Οι χλιαρές δηλώσεις των Ευρωπαίων απέναντι στην απόφαση του Ερντογάν να μετατρέψει το ναό- μνημείο της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δηλώνουν καθαρά ότι η Ευρώπη έχει απολέσει τον ένα από τους τρεις πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται ο πολιτισμός της: το χριστιανικό πνεύμα που προσέφερε την πίστη και την αγάπη (οι άλλοι δύο πυλώνες είναι το ελληνικό πνεύμα, που προσέφερε τη δημοκρατία και τις ιδέες της ελευθερίας της αλήθειας και της ομορφιάς, και το ρωμαϊκό πνεύμα, που προσέφερε την ιδέα του κράτους και του δικαίου).
Για αιώνες η Ευρώπη ήταν το κέντρο του χριστιανικού πνεύματος, το οποίο βρισκόταν στη βάση του ευρωπαϊκού πολιτιστικού οικοδομήματος. Ωστόσο, η νεωτερικότητα, βασισμένη πάνω στο εκκοσμικευμένο κίνημα του Διαφωτισμού, με την πίστη στον ορθό λόγο και τη γραμμική πρόοδο και με τις επιστημονικές κατακτήσεις, ευνόησε μια τάση «απομυθοποίησης» και μια ρήξη με τις προηγούμενες ιστορικές περιόδους, κυρίως τον Μεσαίωνα, όταν η Εκκλησία είχε τον κυρίαρχο λόγο στη ζωή των κοινωνιών. Άλλες δυνάμεις και άλλες «μεγάλες αφηγήσεις» ήρθαν για να δώσουν μια συνολική ερμηνεία του κόσμου (π.χ. μαρξισμός, θετικισμός κ.ά.).
Η εκκοσμίκευση αυτή μαζί με το πνεύμα του υλισμού και με τα λάθη των χριστιανικών κρατών (αποικιοκρατία και εκμετάλλευση στο όνομα του Χριστού) συνετέλεσαν, ώστε η Εκκλησία να πάψει να έχει κυρίαρχο ρόλο στη δημιουργία των εθνικών ταυτοτήτων και οι Ευρωπαίοι να οδηγηθούν σε πολύ μεγάλο βαθμό είτε στην αθεΐα είτε σε θρησκείες ανατολικού τύπου είτε να παραμείνουν χριστιανοί αλλά χωρίς τη ζέση της θρησκευτικής πίστης.
Σήμερα, η Ευρώπη είναι ένας χώρος συνάντησης και σύνθεσης πολλών εθνών, θρησκειών, κοινωνικών τάξεων και απόψεων. Αυτό δεν είναι κακό, ως το σημείο που η Ευρώπη δεν χάνει την ευρωπαϊκή της ταυτότητα, τους τρεις πυλώνες δηλαδή στους οποίους αναφερθήκαμε. Αν αυτό συμβεί, τότε ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν υφίσταται και, άρα, ούτε και η Ευρώπη με τα ταυτοτικά της στοιχεία υπάρχει.
Εκτός κι αν πιστεύουμε πως η Ευρώπη είναι μόνο οι αγορές, το χρήμα, οι Τράπεζες και τα Χρηματιστήρια, πράγμα που εν πολλοίς βλέπουμε να συμβαίνει σήμερα. Τρανταχτό παράδειγμα είναι η στάση των Ευρωπαίων έναντι της απόφασης του Τούρκου Προέδρου να μετατρέψει την Αγία Σοφία, αυτόν τον ορθόδοξο χριστιανικό ναό της απανταχού Ρωμιοσύνης και μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού, σε τζαμί. Ακούσαμε δηλώσεις, προτροπές προς την Τουρκία, συμβουλές, έκφραση λύπης αλλά πέραν τούτων ουδέν.
Τι έχει συμβεί στην Ευρώπη; Τόσο πολύ φοβούνται ή τόσο πολύ αγαπούν τον Ερντογάν, ώστε να τον αφήνουν να αλωνίζει ανενόχλητος και να γράφει τους πάντες και τα πάντα στα παλαιότερα των υποδημάτων του; Είναι σαφές ότι τον έχουν ανάγκη, ότι υπάρχουν πολλά συμφέροντα που συνδέουν την Τουρκία με την Ευρώπη, ότι στις επιλογές τους πρωταρχική αξία έχει το χρήμα και η αγορά της Τουρκίας.
