Πυροδοτούσε διαμετρικά αντίθετα συναισθήματα. Οι υποστηρικτές του τον λάτρευαν και οι αντίπαλοί του τον μισούσαν. Οι πρώτοι τον θεωρούσαν “Προμηθέα” που έφερε την πολιτική από τον “Όλυμπο” μιας ελίτ στις καρδιές των ξεχασμένων Ελλήνων. Οι δεύτεροι τον αντιμετώπιζαν σαν διάβολο που μηχανεύονταν το κακό και τον όλεθρο. Πολύκροτη προσωπικότητα ο ίδιος, ήταν φυσικό να έχει φανατικούς φίλους αλλά και ορκισμένους εχθρούς. Η μυθοποίηση και η δαιμονοποίησή του, δεν αποδίδουν την πραγματική του ταυτότητα. Ούτε φωτίζουν επακριβώς τις θεατές και αθέατες πλευρές του.
Είκοσι πέντε χρόνια μετά το θάνατό του, ο Ανδρέας Παπανδρέου εξακολουθεί να αποτελεί πρόσωπο αναφοράς. Η αξιολόγηση της υπόστασης και της δράσης του τροφοδοτεί διαφορετικά συμπεράσματα. Οι προσεγγίσεις και οι εκτιμήσεις για την παρουσία του και το έργο του στη δημόσια ζωή ποικίλλουν.
Ωστόσο κοινή διαπίστωση είναι πως το αποτύπωμα του ιδεολογικό, πολιτικό παραμένει ανεξίτηλο. Η παρακαταθήκη του συνεχίζει να είναι αντικείμενο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων. Κάποιοι τον επικαλούνται για να καλύψουν τη δική τους ένδεια ή τον επικρίνουν για να δικαιολογήσουν τις ευθύνες τους. Μάλιστα ορισμένοι επιχειρούν να τον κοπιάρουν.
Η αποτίμηση της διαδρομής του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ είναι δύσκολη και σύνθετη υπόθεση. Προϋποθέτει αντικειμενική ματιά, διεισδυτική ανάλυση, επικέντρωση στο χρόνο και στο χώρο. Και προπαντός απεξάρτηση απ’ τις φορτίσεις και στερεότυπα του παρελθόντος. Διαφορετικά γινόμαστε δέσμιοι παραμορφωτικών φακών. Η ακαδημαϊκή και πολιτική του υποδομή τον καθιστούσε ισχυρή, δυναμική, χαρισματική, πολύπλευρη προσωπικότητα.
Η αυθυπαρξία του, ο κοσμοπολιτισμός του και ο ρηξικέλευθος χαρακτήρας του, ενοχλούσε τα κατεστημένα της εποχής. Το ηγετικό του πλεονέκτημα, τον ξεχώρισε από τα πρώτα πολιτικά του βήματα. Η αδιαμεσολάβητη σχέση του με τους πολίτες, σε συνδυασμό με τη μοναδική επικοινωνιακή του δεινότητα ήταν το μεγάλο του όπλο. Ο συντηρητικός κόσμος, αδυνατώντας να αντιπαρατεθεί μαζί του, τον ενοχοποίησε με ευκολία, εμφανίζοντάς τον φορέα επικίνδυνων απόψεων. Άλλωστε, στη μεσοβασιλεία των μετριοτήτων ο ιδιοφυής αντιμετωπιζόταν με επιφύλαξη, σκεπτικισμό και εχθρότητα.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ο καταλύτης στην αναδιάταξη του μεταπολιτευτικού πολιτικού σκηνικού. Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και η άνοδός του στην εξουσία συνοδεύτηκαν με μια πρωτοφανή κοινωνική κινητικότητα.
Ως εκ τούτου, η προσφορά του στη χώρα και στην κοινωνία δεν διαγράφεται. Ούτε παραχαράσσεται. Η συνδρομή και η συμβολή του στην ανάπτυξη του τόπου είναι αδιαμφισβήτητη. Πιστώνεται το τέλος της ανώμαλης μετεμφυλιακής περιόδου, την εμβάθυνση των δημοκρατικών θεσμών, τη συγκρότηση ενός έστω και αδύναμου κράτους πρόνοιας, τη διεύρυνση της πολιτικοκοινωνικής βάσης της εξουσίας. Η όψη της Ελλάδας άλλαξε στα χρόνια της διακυβέρνησής του.
Αναμφίβολα υπήρξαν σκιερές πλευρές και νοσηρά φαινόμενα. Άλλωστε αυτά είναι σύμφυτα στοιχεία της κυβερνητικής διαχείρισης. Σίγουρα εκδηλώθηκαν κρούσματα λαϊκισμού, πελατειακών σχέσεων και κομματοκρατίας. Όπως επίσης και εκφυλισμός του συνδικαλισμού με υπέρμετρο τον ρόλο διάφορων κρατικοδίαιτων εργατοπατέρων.
Η αξιολόγηση του έργου του ηγέτη του ΠΑΣΟΚ για να είναι αντικειμενική οφείλει να μην υποκύπτει σε υστερόβουλες σκοπιμότητες και ιδιοφέλειες. Διαφορετικά αντιστρατεύεται την αλήθεια. Η προσωπικότητά και η προσφορά του δεν προσμετρώνται με κομματικές μεζούρες. Και πολύ περισσότερο με τον πολιτικό αναχρονισμό δεξιάς ή αριστερής προέλευσης. Πόσω μάλλον με τα απωθημένα και τα κόμπλεξ διαφόρων ελίτ.
Πάντως το βέβαιο είναι ότι ο ιστορικός του μέλλοντος θα αναζητήσει την αξία του Ανδρέα Παπανδρέου αφήνοντας στην άκρη φορτίσεις, ψυχώσεις, μονομέρειες και απολυτότητες.
* Ο Γιώργος Πανταγιάς είναι σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της POLITY A.E