Ο Μανώλης Μακράκης, ταυτισμένος για επτά δεκαετίες στο Ηράκλειο και στην Κρήτη γενικότερα, με την επωνυμία των καταστημάτων «ΡΑΔΙΟ-ΜΑΚΡΑΚΗ» αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα, στο οποίο αξίζει να αναφερθούμε όχι μόνο για να τον τιμήσουμε ως επαγγελματία και άνθρωπο, αλλά επίσης για να αναλύσουμε την έννοια της δια βίου μάθησης, παρουσιάζοντας το παράδειγμά του μέσα από τα φώτα μεγάλων διανοητών από την αρχαιότητα ως και σήμερα.
Στην κλασική αρχαία Ελλάδα η παιδεία με την ευρύτερη του όρου έννοια απευθυνόταν σε όλους ανεξαιρέτως τους ελεύθερους πολίτες, υπηρετώντας το ιδεώδες της αρμονικής ανάπτυξης νου, σώματος και ψυχής, στοχεύοντας στη διαμόρφωση του «καλού καγαθού» και με «φρόνηση» πολίτη και άρχοντα. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι επρόκειτο για μια “κοινωνία της μάθησης”, όπου πραγματοποιούνταν τόσο σε δημόσιο όσο και σε ιδιωτικό χώρο, στην Αγορά, στην Εκκλησία του Δήμου, στην Ηλιαία και στον Άρειο Πάγο, στο Θέατρο, αλλά και στις Σχολές που ίδρυσαν και δίδαξαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι της εποχής.
Ο Μανώλης Μακράκης δεν φοίτησε σε καμιά Σχολή. ΄Οταν τέλειωσε το Δημοτικό σχολείο στην Κασταμονίτσα Ηρακλείου, οι γονείς του λόγω οικονομικής αδυναμίας τον έστειλαν να υπηρετήσει στο σπίτι μιας επιφανούς οικογένειας του Ηρακλείου, της οικογένειας Ανεμογιάννη. Όταν υπηρετούσε την οικογένεια Ανεμογιάννη γνώρισε το νεαρό τότε Γιώργο Ανεμογιάννη που σπούδαζε σκηνογραφία στη Βιέννη. Το ανήσυχο πνεύμα του Μανώλη Μακράκη και η εσωτερική του ανάγκη για δημιουργία δεν τον καθήλωσε στην «ασφάλεια» του υπηρετικού προσωπικού.
΄Ανοιξε τα φτερά του ξεκινώντας ως πλανόδιος μικροπωλητής και κατόρθωσε σιγά σιγά να δημιουργήσει μια αλυσίδα καταστημάτων από την ένδυση μέχρι τα ηλεκτρικά είδη και τα έπιπλα, πρωτοπορώντας για επτά δεκαετίες στην αγορά του Ηρακλείου και της Κρήτης γενικότερα, καθιερώνοντας το «ΡΑΔΙΟ ΜΑΚΡΑΚΗ» ως «σήμα κατατεθέν». Αυτό όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το πώς αξιοποίησε μια μορφή δια βίου εκπαίδευσης, την άτυπη όπως ονομάζουμε εκπαίδευση, σε διάκριση από την τυπική και μη τυπική εκπαίδευση.
Ο Μανώλης Μακράκης, πέρα από το Δημοτικό, δεν είχε καμία άλλη πιστοποιημένη εκπαίδευση (τυπική εκπαίδευση). Δεν είχε επίσης πραγματοποιήσει κάποιου είδους μη τυπική εκπαίδευση σε «οργανωμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο» η οποία μπορεί να οδηγήσει στην απόκτηση πιστοποιητικών εκπαίδευσης ή κατάρτισης.
Η φλόγα του, όμως για μάθηση και ο τρόπος που την έκανε πράξη ή «ποίηση» κατά την Αριστοτελική έννοια του όρου στο πλαίσιο των επαγγελματικών του δραστηριοτήτων, της χρήσης του ελεύθερου χρόνου του και των κοινωνικών και πολιτιστικών του δραστηριοτήτων, τον κάνει ένα φωτεινό παράδειγμα δια βίου μάθησης. Είναι σημαντικό να τονίσω ότι τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και η ΟΥΝΕΣΚΟ θέτουν ως στόχο της δια βίου μάθησης όχι μόνο την επαγγελματική κατάρτιση και τη σύνδεσή της με την αγορά, αλλά και την ανάπτυξη της ιδιότητας του ενεργού πολίτη, την προσωπική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή.
Ο Μανώλης Μακράκης δεν είχε ως πρωταρχικό στόχο τη σύνδεση της δια βίου μάθησης με την επαγγελματική του ιδιότητα, αλλά πρώτιστα με την ανάπτυξη της ιδιότητας του ενεργού πολίτη, της συμμετοχής του στα κοινά, της κοινωνικής και πολιτιστικής προσφοράς, αλλά και την προσωπική του ολοκλήρωση και αυτοπραγμάτωση. Θεωρούσε, όπως και ο μεγάλος Παιδαγωγός και Διανοητής Φρέιρε, ότι για να επέλθει η αυτοπραγμάτωση πρέπει να προηγηθεί η απελευθέρωση του ατόμου μέσω της γνώσης και της δράσης. Από τα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής του πορείας, στον ελεύθερο χρόνο του, δεν επιζητούσε τη συντροφιά των ομότεχνών του, αλλά των «διανοουμένων» στον χώρο που ζούσε και ιδιαίτερα των διανοουμένων που συμμετείχαν σε μια «κοινωνία μάθησης» με κίνητρο τον μετασχηματισμό του ανθρώπου και της κοινωνίας.
