Εδώ και πολλά χρόνια στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης εστιάζουμε στην ενημέρωση και την εκπαίδευση για το Φυσικό Περιβάλλον και τελευταία στην πρόληψη των επιπτώσεων από καταστροφές. Προσπαθούμε να μεταφέρουμε κυρίως στα παιδιά, αυτά τα σφουγγάρια γνώσης και δεξιοτήτων, πληροφορίες, ορθές πρακτικές και γνώσεις, ώστε να καταλάβουν και να αγαπήσουν τον Κόσμο που είναι γύρω τους και βέβαια να μάθουν να προστατεύουν τους εαυτούς τους και τους άλλους σε περίπτωση φυσικής καταστροφής.
Οι περισσότεροι εργαζόμενοι στο Μουσείο έχουν μάθει απ’ έξω το ποιηματάκι που προβάλλεται στο σεισμικό προσομοιωτή μας «…αφού δεν μπορούμε να αποφύγουμε έναν σεισμό, η μόνη προστασία είναι η γνώση και η σωστή προετοιμασία».
Παρόλα αυτά, έχω πιάσει τον εαυτό μου να συμπεριφέρεται χειρότερα απ’ ότι τα παιδιά μου σε περίπτωση σεισμού και ακόμα να οδηγώ κάποιες φορές χωρίς ζώνη, ακόμα και πάνω στη ΛΕΑ, αν και τη χρησιμοποιώ ως ποδηλάτης.
Διαπιστώνω ότι ασυναίσθητα λειτουργώ ενάντια σε αυτά που η λογική και η γνώση μου συμβουλεύουν, υπό την επήρεια μιας κακής νοοτροπίας που έχει εμποτίσει πολλούς. Αναγνωρίζω όμως πάντα ότι σε περίπτωση «στραβής», η ευθύνη θα βαραίνει μόνο εμένα αποκλειστικά.
Αυτή όμως η κακή νοοτροπία, που ταλανίζει γενιές και γενιές και έχει γίνει στάση ζωής από τους περισσότερους από εμάς, φαίνεται ότι είναι η ρίζα για τα περισσότερα κακά που μας συμβαίνουν σαν κοινωνία, εδώ και αιώνες θα έλεγαν κάποιοι.
Ο οχαδερφισμός και το Εγώ δεσπόζουν στη σύγχρονη Ελλάδα και δεν είμαι ο πρώτος ούτε ο τελευταίος που θα το πει.
Πιο συχνά ψάχνουμε την ευθύνη στους άλλους παρά στον εαυτό μας και πολύ πιο συχνά στο κράτος και τους κυβερνώντες, ξεχνώντας ότι εμείς είμαστε το κράτος και οι κυβερνώντες καθρέπτης μας. Διότι Πατριωτισμός δεν είναι να ρωτάς τι κάνει το κράτος για σένα αλλά τι έκανες εσύ για το Κράτος. Διότι η καταπάτηση δημόσιας έκτασης δεν είναι ενέργεια ενάντια στο απρόσωπο κράτος και τους διοικούντες του, αλλά στους υπόλοιπους συμπολίτες μας, το περιβάλλον και τις μελλοντικές γενιές, το ίδιο ο εμπρησμός και το μπάζωμα ρεμάτων για οικοπεδοποίηση.
Συγκρίνουμε τις τελευταίες μέρες τον τραγικό αριθμό των θυμάτων από την πυρκαγιά της Αν. Αττικής με αυτόν αντίστοιχων πυρκαγιών στη Σουηδία και ξεχνούμε ότι κανείς Σουηδός δεν διανοείται να κτίσει παράνομα ή να καταπατήσει δημόσια έκταση.
Εάν εμείς δεν έχουμε την προδιάθεση ή πρόθεση να παρανομήσουμε, να καταπατήσουμε, να κτίσουμε αυθαίρετα, να δωροδοκήσουμε για αυτό, δεν θα βρεθούν δημόσιοι λειτουργοί που θα τα «πάρουν», θα κάνουν τα στραβά μάτια ή θα νομοθετήσουν για την πάρτη μας.
Με όλο το σεβασμό που αρμόζει στη μνήμη των τόσων νεκρών από τις πλημμύρες ή τις πυρκαγιές, (που πολλοί απ’ αυτούς ήταν αθώοι), πόσοι απ’ αυτούς που στην πορεία ζητούν ευθύνες απ’ το κράτος ήξεραν ότι κτίζοντας μέσα στα ρέματα θα πνιγούν ή μέσα στα δάση θα καούν, αλλά το έπραξαν; Πώς θα δοθούν τώρα αποζημιώσεις στο Μάτι όταν όλος ο οικισμός είναι αυθαίρετος;
Πώς θα διορθωθεί αυτή η αδιανόητη κατάσταση αναρχίας και παρανομίας που κυριαρχεί σε όλες τις παράκτιες και τουριστικές περιοχές, που ξεκίνησε από την εποχή της Χούντας με όλους τους αποχαρακτηρισμούς που έκανε ανά την Ελλάδα και κυρίως στην Αττική (αφιερωμένο στους ποικίλους νοσταλγούς των κατορθωμάτων της) και συνεχίστηκε βέβαια απ’ όλες τις υπόλοιπες κυβερνήσεις;
Όπως εμείς έτσι δυστυχώς λειτουργεί και ο κρατικός μηχανισμός από το επίπεδο του Δήμου μέχρι την κορυφή, μεταφέροντας ο ένας την ευθύνη στον άλλο. Επιπλέον χαρακτηρίζεται και από μια αλαζονεία ότι δεν θα συμβούν αυτά σε εμάς, ότι έχουμε τις ικανότητες και τα μέσα να αντιμετωπίσουμε το οποιοδήποτε φαινόμενο, ξεχνώντας ότι η φύση και οι διεργασίες της είναι ανίκητες και επαναλαμβανόμενες.
Και μετά έρχονται οι αλλοπρόσαλλοι νόμοι (απαγόρευση κοπής δέντρων μέσα στα σπίτια…), οι δυσλειτουργίες της κρατικής μηχανής, οι αβλεψίες, η άγνοια, η απραξία και κάποτε ένα ακραίο φαινόμενο και συμπληρώνουν το παζλ μιας καταστροφής προδιαγεγραμμένης.
Αυτές οι κακές νοοτροπίες που μας έχουν εμποτίσει βαθιά δεν αφήνουν ούτε τη γνώση ούτε τη λογική πολλές φορές να πρυτανεύσουν ώστε να μειώσουν τις όποιες επιπτώσεις από μια καταστροφή.
Δυστυχώς είναι πραγματικότητα και πρέπει να ζήσουμε με αυτό, ότι στην περιοχή μας θα αντιμετωπίζουμε όλο και μεγαλύτερες προκλήσεις και κινδύνους από φυσικά φαινόμενα, όπως οι σεισμοί, οι καύσωνες, οι παγετοί, οι πλημμύρες και οι πυρκαγιές. Είναι δυστυχώς το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής που δείχνει όλο και πιο έντονα τα δόντια του. Εδώ η επιστήμη συμφωνεί και δίνει λύσεις.
Ο μόνος τρόπος προστασίας και ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων απ’ αυτά τα φαινόμενα είναι η πρόληψη και η σωστή προετοιμασία.
Όλες οι μελέτες των διεθνών οργανισμών έχουν καταδείξει ότι ποτέ και σε καμία χώρα ο μηχανισμός αντιμετώπισης (πυροσβεστική, ΕΚΑΜ, Αστυνομία, Στρατός, εθελοντές κλπ,) δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μια καταστροφή ή να μειώσουν τις επιπτώσεις της, όταν αυτή συμβεί και τείνει να πάρει ακραίες μορφές.
Η πρόληψη που βασίζεται στη γνώση και στην ενημέρωση δεν έχει κόστος και μπορεί να γίνει ανέξοδα ακόμα και από τους μικρότερους δήμους. Η προετοιμασία επίσης απαιτεί μικρά κόστη, σχεδιασμό και οργάνωση. Αυτά βέβαια δεν παράγουν μεγάλα «έργα» και άρα δεν φέρνουν και «ψηφαλάκια»….
Όμως όλα αυτά είναι εφικτά ακόμα και στη μνημονιακή Ελλάδα. Αποδοχή της κατάστασης, ρεαλισμός και πολιτική βούληση χρειάζονται.
Διότι εάν ρωτήσουμε πόσοι είναι οι δήμοι ή οι περιφέρειες που έχουν εκπονήσει μελέτες εκτίμησης επικινδυνότητας και τρωτότητας των περιοχών τους, θα εκπλαγούμε.
Χωρίς αυτές τις μελέτες (εάν δεν ξέρεις τι θα αντιμετωπίσεις, πού και σε ποια έκταση) δεν μπορεί να γίνει σοβαρός σχεδιασμός αντιμετώπισης κρίσης, εκπόνηση σχεδίων έκτακτης ανάγκης, χάραξη, σήμανση και καθορισμός οδών διαφυγής και χώρων συγκέντρωσης.
Φανταστείτε στην περίπτωση της φωτιάς στην Αν. Αττική να δίνοταν εντολή εκκένωσης όλης της περιοχής με χιλιάδες πανικόβλητους ανθρώπους να μην ξέρουν πού θα πάνε, πώς θα πάνε και πού θα βρουν ασφαλή χώρο.
Μόνο όταν αυτό έχει προγραμματιστεί και γίνεται οργανωμένα έχει αποτέλεσμα.
Λαμπρό παράδειγμα σε αυτήν την περίπτωση ο Δήμος Αθηναίων που είχε εκπονήσει σχέδιο έκτακτης ανάγκης για τις κατασκηνώσεις στη Νέα Μάκρη, ήταν λειτουργικό (υπήρχε ενεργή σύμβαση με λεωφορεία για τις μεταφορές) και κατάφερε σε σύντομο χρόνο και με ασφάλεια να μεταφέρει πάνω από 600 παιδιά σε ασφαλή χώρο.
Ζούμε δυστυχώς εδώ και δεκαετίες μια αρρωστημένη κατάσταση που τίποτα καλό δεν προμηνύει όσο συνεχίζουμε με τις ίδιες νοοτροπίες, να μεταφέρουμε πάντα τις ευθύνες στους άλλους. Το γεγονός ότι η Κλιματική Αλλαγή θα μας κτυπήσει με σφοδρότητα λόγω της γεωγραφικής μας θέσης θα έπρεπε να ενεργοποιήσει όλους μας.
Τα δάση μας θα συνεχίσουν όπως πάντα να καίγονται, εντονότερα και συχνότερα όμως όπως δείχνουν οι μελέτες, είτε αυτό γίνεται τυχαία, είτε με το χέρι του ανθρώπου.
Οι πλημμύρες θα είναι όλο και πιο έντονες όλη τη διάρκεια του χρόνου, οι παγωνιές θα κτυπούν συχνότερα παραγωγή και ανθρώπους, το νερό θα λιγοστεύει σε πολλές περιοχές. Πρέπει να οργανωθούμε και εμείς όπως έκαναν για αιώνες όλοι οι άνθρωποι που πάλευαν με τα ακραία στοιχεία της φύσης σε όλη τη Γη και να βάλουμε το κοινό καλό πάνω από το προσωπικό.
Χρειάζεται καλλιέργεια μιας άλλης νοοτροπίας, εμπέδωση μιας άλλης φιλοσοφίας στον πολίτη που θα σέβεται το συνάνθρωπο, τη φύση και τις μελλοντικές γενιές.
Θα συμμετέχει πρώτα ο ίδιος και μετά θα ζητά τη συμμετοχή των άλλων, θα προσφέρει περισσότερο απ’ ότι θα αναμένει να πάρει. Θα είναι αυτός που μόνος του θα ξεκινά να σώσει τον κόσμο. Μετά θα ψάχνει και τις ευθύνες των άλλων.
Όλα αυτά είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να τα κάνουμε η γενιά μας και οι παλιότερες. Είμαστε δυστυχώς «καμένες» γενιές από όσα μας πότισαν και μας διαμόρφωσαν οι παλιές νοοτροπίες.
Ελπίζουμε λοιπόν στις νέες γενιές και σε μια άλλη «παιδεία» που θα ξεκινά από το σπίτι πριν περάσει στο σχολείο.
Το μόνο που μπορούμε πλέον και εμείς να κάνουμε είναι όσο το δυνατόν περισσότερο να δίνουμε το παράδειγμα στους νέους και να προσφέρουμε απλόχερα γνώση και δεξιότητες.
Και βέβαια, όσο και εάν δεν μας είναι ευχάριστο, να προετοιμαζόμαστε πάντα για το χειρότερο, γιατί τα εγκλήματα που έχουμε κάνει στο παρελθόν είναι τεράστια και δεν διορθώνονται από τη μια στιγμή στην άλλη, αλλά βήμα βήμα.
δρ Χαράλαμπος Φασουλάς, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης-Π.Κ.