Απόψε το βράδυ, στο Επιμελητήριο Ηρακλείου (Αίθουσα Καστελλάκη), θα πραγματοποιηθεί η δεύτερη κατά σειρά εκδήλωση του Συλλόγου Φίλων του ΙΤΕ, με θέμα «Ο χρόνος στην επιστήμη και την φιλοσοφία» με δυο εισηγητές που γνωρίζουν πολλά για μια έννοια που απλοί άνθρωποι, επιστήμονες και φιλόσοφοι αιώνες τώρα αγωνίζονται να κατανοήσουν, να ορίσουν τη φύση και τη σημασία της.
Ο ποιητής Τ.S Eliot γράφει για τον χρόνο στα Τέσσερα Κουαρτέτα: «Ο χρόνος ο παρών κι ο παρελθών ο χρόνος βρίσκονται μαζί στον μέλλοντα χρόνο. Αν ο χρόνος είναι ένα αιώνιο παρόν, ο χρόνος είναι ανεξαγόραστος».
Επειδή ο χρόνος έχει μεγάλη αξία, φυσικά δεν έχει τιμή, όπως όλα τα εμπορεύσιμα είδη.
Θα παραθέσω στο σημερινό μου άρθρο κάποιες απόψεις για τον χρόνο που με γοητεύουν και με εκφράζουν.
Αρχίζω με τον σκοτεινό προσωκρατικό φιλόσοφο της Εφέσου, τον Ηράκλειτο: «Αἰὼν παῖς ἐστι παίζων πεσσεύων· παιδὸς ἡ βασιληίη», διαφωνώντας με τον Αϊνστάιν που επέμενε στην αιτιοκρατία και δεν δέχτηκε ποτέ ότι ο Θεός παίζει ζάρια. Βλέπει το χρόνο σαν ένα παιδί που παίζει και εύχεται να βασιλεύσει. Ίσως, έτσι η ανθρωπότητα θα ζούσε πιο ευτυχισμένη. Αλλά και καθένας από εμάς, αν διατηρούσε μέσα του ζωντανό το παιδί που υπήρξε κάποτε.
Ο Οδυσσέας Ελύτης στο ποίημά του Η Μαρίνα των βράχων γράφει: «Άκουσε, ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση, κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος». Εκείνος είναι που δίδει μορφή στην άμορφη ύλη, μας διαπλάθει. Μόνο που είναι παράφορος. Υπερβαίνει ως καλλιτέχνης τον λόγο, τη λογική και μας πλάθει ποικιλόμορφους και μοναδικούς.
Το κέρδος μας μεταξύ των άλλων είναι οι ρυτίδες μας και φυσικά η πολύτιμη εμπειρία ζωής που κατακτούμε.
Ο Γιώργος Σεφέρης με αγωνία αναζητά ως απάντηση στα υπαρξιακά του ερωτήματα την αγάπη «που’ ναι η αγάπη που κόβει τον καιρό μονοκόμματα στα δυο και τον αποσβολώνει». Ίσως πολλοί συμφωνούμε ότι ο έρωτας είναι πράγματι εκείνος που σταματά το χρόνο και απαντά στον θάνατο και την φθορά.
Μόνο που όπως λέει επίσης ο ίδιος ποιητής «είναι το πέρασμα του χρόνου σιγαλό κι απόκοσμο». Δεν αντιλαμβανόμαστε το πέρασμά του και η μνήμη διατηρεί ελάχιστα από τα βιώματά μας, ιδιαίτερα εκείνα που αναζητούμε και ευχόμαστε αν είχαμε τη δύναμη να σταματήσουμε τον χρόνο για να παραμείνουμε σε μια παραδείσια κατάσταση.
Ο Αυγουστίνος στο ερώτημα τι έκανε ο Θεός πριν δημιουργήσει το χρόνο απαντά ότι προετοίμαζε την κόλαση για όσους κάνουν τέτοιες ερωτήσεις και έλεγε ότι ξέρει καλά τι είναι χρόνος εκτός αν κάποιος με ρωτήσει. Όμως και πολλές κρητικές μαντινάδες έχουν ως θέμα τους τον χρόνο. Ανθολογώ δύο:
«Να ‘ξερα ο χρόνος που περνά
σε ποιο στενό διαβαίνει
Ήθελα τονε κούτσαινα
σιγά-σιγά να πιαίνει»
Και
«Όλα τα’ ανακαλύψανε,
ένα πομένει μόνο
Ένα κουμπί να το πατάς
να σταματά το χρόνο»
Πάντως, αν ήξερα το κουμπί που σταματά τον χρόνο δεν θα το πατούσα. Θα τον άφηνα να ακολουθεί τον δρόμο του ελπίζοντας ότι στο ταξίδι που μας πάει επιφυλάσσονται πολλές εκπλήξεις και ευχάριστες στιγμές.