Σε μια τέτοια «κοινωνία μάθησης» ή «κύκλο μάθησης» στην μικρή κοινότητα του Αρκαλοχωρίου, όπου δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά στα νεανικά του χρόνια έμελλε να γίνει το πρώτο του «σχολείο» δια βίου μάθησης με μέντορα τον αείμνηστο στοχαστή φιλόλογο Δημήτρη Πλάκα, σύζυγο της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα. Με τον Δημήτρη Πλάκα και την νεανική στοχαστική «παρέα» του Αρκαλοχωρίου έμαθε την τέχνη της διαλεκτικής, τη δεξιότητα να συνομιλεί πρώτα με τον εαυτό του και μετά με τους άλλους, να αγαπά τη ζωή, να ανακαλύπτει την ομορφιά στην τέχνη, τη μουσική, το βιβλίο και το θέατρο. Η επίδραση αυτή ήταν καθοριστική για τον Μανώλη Μακράκη.
Οι αναπαραστάσεις που βίωσε στο σπίτι των Ανεμογιάννηδων με τα θεατρικά δρώμενα του εκκολαπτόμενου τότε σκηνογράφου-ενδυματολόγου πέρασαν στην πράξη μέσω της μετέπειτα βιωματικής του γνώσης. Ο Μανώλης Μακράκης παρακολούθησε όλες σχεδόν τις παραστάσεις θεάτρου, κρατώντας πάντα το θεατρικό έντυπο πρόγραμμα, που σκηνοθέτησε ο χαρισματικός σκηνογράφος -ενδυματολόγος Γιώργος Ανεμογιάννης, ένας από τους πρωτοπόρους του θεάτρου στην Ελλάδα και ιδρυτής του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη. Ο Μανώλης Μακράκης δημιούργησε ένα πολύτομο αρχείο με τα θεατρικά προγράμματα που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Ανεμογιάννης, κάτι που έλειπε από το αρχείο Ανεμογιάννη, ένα από τα αρτιότερα οργανωμένα θεατρικά αρχεία της Ελλάδας αλλά και παγκόσμια.
Θεωρούσε το θέατρο ως μέσο Αγωγής και Παιδείας, αλλά και πεδίο συνάντησης, δημιουργίας και κοινωνικού προβληματισμού. Στο εξοχικό σπίτι του Μανώλη Μακράκη στο Κοκκίνη Χάνι διαδραματίστηκαν δεκάδες θεατρικές παραστάσεις με συμμετοχή του ίδιου και της παρέας του και υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση της συζύγου του Χρυσούλας. Η ενεργή συμμετοχή του στον «κύκλο μάθησης» του Ηρακλείου με μια ομάδα ανθρώπων των γραμμάτων, των τεχνών και ακαδημαϊκών, ήταν για τον Μανώλη Μακράκη ένα σχολείο ζωής που ήταν υπεράνω των επαγγελματικών του δραστηριοτήτων και επιτυχιών.
Απόδειξη αυτής της αξίας και θέσης, ήταν ότι παρά τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισε στο τέλος της ζωής του λόγω της οικονομικής κρίσης, συνέχισε την έκδοση του περιοδικού του «Πνευματικοί Σταλακτίτες», μιας εξαμηνιαίας περιοδικής έκδοσης με θέματα ιστορίας, φιλοσοφίας, έρευνας και πολιτισμού που διένειμε δωρεάν σε εκατοντάδες πολίτες σε έντυπη μορφή με ταυτόχρονη πρόσβαση σε ψηφιακή μορφή από το διαδίκτυο (βλ. http://e-stalaktites.blogspot.gr/2017/).
Ο Μανώλης Μακράκης ήταν παρών σε κάθε πολιτιστικό και ακαδημαϊκό δρώμενο προσφέροντας, μαθαίνοντας και συμμετέχοντας. Τελευταία, συνείσφερε στο σχεδιασμό μιας διδακτορικής διατριβής υπό την επίβλεψή μου με θέμα την ανάπτυξη και διερεύνηση ενός πλαισίου σύγκλισης μεταξύ των ιστορικών πολιτιστικών πόρων και του φυσικού κόσμου στο «Μινωικό Μονοπάτι» μέσω της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη/αειφόρο ανάπτυξη με την κατάθεση των πολύτιμων πληροφοριών και γνώσεων του.
Το ενδιαφέρον του το κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του, γιατί όπως μου εκμυστηρεύτηκε είχε και άλλα να μας πει για το θέμα, αλλά δυστυχώς δεν πρόλαβε. Αυτό που μας άφησε ως παρακαταθήκη ο Μανώλης Μακράκης, ο αγαπημένος μου θείος, είναι ότι υπεράνω υλικών αγαθών είναι η παιδεία, η οποία αποκτάται όχι μόνο από την πιστοποίηση της μη τυπικής εκπαίδευσης και τα πτυχία της τυπικής εκπαίδευσης, αλλά ασπό τη συνεχή δια βίου μάθηση/εκπαίδευση, την αυτογνωσία, την ευγένεια, το ήθος, την αρχοντιά και την ανάγκη για μετουσίωση της γνώσης σε δράση για το κοινό καλό.
Καλό σου Ταξίδι
*Ο Βασίλης Γ. Μακράκης είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, διευθυντής της ‘Εδρας ΟΥΝΕΣΚΟ ΤΠΕ στην Εκπαίδευση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη