Σαν απαρχή στην προσέγγιση του θέματος θα αναφερθούμε στο γεγονός – ότι οι αρχαίοι Άρχοντες προσέφεραν στο λαό – υπηκόους τους – άρτον και θεάματα – δωρεάν. Πώς όμως; Διοργάνωναν ειδικές εορτές με ειδικές προδιαγραφές.
Τέσσερις απ’ αυτές τριήμερες γινόντουσαν μια σε κάθε εποχή του χρόνου. Στο τρίτο δεκαήμερο του τρίτου μήνα κάθε εποχής. Και όχι βέβαια τυχαία. Ήταν το τέλος των εργασιών της εποχής.
Με την τριήμερη εορτή όχι μόνο ξεκουραζόντουσαν αλλά έτρωγαν καλά και εσυναγωγούντο. Για να ξεκινήσουνε τις όποιες εργασίες της επόμενης εποχής. Και δεν ήταν τυχαίο το γεγονός το ότι τις συσχέτισαν με τα Ηλιοτρόπια και Ηλιοστάσια – που είναι τέσσερα κι αυτά και αντιστοιχεί έναν για κάθε εποχή.
Δύο τα ηλιοστάσια της Ισημερίας – είκοσι μία Μαρτίου το εαρινό και είκοσι μία Σεπτεμβρίου το φθινοπωρινό.
Τα άλλα δύο Ηλιοτρόπια είναι το θερινό είκοσι μία Ιουνίου όπου έχομε την μεγαλύτερη μέρα του χρόνου. Δεκαπέντε ώρες μέρα και εννέα νύχτα. Το τέταρτο ήταν είκοσι μία Δεκεμβρίου το χειμερινό Ηλιοτρόπιο που έχομε δεκαπέντε ώρες νύχτα και εννέα μέρα, όπου οι ξωμάχοι την χαρακτηρίζουν με την φράση – Καλημέρα – Καλησπέρα.
Σε κάθε μία από αυτές έδωσαν και μια ονομασία σχετική με την εποχή. Στα εαρινά έβαλαν τα γνωστά ως τις μέρες μας – Καρναβάλια – Μασκαρέματα.
Στα θερινά που ετελούντο κατά μήνα Μάιο. Από τότε μήνας των λουλουδιών και των ερώτων, και σ’ αυτή τη γιορτή βάλανε και τα παραστατικά δρώμενα του Κλήδονα. Και όχι τυχαία. Γιόρταζαν ο Κληδόνιος Δίας Ζευ και ο Κληδόνιος Ερμής. Και οι δύο θεοί ήσαν γνωστοί για την αδυναμία τους στο Γυναικείο ποδόγυρο.
Και στα κληδόνια παραστατικά δρώμενα της Τρίτης ημέρας όλε επιτρέποντο. Και τα ονομαζόμενα ερωτικά παγανιστικά όπου τα δύο φύλα με μάσκες αναζητούσαν σύντροφο παρτενέρ για ερωτικό σαρκικό διάλογο.
Μα ας έλθομε στην ουσία του θέματος. Ξεκινώντας από το εύλογο ερώτημα. Τι ήταν ο περιβόητος Κλήδονας; Η απάντηση είναι θολή και αόριστη. Σίγουρα η λέξη δεν είναι ρηματικό παράγωγο ούτε του ρήματος κλειδώνω ούτε του ρήματος κλυδωνίζω.
Για να αναζητήσουμε την ετυμολογία της. Και έτσι οι αρχαίοι μελετητές του θέματος ξεκινώντας και από την εσφαλμένη αναγραφή της λέξης – Κλήδονας με η και ο αντί της γνωστής αρχαίας λέξης Κληδών -νος που εννοιολογικά σηματοδοτεί – συν τοις άλλοις- Μαντεία και Μαγεία – και τα δύο παγανιστικά δρώμενα. Και τα συσχέτισαν με την ερμηνεία της λέξης Κληδών που αντιστοιχείς στο άγγελμα – ευτυχές μήνυμα – είδηση – δόξα – κλέος.
Τη λέξη κλήδονα την συναντάμε ως επικό κληδών και αρχαϊκά κληηδών που και οι δύο εκδόσεις σηματοδοτούν – Αγγελία – φήμη – είδηση. Το κλύδωνας μεταφράζεται κλυδωνίζομαι – φουρτούνα – αναμπουμπούλα – ταλαιπωρία – αναστάτωση – κοινωνικός σάλος.
Έτσι λοιπόν οι αρχαίοι μελετητές συμφώνησαν η λέξη κλήδονας με η και με ο να σημαίνει = οιωνός: Με ίδια χαρακτηριστικά την μαγεία – την μαντία και πολλά από τα προαναφερθέντα άλλα ίδια χαρακτηριστικά. Τα πιο πολλά είναι εννοιολογικά μεταλλαγμένα με το πέρασμα των καιρών.
Σε μας έφτασε ως τελετή με παραστατικά δρώμενα εκ των οποίων όχι και λίγα στερούνται σοβαρότητας.
Και διατήρησαν την αρχαία ονομασία τους – Παγανιστικά. Και τούτο γιατί περιέχουν γνωρίσματα τολμηρά. Ψυχαγωγικά μεν αλλά και πέραν των ανεκτών ορίων.
Ίδια χαρακτηριστικά – κληδόνια. Γέλια – χαρές. Σατυρικά τραγούδια – σκωπτικά, καμώματα και δίστιχα – μαντινάδες με ευτράπελα λόγια πειράγματα με χιούμορ και αστεϊσμούς που δημιουργούν κλίμα κεφιού και διασκέδασης.
Σύγχρονος είναι ο νεολογισμός – Αυτά τα λένε στον Κλήδονα. Λόγια του κλήδονα. Κούφια λόγια. Σήμερα η εορτή δεν έχει τριήμερη διάρκεια.
Τελείται ως θεατρική παράσταση σε τρεις πράξεις. Τα παραστατικά δρώμενα της κάθε μέρας πριν συνοψίζονται σε μια πράξη σήμερα.
Και σ’ αυτήν την παγανιστική εορτή του Κλήδονα που γινότανε τέλη Μαΐου οι Άγιοι οι πατέρες του χριστιανισμού για να αλλοιώσουν τα παγανιστικά παραστατικά δρώμενα την ταύτισαν με την εορτή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου που τιμάται στις είκοσι τέσσερις Ιουνίου (24). Και συμπλήρωσαν στον θρησκευτικό εορτασμό – του Αγίου Ιωάννου «Αγίου Γιάννη» Θεολόγου του Κλήδονα.
Όπως και στις τρεις άλλες εποχικές εορτές, έτσι κι εδώ ο λαός που τις γιορτάζει και σήμερα με χριστιανικά πρότυπα – ιδιαίτερα οι πολιτιστικοί σύλλογοι διατηρούν πολλά από τα παραστατικά δρώμενα των αρχαίων προγόνων μας. Βέβαια περιορισμένα σε χρόνο για να χωρέσουν στο χρόνο μιας Εσπερίδας.
Και βέβαια τα σεξουαλικά έκτροπα δεν γίνονται αλλά φραστικά υπονοούμενα ακούγονται και στις τρεις πράξεις της παράστασης. Τα χρηστικά εργαλεία και βέβαια είναι τα ίδια των αρχαίων προγόνων μας. Είναι η απαραίτητη σκηνογραφία για κάθε πράξη της παράστασης Κλήδονας. Και φυσικά σαν οιωνός ο Κλήδονας διατηρεί και την μαντεία και την μαγεία.
Το φινάλε και σήμερα είναι το άναμμα της φωτιάς και το πήδημα – πέρασμα μέσα από Λαμπρό. Την λεγόμενη – Μπούμπουλα. Τραγουδώντας τα ίδια – ακριβώς κληδονιστικά δίστιχα των αρχαίων.
1. Πηδάω τον Μπουρμπουλα για να κάψω τον παλιό χρόνο και να πάω στον Νέο. Πρώτο πήδημα. Πηδάω τον Λαμπρό για να κάψω τα μικρόβια και τις αρρώστιες.
Το δεύτερο πήδημα. Στο τρίτο πήδημα έλεγαν: πηδάω τη φωτιά για να κάψω όλα τα εμπόδια της Τύχης μου και να βρω το ταίρι μου.
Το ριζικό μου με τη βοήθεια του κλήδονα οιωνού – μαγεία – μαντεία και των κληδονικών θεών Δια και Ερμή. Ο Ερμής είχε Ιερό στο Άργος Πελοποννήσου.
Μοναδικός εν Ελλάδι ο Δίας είχε κληδόνιο Ιερό στην Σμύρνη,.
Τα αντικείμενα που βάνουν στο πιθάρι των Μοιρών μες στο αμίλητο νερό το λένε Κληνόδια = ριζικάρια.
Τα αφήνουν σε ξέσκεπο χώρο να βλέπουν άστρα και ουρανό, το σκεπάζουν το πιθάρι με κόκκινο πανί να το δούνε οι τρεις μοίρες να πάνε να τα μοιράνουνε. Τα κληδόνια δίστιχα – ριζικάρια το λένε κατά τόπους με απλό όνομα – Λογότυπο.
Μαντινάδες – λιανοτράγουδα – μαιριάρικα – κληδονοτράγουδα – και άλλα διάφορα. Το περιεχόμενό τους ποικίλει εννοιολογικά. Είναι παινετικά, πειρακτικά χιουμοριστικά, σταυρικά και φυσικά σεξουαλικού περιεχομένου.
Και οι μαγείες μετά την γιορτή είχαν συνέχεια σε πηγάδια, σε σπίτια και σε δρόμους από ανύπαντρες κοπελιές που ψάχνουν να δουν στο νερό στη στάχτη την εικόνα του άντρα που θα τις πάρει… Στο δρόμο να ακούσουνε το όνομά του.
Και το ευτράπελο των αγοριών. Τα κορίτσια πηδάνε τις φωτιές να μας δείχνου τα μεριά τους = ατζιά τους, τα κεντητά βρακιά τους, εξού και φαινομηρίδες τις λέγανε – αλλά και να κάψουνε τον ψύλλο που είχε μπει στο βρακί τους και τις γαργαλούσε.
Τις ερέθιζε. Η γιορτή του κλήδονα είτε παγανιστική είτε χριστιανική διατηρεί τα ψυχαγωγικά της παραστατικά της δρώμενα. Είναι και ένα ξεφάντωμα και σήμερα.