Στις σκαλωσιές από το πλάι του μεγάλου ναού άφησα το ποδήλατό μου τούτη τη φορά… Τρεις μέρες πριν ξεκινήσουν οι γιορτές και τα πανηγύρια που λίγο στη δική μου ψυχή χαλούν την ιερότητα του χώρου. Ωστόσο είναι απαραίτητα για τη γαλήνη και την ανάγκη του κόσμου. Περπάτησα στο μεγάλο πλακόστρωτο της αυλής και μπήκα στο ναό που επικρατούσε αναβρασμός ετοιμασιών. Το φως που έμπαινε από τους φεγγίτες με τράβηξε. Τη Συνάντησή μου με τον Θεό κάπως έτσι την ερμηνεύω…
Κι είναι μεγάλη η γιορτή του Αγίου μας, κάθε χρόνο. Σημαντική μέρα, αιώνες πια…
“Καπετάν Μηνά” τον έλεγαν στο Μεγάλο Κάστρο τον Προστάτη τους, τον Άγιο Μηνά, εκείνα τα δύσκολα χρόνια που΄ταν οι Οθωμανοί αφεντάδες στην πόλη. Ο Καζαντζάκης γράφει πως όλοι οι Καστρινοί πήγαιναν και του άναβαν κερί και του ΄λεγαν τα παράπονά τους που δεν ελευθέρωνε την Κρήτη…
Έναν καπετάνιο Άγιο που δεν… μπάρκαρε πότε του μακριά από την πόλη του. Που δεν είχε ούτε κουπί στις αποσκευές του, μόνο το τρανό του άλογο και φοβέριζε εκείνους τους άπιστους που πήγαιναν να πληγώσουν τα παιδιά του, τα σπίτια τους κι όλο τους το βιός.
Νιώθω πάντα άγρυπνο το βλέμμα του πάνω από το πανύψηλο κτίσμα και το πιο χαμηλό εκκλησάκι στον μεγάλο κήπο εκείνου του Αγά…
Κι είναι φορές που τα πράγματα ζορίζουν και νομίζω πως κι εγώ ακούω τα βήματα τ΄αλόγου του πάνω στις πλάκες της αυλής να δίνουν δύναμη, κουράγιο κι ελπίδα πως δεν πρέπει να χάνω ποτέ το θάρρος, πως όλα θα περάσουν, να μην σκιάζομαι!
Ένα κερί στη μικρή κι ένα στη μεγάλη εκκλησιά του Αγίου Μήνα. Αυτή είναι η δική μας προσφορά στη Χάρη του. Και νιώθω χρέος να θυμάμαι, να γράφω κάθε χρόνο κάτι στη Χάρη του, να μην ξεχνάμε οι παλιοί, να μαθαίνουν οι πιο νέοι…
Πόσο παλιά είναι η εκκλησία του Αγίου Μηνά η μικρή κανείς δεν ξέρει. Κατά τον Gerola και του χειρόγραφου καταλόγου του ιερέα Κομητά αναφέρεται πως το κτίσμα υπήρχε και την περίοδο της Ενετοκρατίας. Στους καταλόγους των Ενετών βέβαια φέρει το όνομα S.Maria dicte Pandanasso, δηλαδή εκκλησία της Παναγιάς της Παντάνασσας με χρονολογία 1548 κι ίσως και παλιότερα. Πιστεύεται πως ήταν δίκλιτος ναός αν και στο ένα του κλίτος γιορταζόταν και ο Άγιος Μαρτίνος. Ο Σαν Μαρτί όπως τον αποκαλούσαν «μοιάζει» με τον Αη Γιώργη τον Μεθυστή γιατί την ημέρα της γιορτής του από τον Μεσαίωνα ακόμα οι Δυτικοί άνοιγαν τα βαρέλια τους και δοκίμαζαν το νέο κρασί. Λένε πως από τον 14ο αιώνα η γιορτή είχε αφομοιωθεί πλήρως από τους κατοίκους όλης της Κρήτης και από τους επόμενους αιώνες καθιερώθηκε επίσημα την 11η Νοεμβρίου. Στα 1519 καθιερώθηκε σαν Άγιος και προστάτης της συντεχνίας και της πόλης ολάκερης ο Άγιος Μηνάς.
Κι ερχόμαστε στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τον Σεπτέμβριο του 1669, ο Χάνδακας περνάει στα χέρια των Τούρκων και ο Φεζίλ Αχμέτ Κιοπρουλής Πασάς μπαίνει σε μια έρημη πόλη που το χριστιανικό στοιχείο έχει σκορπίσει.Ο ναός γλύτωσε τη μετατροπή του σε τζαμί αλλά λένε πως έγινε στάβλος. Ακολούθησαν πλήθος γεγονότων ωσότου η εκκλησία μπορέσει ξανά να «λειτουργήσει» σαν χριστιανικό ναός. Πέρασε καιρός και μητροπολίτης τοποθετείται ο Γεράσιμος Λετίτζης από το χωριό Βενεράτο στα 1725. Ένα φιρμάνι έρχεται από την Κωνσταντινούπολη να κτίσει μια εκκλησιά. Και ως εκ θαύματος θα λέγαμε,οι τούρκικες Αρχές τού επιτρέπουν να επισκευάσει την παλιά εκκλησία του αγίου Μηνά και με αρκετά εμπόδια, παρεμβάσεις και απειλές να καταφέρει, να γίνουν τα εγκαίνια του νέου Αγίου Μηνά και της Υπαπαντής στις 10 Νοεμβρίου 1735. Από εκείνη την ημέρα μάλιστα ο Άγιος Μηνάς γίνεται πολιούχος της πόλης.
Είναι γνωστή επίσης η ιστορία με τη μεγάλη σφαγή των Χριστιανών επισκόπων στον περίβολο του Αγίου Μηνά στις 24 Ιουνίου του 1821, καθώς και εκείνη που συνέβη και θεωρείται ένα από τα θαύματα του Αγίου στις 18 του Απρίλη του 1826.
Στον μεγάλο σεισμό του 1856 η μικρή εκκλησία θα υποστεί σοβαρές ζημιές. Και τότε την επιθυμία όλων και το όραμα των Χριστιανών του Μεγάλου Κάστρου να φτιάξουν νέο ναό που να τον βλέπουν ίσαμε τα πέρατα του νησιού έκανε πραγματικότητα ο Μητροπολίτης Κρήτης Διόνυσος Χαριτωνίδης από την Αδριανούπολη με ανακοίνωσή του στη συνέλευση της Δημογεροντίας στις 11 Νοεμβρίου 1861. Ο επιβλητικός ναός του Αγίου Μηνά, ένας από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα, θεμελιώθηκε στις 25 Μαρτίου 1862 με εργασίες που προχώρησαν με γοργούς ρυθμούς και με τη συνεισφορά χρηματικών ποσών και εθελοντικής εργασίας. Δόθηκαν αρκετά μεγάλα ποσά, χρυσά κοσμήματα, ενδύματα, ρούχα, δωρεές αστικών ακινήτων, ακόμα και σφάγια μικρά και μεγάλα, προκειμένου να «κληρωθούν» ή να πουληθούν για εύρεση χρηματικών πόρων.
Η θέση στην οποία χτίστηκε, λέγεται ότι υποδείχθηκε από έναν καλόγερο, νεωκόρο και φύλακα της μικρής εκκλησίας, που έμενε εκεί κοντά. Ο θρύλος λέει πως ο άγιος παρουσιάστηκε στον ύπνο του και του υπέδειξε την εξαγορά ενός ωραιότατου κήπου ενός Τούρκου. Ο καλόγηρος βρήκε τους Δημογέροντες και προεστούς άρχοντες της πόλης και τους διηγήθηκε το όραμά του κι εκείνοι μετέβησαν αμέσως στον κάτοχο του κήπου ο οποίος αρνήθηκε την πώληση. Το επόμενο βράδυ εμφανίστηκε και πάλι ο Άγιος Μηνάς στον καλόγηρο και του είπε πως θα έπρεπε να αγοραστεί ο κήπος με κάθε τίμημα. Ο Οθωμανός αρνήθηκε και πάλι την πώληση και με τρόπο ειρωνικό τούς είπε πως θα δεχόταν να δώσει τον κήπο του μόνο αν ο μεγάλος φοίνικας που είχε στη μέση του εκριζωνόταν και έπεφτε μόνος του στη γη χωρίς να πάθουν τίποτα τα άλλα δέντρα. Την επόμενη μέρα ενώ ακόμα κοιμόταν αισθάνθηκε μιαν ισχυρή σεισμική δόνηση και την ίδια στιγμή είδε σαν σε όραμα τον ίδιο τον Άγιο Μηνά να του λέει να παραχωρήσει τον κήπο αν δεν θέλει να στεναχωρηθεί από την απώλεια του γιου του που αιφνιδίως είχε αρρωστήσει εκείνο το πρωινό. Κάνοντας την πρωινή του βόλτα στον κήπο του βλέπει εκριζωμένο τον φοίνικα αρκετά μέτρα μακριά από το σημείο όπου ήταν η θέση του και θυμήθηκε το βίαιο θρόισμα του ανέμου, που συνόδευε τη σεισμική δόνηση που είχε νιώσει το πρωί, και τότε πείστηκε πως αυτό ήταν ένα θαύμα. Αμέσως, πούλησε στους Χριστιανούς την περιουσία του και σε πολύ μικρότερο ποσό από αυτό που του είχε προσφερθεί στην τελευταία τους συνάντηση.
Αρχιτέκτονας του ναού ήταν ο Ηπειρώτης Αθανάσιος Μούσης. Η ανοικοδόμησή του σταμάτησε στη διάρκεια της επανάστασης του 1866 και συνεχίστηκε το 1883. Αναφέρεται στην εφημερίδα “Ηράκλειο” της εποχής εκείνης ότι στο λιμάνι του Ηρακλείου έφτασε κάποτε ιστιοφόρο που μετέφερε οικοδομικά υλικά για το κτίσιμο του ναού. Ωστόσο η επιτροπή που είχε αναλάβει την ανέγερσή του δεν είχε τα χρήματα για να πληρώσει εργάτες να μεταφέρουν τα υλικά από το καράβι στον τόπο της οικοδομής. Το γεγονός αυτό πληροφορήθηκαν οι μαθητές της πόλης που έστησαν μια ανθρώπινη αλυσίδα από το λιμάνι μέχρι τον Άγιο Μηνά, μεταφέροντας όλα τα υλικά με τα χέρια ή με τη ράχη τους με τραγούδια και πολλή χαρά. Άλλοι πάλι βοήθησαν στην ανοικοδόμηση μεταφέροντας με τετράτροχα αμάξια μεγάλους ογκόλιθους από το λατομείο που είχε στηθεί στον Ξηροπόταμο, μάρμαρα από το λιμάνι στους ώμους ή τα χέρια τους και με την εμψύχωση του μπάρμπα- Γιάννη Τζουαννάκη ή Τζαννετάκη, ο οποίος κρατώντας ένα ξύλινο σπαθί και ένα σταυρό εμψύχωνε όλο τον κόσμο που βοηθούσε. Τα εγκαίνια του ναού έγιναν με μεγαλοπρέπεια στις 16 Απριλίου 1895.Ήταν Κυριακή των Μυροφόρων και επί μητροπολίτη Τιμόθεου Καστρινογιαννάκη.
Κι ο καιρός πέρασε, μεγάλα γεγονότα σημάδεψαν πάλι το νησί της Κρήτης ,μα ο Άγιος πάντα ήταν εκεί, βαθιά ριζωμένος στην πίστη και την ψυχή του κόσμου. Ένα θαύμα του ακόμα καταγράφεται το φοβερό πρωινό του βομβαρδισμού της πόλης μας στις 23 Μαΐου του 1941.Είμαστε στις μέρες της περίφημης Μάχης της Κρήτης και η βόμβα που έπεσε κοντά στον ναό δεν εξεράγη ποτέ…
Κι ύστερα θυμήθηκα άλλη μια ιστορία που λίγοι γνωρίζουν και που έχει να κάνει με το όνομα “Μηνάς”, που στην πόλη που τον έχει προστάτη και πολιούχο ήταν σπάνιο. Τον καιρό του τούρκικου ζυγού ήταν συνηθισμένο να αφήνουν τα νόθα παιδιά στα σκαλιά της εκκλησίας του Αγίου που τα φρόντιζαν οι άνθρωποι που ήσαν εκεί και στα αγόρια έδιναν το όνομα Μηνάς. Έτσι για πολλά χρόνια, το όνομα αυτό δήλωνε ότι αυτός που το έφερε ήταν νόθος, οπότε όλοι απέφευγαν να ονοματίσουν έτσι το παιδί τους…
Κίνησα να φύγω, ώρα ήταν για το σχολείο. Περίμενε κι ο άρχοντας στο λιμάνι να τον καλημερίσω… Ξεκλειδώνοντας το ποδήλατο κοίταξα ξανά τις σκαλωσιές! Μου ‘παν πως θέλει στήριξη, θέλει δουλειά και χρήματα πολλά και ενδιαφέρον από τους τωρινούς άρχοντες, πιο πολύ, γιατί έχει πάρει ήδη μια κλίση προς τα δεξιά. Κινδυνεύει με καθίζηση, με σοβάδες που θα πέσουν μια στιγμή χωρίς να το καταλάβει κανείς…
Άγιε Μήνα μου, κατάλαβα πως θες πάλι τη δική μας στήριξη, να συνεχίσεις να΄σαι σύμβολο τρανταχτό στην πόλη που τόσο αγαπάς. Πιστεύω πως θα σε βοηθήσουν στο τέλος, πως δεν θα αφήσουν, δεν θα αφήσουμε να πάθεις τέτοια συμφορά…
Αλίμονο! Ύστερα τι θα γίνουμε χωρίς Προστάτη και Καπετάνιο;
Θα δεις που τούτη τη φορά οι άνθρωποι που τόσο σ΄αγαπάνε θα κινήσουν γη και ουρανό να μην σου συμβεί κανένα κακό.
Το ρολόι κτύπησε επτά φορές… Πήρα το ποδήλατό μου κι άρχισα να απομακρύνομαι…
Καλή σου Μέρα, Άγιε Μηνά μου!
Πηγές:
- Γεώργιος Συλαμιανάκης, “Άγιος Μηνάς”,
- 1939 Εφημερίδα Καθημερινή
- Αρχεία Μηνά Γεωργιάδη
- Εφημερίδα Ηράκλειον, 20 Απριλίου 1895.