Στη ζωή και στο έργο του αείμνηστου Βιαννίτη Νίκου Κατσαράκη αναφέρεται το νέο βιβλίο της γνωστής φιλολόγου Άννας Μανουκάκη-Μεταξάκη, το οποίο στηρίζεται στις προσωπικές βιωματικές μαρτυρίες του Βιαννίτη λόγιου και αγωνιστή, τις οποίες επιμελήθηκε και σχολίασε, σκιαγραφώντας παράλληλα και το ιστορικό περίγραμμα.
Διατηρώντας άθικτη την πρωτογενή αφήγηση πρόσθεσε περίπου 300 υποσημειώσεις και ένα παράρτημα στο τέλος του έργου, όπου εξηγεί την ιστορία της Ελλάδας, τη ζωή και τις πράξεις του πρωταγωνιστή, καθώς και των συμπρωταγωνιστών του.
Με ύφος γλαφυρό, καλλιέπεια και χρονολογική τάξη, αναβαθμίζει τον προφορικό λόγο του αφηγητή, δίνοντας την αίσθηση ότι πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα ή κινηματογραφική ταινία, διότι όντως η ζωή του Νίκου Κατσαράκη μοιάζει με ταινία.
Ο ίδιος ο αφηγητής διακρίνεται για την ευθυκρισία του, τη ρεαλιστική αφήγηση χωρίς υπερβολές, τη σεμνότητά του (δεν εγκωμιάζει ούτε προβάλλει τον εαυτό του) και τις γνώσεις του. Μέσα από τα απομνημονεύματά του παρουσιάζεται η βιαννίτικη φύση με τις ομορφιές της, η προπολεμική πολιτισμική ακμή, καθώς και πολλά λαογραφικά στοιχεία της Επαρχίας Βιάννου.
Ταυτόχρονα, αναλύονται οι ανθρώπινες σχέσεις, τα ψυχογράφηματα των ηγετών, πολλών αγωνιστών, αλλά και προδοτών, καθώς και τα κίνητρα που οδήγησαν σε αποφάσεις, σωστές και λανθασμένες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η περιγραφή των χαρακτήρων του καπετάν Μπαντουβά και του προδότη Χαράλαμπου Λουλάκη, καθώς και τα κίνητρα του τελευταίου.
Η ζωή του Κατσαράκη είναι σαν κινηματογραφική ταινία από τη στιγμή που ξεκινά τις σπουδές του στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1924, ενώ παράλληλα ιδρύει στη Βιάννο, μαζί με άλλους φιλοπρόοδους Βιαννίτες φοιτητές και μαθητές τον Προοδευτικό Τουριστικό Σύλλογο Βιάννου «Διαβάτης», του οποίου ήταν πρόεδρος από το 1924 ως το 1927.
Η αποπομπή του από τη Νομική το 1929, λόγω των αριστερών του πεποιθήσεων (ήταν μέλος του ΚΚΕ) και των κοινωνικών του αγώνων τον οδηγεί πίσω στη Βιάννο για να συνεχίσει την κοινωνική και πολιτιστική του δράση μέσω του συλλόγου
. Ο σύλλογος ήταν ο βασικός πυλώνας πάνω στον οποίο δομήθηκε και αναπτύχθηκε ο λεγόμενος «Βιαννίτικος Διαφωτισμός του Μεσοπολέμου», δηλαδή η μεγάλη πνευματική αναγέννηση των Τεχνών, όπως το θέατρο (η Βιάννος φτιάχνει θεατρική ομάδα), η μουσική και ο χορός (γίνονταν μαθήματα εκμάθησης βιολιού, ευρωπαϊκών χορών), ενώ ταυτόχρονα άνθισε το συνεταιριστικό κίνημα με κεντρικό άξονα την ελαιουργία.
Η γερμανική κατοχή τον οδήγησε στο βουνό και στη συμμετοχή στο αντάρτικο. Ο Κατσαράκης αμέσως εντάχθηκε πρώτα στην ομάδα Ραυτόπουλου (1941-1942) κι όταν αυτή εξαρθρώθηκε δραστηριοποιήθηκε στο ΕΑΜ, με αποτέλεσμα να επικηρυχθεί από τους Γερμανούς μαζί με τη γυναίκα του.
Ζώντας μόνιμα στα βουνά σε σπηλιές και απομονωμένα μιτάτα κτηνοτρόφων, κρυβόταν σε σπίτια γνωστών-συγγενών του κινδυνεύοντας κάθε στιγμή να προδοθεί από συντοπίτες, οι οποίοι ήταν συνεργάτες των Γερμανών.
Η σωφροσύνη του, τα μετρημένα μεστά λόγια, η σωστή εκτίμηση προσώπων και καταστάσεων, η μετριοπαθής πολιτική στάση και οι επιτυχημένες αποστολές που είχε αναλάβει τον κατέστησαν ηγετικό μέλος της μικτής αντάρτικης ομάδας του ΕΟΚ και του ΕΑΜ. Ο αρχηγός Μπαντουβάς πάντα ρωτούσε και σεβόταν τη γνώμη του.
Ο Κατσαράκης αρκετές φορές είχε συγκρατήσει τον παράτολμο καπετάνιο, αποφεύγοντας μοιραία λάθη τα οποία θα στοίχιζαν ακριβά στην Επαρχία Βιάννου, λόγω των γερμανικών αντιποίνων. Δυστυχώς, η διάσπαση της ομάδας Μπαντουβά και η απομάκρυνση του ΕΑΜ και του Κατσαράκη οδήγησε στα γεγονότα της Κάτω Σύμης και στο ολοκαύτωμα της Επαρχίας τον Σεπτέμβρη του 1943.
Η λήξη του πολέμου δημιούργησε πολλά προβλήματα στον Νίκο Κατσαράκη, καθώς το κράτος της Δεξιάς με τη συνδρομή των δωσιλόγων και των Άγγλων συνεργατών τους κυνήγησε τους αριστερούς αγωνιστές. Ο ίδιος βαλλόταν τόσο από το επίσημο κράτος όσο και από το ΚΚΕ, διότι αρκετές φορές είχε διαχωρίσει τη θέση του,
διαφωνώντας με τις επίσημες θέσεις του κόμματος.
Το παρόν πόνημα αναμφίβολα αποτελεί σπουδαία ψηφίδα τόσο της τοπικής όσο και της εθνικής ιστορίας, καθώς παρουσιάζει πολλές άγνωστες πτυχές της Κατοχής μέσα από την οπτική γωνία ενός ανθρώπου που πρωταγωνίστησε και ουσιαστικά έγραψε με τον αγώνα του την ιστορία του τόπου του.
*Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος