Η ιστορική έρευνα πολλές φορές ανακαλύπτει άγνωστες πτυχές του πολιτισμού, καταρρίπτοντας τους δογματισμούς και τις απόλυτες θέσεις. Μια τέτοια εντυπωσιακή ανακάλυψη έγινε από τον καταξιωμένο καθηγητή βυζαντινής μουσικής, χοράρχη και άρχοντος Μαΐστορος της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας Ανδρέα Γιακουμάκη για τον τσάμικο σκοπό, ο οποίος ήλθε στην Κρήτη την εποχή του Καποδίστρια (περίπου το 1828) από την Άννα Κυνηγοπούλα, Κρήσα σκλάβα που απελευθέρωσε ο Κυβερνήτης από την Αίγυπτο.
Η Κυνηγοπούλα έμαθε το τραγούδι «Η άλωσις της Τριπολιτσάς» από τους ναύτες του καραβιού που την έφερε στο Μπαλή Ρεθύμνου που έχει το ρυθμό του τσάμικου και το τραγούδησε στον πατέρα της κρητικής λαογραφίας Παύλο Βλαστό, ο οποίος το κατέγραψε στο ογκώδες έργο του «Ο Γάμος εν Κρήτη». Αυτό το έργο ερεύνησε και μελέτησε επί σειρά ετών ο Ανδρέας Γιακουμάκης και εξέδωσε το παρόν μουσικό-ιστορικό πόνημα, το οποίο κομίζει πληθώρα νέων στοιχείων για τη βυζαντινή και τη δημοτική μουσική στην Κρήτη του 19ου αιώνα, αποτελώντας ένα βιβλίο απαραίτητο για τη μουσική παιδεία των τωρινών και των μελλοντικών γενεών.
Η κοπιώδης εργασία του, συνέχεια της προηγούμενης «Θούρια στην Κρήτη του 19ου αιώνα. Από τη συλλογή Παύλου Γ. Βλαστού» (2013), εστιάζεται στην καταγραφή 58 ιστορικών ασμάτων, τα οποία είχε καταχωρίσει ο Βλαστός στον 15ο τόμο του έργου του σε βυζαντινή παρασημαντική σημειολογία της εποχής του. Ο Ανδρέας Γιακουμάκης προχώρησε στην παρασήμανσή τους με τη σύγχρονη βυζαντινή παρασημαντική σημειογραφία και την Ευρωπαϊκή σημειογραφία, ενώ σε δυο μελωδίες που δεν υπήρχαν μουσικές καταγραφές συνέθεσε ο ίδιος τις αντίστοιχες μελωδίες.
Τα άσματα είναι χωρισμένα σε τέσσερεις ενότητες: η πρώτη και μεγαλύτερη με 45 άσματα έχει τίτλο «Μάχες γηγενών» και αφορά στα άσματα που αφηγούνται μάχες που δόθηκαν εντός Κρήτης από ντόπιους αγωνιστές, η δεύτερη επιγράφεται «Μάχες Ελλαδιτών εθελοντών στην Κρήτη» αφορά στις μάχες που έδωσαν οι Κρητικοί έχοντας στο πλευρό τους εθελοντές από την υπόλοιπη Ελλάδα και περιλαμβάνει 6 άσματα, η τρίτη με τίτλο «Μάχες Κρητών εθελοντών εκτός Κρήτης» (4 άσματα) αφορά στις μάχες των Κρητών εκτός Κρήτης και συγκεκριμένα στο Φάληρο (1827) και την Κάσο (1824), ενώ η τέταρτη τιτλοφορείται «Το άδοξο τέλος της Επανάστασης» (3 άσματα) και αφηγείται την αποτυχία της επανάστασης.
Το βιβλίο συνοδεύει ψηφιακός δίσκος με 18 άσματα, τα οποία αποδίδει ολιγομελής χορωδία (λόγω κορωνοϊού) με τη συνοδεία παραδοσιακών κρητικών οργάνων, όπως λύρα, ταμπουράς, θιαμπόλι, αλλά και κανονάκι, πολίτικη λύρα, ενώ η καταπληκτική φωνή του γνωστού, αξιαγάπητου ηθοποιού Γιώργου Παρτσαλάκη απαγγέλει μέρος των ασμάτων.
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι το παρόν πόνημα πλουτίζει την τοπική μουσική ιστορία, αποτελώντας έργο μνημείο για τη βυζαντινή μουσική καθώς φωτίζει μια άγνωστη περίοδο από το 1821 έως το 1830.
*Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος