Δάσκαλοι στο απόσπασμα (Μέρος δεύτερο)

 

5. Μανουσάκης Ιωάννης  τ. Εμμανουήλ

Ο Γιάννης Μανουσάκης γεννήθηκε στο Δραπέτι Μονοφατσίου, το έτος 1915. Γιος του παπά Μανόλη Μανουσάκη από τη Γαρίπα και της Καλλιόπης Χριστινάκη από το Δραπέτι. Παιδί πολυμελούς οικογένειας, ο Γιάννης Μανουσάκης πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια.

Ο πατέρας του, παπάς και δάσκαλος, του μετέδωσε την αγάπη του για την πατρίδα. Σε ηλικία εφτά ετών βίωσε τη Μικρασιατική Καταστροφή και την έλευση των προσφύγων στον Ελλάδα και την Κρήτη. Στις 6 Ιουλίου 1935 αποφοίτησε από το 5/τάξιο Διδασκαλείο Ηρακλείου με Διευθυντή το Σταύρο Μπουρλώτο και Υποδιευθυντή το Στάμο Γλύκα. Διορίζεται δάσκαλος στο χωριό Στόλοι και παντρεύεται τη Δέσποινα Φουντουλάκη. Αποκτά δύο παιδιά, τον Αλκιβιάδη και τον Μανόλη.

Στην έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου  ο Ιωάννης Μανουσάκης υπηρετούσε δάσκαλος στο χωριό Στόλοι Μονοφατσίου. Δεν επιστρατεύεται και δεν παίρνει μέρος στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Στη Μάχη της Κρήτης πολεμά τους εισβολείς Γερμανούς στο Ηράκλειο με θάρρος. Την 1η Ιουνίου 1941, ημέρα κατάληψης της Κρήτης, επιστρέφει με πίκρα στους Στόλους. Μετέχει από την πρώτη στιγμή στην Αντίσταση του Κρητικού λαού απέναντι στους κατακτητές.

Το τελευταίο δεκαήμερο του Απριλίου 1942, στα Πετροδολάκια του Ψηλορείτη, στην περιοχή «Ρούσο Σπηλιάρι» γίνεται μια σύσκεψη μεταξύ του επικεφαλής της αγγλικής αποστολής στην Κρήτη Τομ Ταμπάμπιν και των αρχηγών Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Στεφανογιάννη, Χριστομιχάλη Ξυλούρη και Αντώνη Γρηγοράκη ή Σατανά. Στη σύσκεψη αυτή οι καπετάνιοι συναποφασίζουν τις εκτελέσεις ορισμένων προδοτών και δοσιλόγων για να διευκολυνθούν οι ομάδες των σαμποτέρ του Συμμαχικού Στρατηγείου που θα έστελνε στην Κρήτη με αποστολή τη δολιοφθορά των αεροδρομίων Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου. Η προσβολή των αεροδρομίων κρίθηκε απαραίτητη τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή γιατί στο μέτωπο της Αφρικής ο Ρόμελ προήλαυνε και ο εφοδιασμός του γινόταν από τα αεροδρόμια της Κρήτης. Οι αποφάσεις που πάρθηκαν πραγματοποιήθηκαν το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου 1942. Οι προδότες επιλέχτηκαν και η αποστολή πέτυχε. Μετά τις εκτελέσεις των προδοτών Χουστουλάκη στην Αγία Βαρβάρα, πατέρα και γιου Τζουλιά στις Βούτες, Μανόλη Μαρκογιαννάκη στην Πλώρα, Δαμάσκου στη Μεσσαρά και την απόπειρα εκτέλεσης του αστυνομικού διευθυντή Ηρακλείου Ιωάννου Πολιουδάκη, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν λυσσαλέες εξορμήσεις στην ύπαιθρο του νομού για να εντοπίσουν και να συλλάβουν τους αντάρτες. Στις περιοδείες μετείχε η Καταδιωκτική Ομάδα του Φριτς Σούμπερτ (Jagdkommando Schubert).

Συνέλαβαν πολλούς Κρητικούς, τους περισσότερους μετά από υποδείξεις συνεργατών των κατακτητών. Η ομάδα του Φριτς Σούμπερτ στο χωριό Στόλοι, ύστερα από υπόδειξη δοσίλογων, συλλαμβάνει τον δάσκαλο Γιάννη Μανουσάκη. Είχε λάβει μέρος στη Μάχη της Κρήτης και μετείχε της Εθνικής Αντίστασης. Οδηγήθηκε στις φυλακές Ηρακλείου. Για τις εκτελέσεις των συνεργατών τους, οι Γερμανοί ως αντίποινα εκτέλεσαν 12 επιφανείς Ηρακλειώτες στις 3 Ιουνίου 1942 στη θέση Ξηροπόταμος. Μεταξύ τους ο πρώτος πολίτης του νομού Δήμαρχος Ηρακλείου Μηνάς Γεωργιάδης. Και ο αδελφός του δικηγόρος, με λαμπρή εξέλιξη, Τίτος Γεωργιάδης. Και ο τρίτος αδελφός, έμπορος μορφωμένος και διανοούμενος, Μανόλης Γεωργιάδης. Ημερομηνία των σαμποτάζ των αεροδρομίων καθορίστηκε η νύχτα της 7ης προς 8η Ιουνίου 1942 και για τα τρία αεροδρόμια. Το σχέδιο εξελίχτηκε για το αεροδρόμιο Καστελλίου στις 10 Ιουνίου με επιτυχία. Στο αεροδρόμιο Τυμπακίου οι σαμποτέρ μπήκαν αλλά εκείνη τη νύχτα δεν υπήρχαν αεροπλάνα. Στο αεροδρόμιο Ηρακλείου η επιχείρηση καθυστέρησε λίγες μέρες και έγινε την νύχτα της 13ης προς 14η Ιουνίου 1942. Αυτό οφειλόταν κυρίως στο ότι η μεταφορά των σαμποτέρ έγινε με το παλαιού τύπου ελληνικό υποβρύχιο «Τρίτων», με κυβερνήτη τον Επαμεινώνδα Κοντογιάννη, το οποίο έφτασε ανοιχτά του κόλπου των Μαλίων τα ξημερώματα της 11ης Ιουνίου 1942.

Επικεφαλής του σαμποτάζ του αεροδρομίου Ηρακλείου ο Γάλλος ταγματάρχης Μπερζέ. Στο σαμποτάζ συμμετείχαν ο Βρετανός λοχαγός Κόμης Τζέλικο, ο Γάλλος λοχίας Μουό, οι Γάλλοι δεκανείς Σιμπάρ και Πιέρ Λεοστίκ και ο συμπατριώτης μας έφεδρος ανθυπολοχαγός Κωστής Πετράκης.

Το σαμποτάζ του αεροδρομίου Ηρακλείου καταγράφηκε σαν ένα από τα μεγαλύτερα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Την επόμενη ημέρα, 14 Ιουνίου 1942, στις 6 η ώρα το απόγευμα, εκτελέστηκαν ως αντίποινα για το σαμποτάζ 50 πατριώτες στην θέση Ξηροπόταμος. Ίδιος ο τόπος εκτέλεσης με τους 12 πατριώτες της 3ης Ιουνίου. Για να ανέλθει ο αριθμός των εκτελεσμένων στους 62. Την εκτέλεση των 50 πατριωτών πρότειναν στο Γερμανό διοικητή Κρήτης Αντρέ ο στρατιωτικός διοικητής Ηρακλείου υποστράτηγος Φόλκμαν και ο επικεφαλής της γερμανικής κατασκοπείας ταγματάρχης Χάρτμαν με τους συνεργάτες του. Μεταξύ των 50 πατριωτών που εκτελέστηκαν ήταν ο δάσκαλος Γιάννης Εμμανουήλ Μανουσάκης, 27 ετών.

6. Μηλιαράκης Αριστομένης τ. Ιωάννου

Μετά τη μάχη της Σύμης στις 12 Σεπτεμβρίου 1943 και την απόφαση του Γερμανού Διοικητή Κρήτης Μπρούνο Μπρώυερ να καταστραφεί η επαρχία Βιάννου ως αντίποινα, ξεκίνησαν οι ομαδικές εκτελέσεις και οι καταστροφές των οικισμών. Στο χωριό Πεύκος Βιάννου οι Γερμανοί έφτασαν τις απογευματινές ώρες της 14ης Σεπτεμβρίου 1943. Στο χωριό συνάντησαν πέντε άντρες. Τον πρόεδρο της Κοινότητας Χαρίδημο Τσαγκαράκη, τον δάσκαλο Αριστομένη Μηλιαράκη, τον Αντώνη Αντωνογιαννάκη, τον Χαρίδημο Βαρδάκη και τον Γεώργιο Βασιλάκη. Οι Γερμανοί τούς εκτέλεσαν. Το δάσκαλο με φριχτό τρόπο. Του απέκοψαν το κεφάλι. Η σωρός του δασκάλου με κομμένο κεφάλι βρέθηκε μετά από έντεκα (11) ημέρες.1«Τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς έκαψαν το νησί μας τσ’ανθρώπους μας, τα σπίθια μας κι όλη την ύπαρξή μας.

Οι Γερμανοί σκορπίσανε τότε παντού τον πόνο,2

στο πέρασμά τους άφησαν απελπισία μόνο…2

7. Μπετεινάκης Αντώνιος τ. Γεωργίου

Ο Σ/χης Μπετεινάκης Αντώνης του Γεωργίου και της Ευδοξίας, το γένος Δημητρίου Τζαγκαράκη, γεννήθηκε στις Πάνω Αρχάνες Ηρακλείου το 1886. Ο πατέρας του Γεώργιος Μπετεινάκης υπήρξε αγωνιστής των τελευταίων Κρητικών Επαναστάσεων του 19ου αιώνα, κυρίως από το 1886 ως το 1897, στην οποία είχε οριστεί από τον φρούραρχο της Κωμόπολης των Αρχανών Ιωάννη Νταφώτη Δέκαρχο. Ο Γεώργιος Μπετεινάκης πέθανε το 1920 αφού πρώτα ευτύχησε να δει την πατρίδα του την Κρήτη ελεύθερη και ενωμένη με τη μητέρα Ελλάδα και το γιο του τον Αντώνη ήρωα και δοξασμένο στους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-1913 και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Αντώνης Μπετεινάκης παντρεύτηκε την Μαρία (Καζαντζάκη) με την οποία απέκτησαν τέσσερα παιδιά, τρία αγόρια και ένα κορίτσι.

Η λήξη της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη και η ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας (1898-1913) βρίσκουν τον Μπετεινάκη να έχει τελειώσει την τετρατάξια Δημοτική Σχολή Αρρένων Αρχανών. Υπήρξε επιμελής και έξυπνος μαθητής και οι δάσκαλοί του παρότρυναν τον πατέρα του να συνεχίσει τις σπουδές του. Έτσι εισάγεται και φοιτά στο «Τριτάξιο Ελληνικό Σχολείο» στις Αρχάνες, με άριστες επιδόσεις. Στη συνέχεια φοιτά στο Γυμνάσιο Ηρακλείου και όταν αποφοιτά απ’αυτό, αρχίζει να λειτουργεί για πρώτη φορά διδασκαλείο και στο Ηράκλειο. Εισάγεται στο Διδασκαλείο του Ηρακλείου, παίρνει πτυχίο και είναι έτοιμος να προσφέρει υπηρεσίες στη στοιχειώδη εκπαίδευση των παιδιών της Κρήτης. Υπηρέτησε την στρατιωτική του θητεία στην νεοϊδρυθείσα Κρητική Πολιτοφυλακή το 1907 και το 1908 απολύεται με τον βαθμό του Δεκανέα. Διορίζεται δάσκαλος και υπηρετεί στο σχολείο του Πισκοπιανού και των Αρχανών.

Ο Αντώνης Μπετεινάκης πολέμησε στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1912-1913 με το Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών, με τον βαθμό του Λοχία. Πήρε μέρος ως ανθυπολοχαγός με τον στρατό της Εθνικής Άμυνας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη Μικρασιατική εκστρατεία ο Αντώνης Μπετεινάκης ήταν παρών με το βαθμό του υπολοχαγού. Ακολούθησε η σταδιοδρομία του στον στρατό και η συμμετοχή του στη Μάχη της Κρήτης.

Μετά την κατάληψη του νησιού, ο Αντώνης Μπετεινάκης μετέχει στην Εθνική Αντίσταση Κρήτης. Το 1943 ανέλαβε τη Στρατιωτική Διοίκηση του νΝομού Ηρακλείου. Χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ. Μετά τα γεγονότα της Βιάννου το Σεπτέμβρη του 1943 συλλαμβάνεται, δικάζεται στην Αγυιά Χανίων, στη δίκη των αξιωματικών στις 25 Οκτωβρίου 1943, καταδικάζεται σε θάνατο μαζί με άλλους τέσσερις αξιωματικούς και εκτελείται στις 27 Οκτωβρίου 1943.3

8. Παπαδάκης – Τζαγκαράκης Νικόλαος τ. Χαρίδημου

Γεννήθηκε στο χωριό Πέρι Μεσσαράς το 1889. Απεφοίτησε του Διδασκαλείου το έτος 1910. Από το 1911 ως το 1923 υπηρέτησε έφεδρος αξιωματικός στους απελευθερωτικούς πολέμους, Βαλκανικό, Ά Παγκόσμιο Πόλεμο, ως τη Μικρασιατική Καταστροφή. Επανήλθε στην Κρήτη και υπηρέτησε δάσκαλος στην περιοχή Μεσσαράς μέχρι την εκτέλεσή του από τους Γερμανούς (1 Ιουνίου 1942). Παντρεύτηκε την Καλλιρρόη Λιονάκη από τις Μοίρες και απέκτησε ένα παιδί, τον Δημήτρη, ο οποίος έσκαβε τον τάφο του εκτελεσθέντος πατέρα του. Πριν την εκτέλεσή του φώναξε και του έδωσε το ρολόι της τσέπης του ως ενθύμιο.

Μετά τις εκτελέσεις των γερμανόφιλων τον Μάιο του 1942, ο Γερμανός διοικητής Κρήτης στρατηγός Αντρέ διέταξε αντίποινα. Στη Μεσσαρά είχε εκτελεστεί ο Δαμάσκος, πειθήνιο όργανό τους. Ο επικεφαλής της Γκεστάπο Ηρακλείου Χάρτμαν πήγε στις Μοίρες την 1η Ιουνίου 1942 και διέταξε τη σύλληψη εννέα Μοιριανών. Συνελήφθηκαν τελικά δέκα πολίτες που κατείχαν θέσεις στην πόλη. Ο δάσκαλος Νικόλαος Παπαδάκης ή Τζαγκαράκης, ο διευθυντής του Δημόσιου Ταμείου Απόστολος Μπόλαρης, ο πρόεδρος της Κοινότητας Μοιρών Μιχάλης Ζαχαριουδάκης, ο φαρμακοποιός Αλέξανδρος Μουντράκης, ο διευθυντής της Αγροτικής Τράπεζας Μοιρών Γεώργιος Τζαγκουρνάκης, ο αγροφύλακας Δημήτρης Χουστουλάκης, ο ράπτης Μηνάς Σαρουλάκης, ο επιπλοποιός Αντώνιος Μιγκλάκης και ο γεωργός Μιχάλης Μαριδάκης.

Οδηγήθηκαν στο νεκροταφείο και σκάφτηκαν οι τάφοι. Τον τάφο του πατέρα του δασκάλου  έσκαψε ο γιος του Δημήτρης Παπαδάκης. Την ώρα της εκτέλεσης ο Νικόλαος Παπαδάκης έψαλε τον Εθνικό Ύμνο.

-”Τι κι αν τραγουδήσω τον Εθνικό Ύμνο ακόμα μια φορά; Τόσα χρόνια τον τραγουδώ και τον μαθαίνω στους μαθητές μου”, ήταν τα τελευταία του λόγια.

Μετά την τραγωδία οι οικογένειες των εκτελεσμένων διατάχθηκαν και εγκατέλειψαν τις Μοίρες και εκτοπίστηκαν σε άλλα χωριά της Κρήτης.

9. Παπαδημητρόπουλος Χαράλαμπος τ. Εμμανουήλ

Ο Χαράλαμπος Παπαδημητρόπουλος ήταν από το χωριό Πεύκος Βιάννου. Μαζί με άλλους συγχωριανούς του είχαν καταφύγει στην περιοχή της Λυγιάς Βιάννου.

Μετά τη μάχη της Σύμης, στις 12 Σεπτεμβρίου 1943, ο δάσκαλος είχε φροντίσει έναν τραυματία Γερμανό στρατιώτη. Ο Γερμανός του είχε δώσει ένα ευχαριστήριο σημείωμα. Την ώρα της εκτέλεσής του στη Λυγιά Βιάννου το έδειξε στον αξιωματικό, αλλά αυτό δεν τον έσωσε. Μαζί με το δάσκαλο εκτέλεσαν και την κόρη του Μαρία Παπαδημητροπούλου, στις 14 Σεπτεμβρίου 1943.

…όλους τσι σκέφτομαι ο φτωχός κι όλους τσι λογαριάζω

μα του δασκάλου το καημό βρίσκω το πιο μεγάλο4

1 Γεωργίου Χρηστάκη, Επαρχία Βιάννου 1940-1945, Σύλλογος Βιαννιτών Ηρακλείου «Ο Πατούχας», Ηράκλειο 2000, σελ.246.

2 Γεωργίου Χρηστάκη, Επαρχία Βιάννου 1940-1945, Σύλλογος Βιαννιτών Ηρακλείου «Ο Πατούχας», Ηράκλειο 2000, σελ.243. (Καλλιόπη Τρευλάκη, ποίημα που απήγγειλε στη Λυγιά Βιάννου το 1998, όταν τοποθετήθηκε αναμνηστική στήλη στη μνήμη των θυμάτων).

3 Νίκου  Χριστινίδη,  Αντώνιος  Μπετεινάκης  1886-1943,  Αρχάνες  2000.

4   Σταυρουλάκης Νικόλαος του Γεωργίου, Πεύκος Βιάννου, 31 Αυγούστου 2015.

 

* O Γιώργος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων,  διευθυντής Δημοτικού  Σχολείου Θραψανού