής τοποθέτησης για τα έργα που έχουν γίνει, να στηριχτούμε και σε αυτά, να τα εντάξουμε στον σχεδιασμό μας.
- Βασικές αρχές της πρότασης για Ηράκλειο–ανατολική Κρήτη
Η πρόταση πρέπει να είναι συνολική και να περιλαμβάνει συγκεκριμένες παρεμβάσεις τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο τμήμα της αν. Κρήτης.
Επεμβάσεις έως και αντικατάσταση των προβληματικών δικτύων με στόχο την μέγιστη μείωση των διαρροών των δικτύων ύδρευσης και άρδευσης. Αξιοποίηση των νερών από τους βιολογικούς καθαρισμούς για άρδευση.
Στον σχεδιασμό μας θα ενταχθούν τόσο τα (μικρότερα ή μεγαλύτερα) φράγματα που με διαφορετικό βαθμό ωρίμανσης συμπεριλαμβάνονται στις λύσεις που έχουν μέχρι σήμερα προταθεί και δρομολογηθεί. Επίσης, πρέπει να ενταχθούν και έργα αξιοποίησης των ενεργειακών αποθεμάτων της Κρήτης.
Το κέντρο του νομού Ηρακλείου (λεκάνη Θραψανού) ως υπόγειος υδροφορέας αποκτά κομβικό χαρακτήρα για την μακροπρόθεσμη πολιτική εφοδιασμού και ασφάλειας νερού, αφού εκεί θα αποταμιευτούν τα υδατικά στρατηγικά αποθέματα για το μέλλον. Ταυτόχρονα, η λεκάνη Θραψανού θα μπορεί σε έκτακτες συνθήκες να τροφοδοτεί με νερό βορρά, νότο και ανατολή.
Για την συγκεκριμενοποίηση των προτάσεών μας και τον συνολικό κυβερνητικό σχεδιασμό, θα επανέλθουμε.
* Ο Νίκος Ε. Ηγουμενίδης είναι βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ στο Ηράκλειο