Αυτή όμως είναι η Ευρώπη που ονειρεύτηκαν οι ιδρυτές της Ε.Ε.; Μια Ευρώπη που σκύβει το κεφάλι μπροστά στον σουλτάνο, αντί να του δώσει ένα «σουλτάν μερεμέτ»; Αυτή είναι η Ευρώπη που θέλουμε όλοι; Η Ευρώπη που ο λόγος της ελάχιστα ακούγεται στη διεθνή σκηνή και ελάχιστα επηρεάζει το διεθνές γίγνεσθαι;
Η Ευρώπη που έχει λησμονήσει τη χριστιανική της ταυτότητα και τείνει να γίνει ένας χώρος όπου οι υψηλές ιδέες και οι αξίες του χριστιανισμού πάνε περίπατο, στο όνομα μιας θολής παγκοσμιοποίησης; Βεβαίως και είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε ειρηνικά και με πνεύμα αλληλεγγύης με τους άλλους σε ένα παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να βάλουμε στο περιθώριο αυτό που «είμαστε» ως Ευρωπαίοι. Η Ευρώπη έγινε αυτό που είναι πατώντας πάνω σε συγκεκριμένους δρόμους και ακολουθώντας συγκεκριμένες αρχές και αξίες. Αυτά τείνει να τα λησμονήσει.
Έτσι, θεωρώντας πρωταρχικά τα οικονομικά συμφέροντα και τη λυκοφιλία με τον Ερντογάν, η Ευρώπη μοιάζει με ευνούχο ή με οδαλίσκη στο «χαρέμι» του Τούρκου προέδρου: δεν τολμά να υψώσει τη φωνή της, αλλά υπακούει στις προσταγές του ή χορεύει το χορό της κοιλιάς (γιατί στην περίπτωση αυτή η «κοιλιά» [=το χρήμα] είναι που κάνει την Ευρώπη να λουφάζει) μπροστά στον σουλτάνο. Έχουμε μια ευνουχισμένη Ευρώπη, μια Ευρώπη χωρίς φωνή, μια Ευρώπη που δεν έχει βρει το βήμα της, μια Ευρώπη χωρίς αξίες. Δειλά-δειλά ακούστηκε η φωνή του Μακρόν, αλλά μάλλον σε «ώτα μη ακουόντων».
Η Αγία Σοφία πρέπει να αφυπνίσει τους Ευρωπαίους, να φέρει την Ευρώπη «εις εαυτήν». Δεν είναι δυνατόν ένα τέτοιας εμβέλειας μνημείο (αντίστοιχο του Παρθενώνα) και μάλιστα με χριστιανική ταυτότητα να επιτραπεί να μεταβληθεί σε τζαμί. Ας ακούσουν οι Ευρωπαίοι τα λόγια της Ελένης Γλύκατζη- Αρβελέρ, όταν έμαθε την απόφαση του Ερντογάν: «Αν ακούσω ότι τα ψηφιδωτά έχουν δακρύσει δεν θα εκπλαγώ, ούτε για ποιο λόγο χτυπούν οι καμπάνες‧ χτυπούν για την χριστιανοσύνη».
Πρόκειται για μια «πράξη βαρβαρότητας» (τα λόγια είναι και πάλι της ίδιας διακεκριμένης καθηγήτριας της Βυζαντινής Ιστορίας), που η Ευρώπη θα έπρεπε όχι απλώς να καταδικάσει απερίφραστα, αλλά και να λάβει απτά και συγκεκριμένα μέτρα έναντι αυτής της βαρβαρότητας, που «δεν μπορεί να την ξεχάσει ο κάθε χριστιανός» (Αρβελέρ).
Ας ξυπνήσει η Ευρώπη, πριν είναι αργά. Υπάρχουν τρόποι να μπει ο Τούρκος στη θέση του, χωρίς να ανοίξει μύτη. Αρκεί να το θέλουν οι Ευρωπαίοι. Περιμένω να δω και την αντίδραση του Πατριαρχείου Μόσχας και της Ρωσίας γενικότερα ως ορθοδόξου χώρας. Θα κλείσω με τα λόγια και πάλι της Ελένης Γλύκατζη –Αρβελέρ, που απευθύνονται στους Έλληνες και ειδικά σε όσους ξεχνούν την ορθόδοξη και ελληνική ταυτότητα της Αγίας Σοφίας: «Η άλωση η πραγματική της Πόλης έγινε σήμερα…
Η Πόλη, η Αγιά Σοφιά δεν είναι τουρκικά πράγματα και πρέπει να παραδοθούν κάποτε σ’ εκείνους από τους οποίους τα έκλεψαν οι Τούρκοι. Ο ελληνικός λαός θα λέει πάντα: “Δέσποινα μην πολυδακρύζεις, πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θα ‘ναι”.