Ο «Οδυσσέας» του Τζόις, η «Έρημη χώρα» του Έλιοτ και το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Προυστ κυκλοφορούν στις αρχές του 20ού αιώνα και αποτελούν σταθμό στην Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. Παράλληλα στη Φυσική έχουμε την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας του Αλμπέρτου Αϊνστάιν που ανατρέπει τις μέχρι τότε επιστημονικές αντιλήψεις για να οδηγήσει σε μια νέα θεώρηση του κόσμου, στη διάσπαση του ατόμου και δυστυχώς στην ανακάλυψη ενός καταστροφικού όπλου, όπως η ατομική βόμβα, που θα αναγκάσει έναν υπερήφανο λαό όπως οι Ιάπωνες- θυμηθείτε τους καμικάζι- να υπογράψουν άνευ όρων την υποταγή τους στην Αμερική.
Και τα λογοτεχνικά έργα και οι νέες επιστημονικές απόψεις δίδουν τελικά τότε την αισιόδοξη αίσθηση, ότι ο άνθρωπος κατέχει μια δύναμη που θα του επιτρέψει να γίνει ένας «Μικρός Θεός» κύριος της μοίρας του.
Ο απολογισμός του 20ού αιώνα έγινε με αμφιλεγόμενα συμπεράσματα. Η αλαζονεία και η αισιοδοξία που χαρακτήρισε τον άνθρωπο του 20ού αιώνα υποχώρησε και ο 21ος δείχνει και λόγω της οικονομικής κρίσης και πολλών άλλων αδυναμιών, αλλά και των ανακαλύψεων της βιολογίας, ότι η «ύβρις» έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή κάποτε χωρίς κάθαρση.
Θα μείνω στο έργο-ποταμό του Μαρσέλ Προυστ «ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΧΡΟΝΟ», όπως μεταφράστηκε από τον Παύλο Ζάννα στη γλώσσα μας (γαλλικά: «A la recherche du temps perdu» ). Τον τίτλο αυτό έχουμε δώσει και σε ένθετο τέταρτο στην εκπομπή «Αυτός ο Κόσμος ο Μικρός ο Μέγας» που επιμελούμαστε και παρουσιάζουμε με την Κ. Ζωγραφιστού, την Κυριακή 10.00 – 12.00 στο ΣΚΑΙ ΚΡΗΤΗΣ. Τον χρησιμοποιούν και πολλοί άλλοι. Είχα την τύχη να γνωρίσω τον Παύλο Ζάννα στη Θεσσαλονίκη ως πρόεδρο της Κινηματογραφικής Λέσχης. Αργότερα ήρθε η δικτατορία. Δικάστηκε για αντιστασιακή δράση και φυλακίστηκε. Εκεί ο Στρατής Τσίρκας του πρότεινε για να αντέξει τον παγωμένο χρόνο της φυλακής να μεταφράσει το έργο του Προυστ. Άρχισε τη μετάφραση, τη συνέχισε μετά την αποφυλάκισή του και έφυγε ξαφνικά από τη ζωή χωρίς να την ολοκληρώσει.
Ο ιστορικός εκδοτικός οίκος ΕΣΤΙΑ ανέλαβε να εκδώσει αυτό το έργο-ποταμό αφού υπερβαίνει τις 4.000 πυκνοτυπωμένες σελίδες. Φτάσαμε αισίως στο 2018. Έναν αιώνα μετά την κυκλοφορία του έργου στα γαλλικά και η μετάφραση δεν έχει ολοκληρωθεί. Μένει ο τελευταίος τόμος «Ο ΞΑΝΑΚΕΡΔΙΣΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ». Εύχομαι να κυκλοφορήσει επιτέλους και όσοι δεν είμαστε γλωσσομαθείς, όπως εγώ, να ολοκληρώσομε την ανάγνωσή του. Μιαν ανάγνωση που ομολογώ πολλά χρόνια είχα επιχειρήσει και άφηνα στη μέση. Ένα από τα καλά της αφυπηρέτησης ήταν η ανάγνωσή του και η γοητεία που μου άσκησε. Σας συνιστώ ανεπιφύλακτα να το διαβάσετε. Θα κερδίσετε, όχι μόνο το χρόνο σας, αλλά θα χαρείτε και τη μαγεία της λογοτεχνίας και ίσως αλλάξετε τρόπο ζωής και επιλογές.
Αποχαιρετούμε το χρόνο που φεύγει. Και μια φίλη με ιδιαίτερη καλαισθησία και πολλές άλλες αρετές με κάλεσε το προηγούμενο Σάββατο να ακούσω μια προσπάθειά της για μια νέα μετάφραση του έργου. Οι αγαπημένοι φίλοι που βρεθήκαμε στον φιλόξενο χώρο του αμφιθεάτρου στο Ιστορικό Μουσείο γοητευτήκαμε. Η απαλή μουσική, ο ηθοποιός που διάβαζε επί μιάμιση ώρα δημιούργησαν μια ατμόσφαιρα που με έκανε και μένα και τους φίλους μου να νιώσουμε περήφανοι. Περήφανοι, γιατί σ’ αυτή την πόλη, την ομορφάσχημη, γίνονται σπουδαία και θαυμαστά έργα. Ήταν πάντα μια πόλη ανοιχτή, που υποδέχονταν τον ξένο και του επέτρεπε να ζήσει και να εργαστεί. Σήμερα είναι και μια πόλη που του επιτρέπει να απολαύσει την ομορφιά της Τέχνης και να κερδίσει και τον χρόνο του και τη ζωή του και γιατί όχι, να αισθανθεί ότι η ζωή είναι «μέγα καλό και πρώτο».
Η Ε.Κ.Ι.Μ., μια εταιρεία που ίδρυσαν τότε φωτισμένοι πνευματικοί άρχοντες, συνεχίζει σήμερα εκεί στο μουσείο να αποτελεί έναν χώρο πολιτισμού. Σε άλλους χώρους και σε άλλη στιγμή ίσως πούμε περισσότερα και για τον Προύστ και για την Κλαίρη Μητσοτάκη και για τον Αλέξη Καλοκαιρινό. Σήμερα, μέρα ευχών και προσδοκιών, ευχόμαστε σε όλους να κερδίζουν το χρόνο τους επιστρέφοντας και αναζητώντας τα παιδικά τους όνειρα στον κόσμο που δεν πρέπει να χαθεί. Από τις πολλές προσπάθειες για ορισμό του χρόνου είτε ως Κρόνο, που τρώει τα παιδιά του, είτε ως σχετική ποσότητα ενωμένη με το χώρο, είτε ως ροή της συνείδησης, προτιμώ τον ορισμό του Ηρακλείτου που θεωρεί τον χρόνο ένα χαριτωμένο παιδί που παίζει με τα παιχνιδάκια του (πεσσοί) και γελά.
Καλή χρονιά σε όλους και, όπως πέρασαν όλα τα παλιά και οι τραγωδίες που έζησε η γενιά μου και οι προηγούμενες, η περίφημη κατ’ ευφημισμόν κρίση που ζούμε θα περάσει. Απολαύστε το χρόνο σας και προπαντός αρνηθείτε τη χυδαία παρομοίωσή του με χρήμα. Ο Τ.Σ Έλιοτ στα «Τέσσερα κουαρτέτα», έργο ζωής και πύκνωση της αγωνίας του για το χρόνο, τελικά με το μεταφυσικό του δέος αποφαίνεται «όλα θα πάνε καλά κι αυτό θα πάει καλά». Εκείνος ίσως αισθάνθηκε το μεταφυσικό όραμα ενός παραδείσου, εμείς, που μεγαλώσαμε σε κάποια όμορφα χωριά της Κρήτης και μεταφυτευτήκαμε στην πόλη των ονείρων, που κάποτε ήταν Χάνδακας κι ύστερα έγινε Μεγάλο Κάστρο και τώρα Ηράκλειο, αρκεί να διατηρήσουμε το άρωμα εκείνων των καιρών και να επιτρέψουμε να λειτουργήσει μέσα μας η γοητεία μιας γιορταστικής Παιδείας, που, εκεί στην παραλία, καλλιεργούν εξαίσιες μορφές όπως η Κλαίρη Μητσοτάκη, ο άξιος κληρονόμος Αλέξης Καλοκαιρινός και οι εκλεκτοί που τους περιβάλλουν. Εκεί δίπλα στις δαντέλες των μανάδων, τα χειρόγραφα του Καζαντζάκη, τα καλλιτεχνήματα ενός κόσμου που υποχωρεί μπροστά στην εισβολή της τουριστικής αλλοτρίωσης, ένας μικρός πίνακας που αγοράστηκε από τον τότε δήμαρχο Ηρακλείου, τον Γιάννη Κουράκη, σε δημοπρασία, μας οδηγεί στο ιερό τοπίο της Μονής Σινά. Δεν χρειάζεται να ασκητέψουμε σήμερα. Ούτε να επιλέξουμε τη λιτότητα ιερών μορφών. Μόνο να μάθουμε καλά ότι δεν είναι ο πλούσιος ανώτερος από τον φτωχό. Όταν ο πλούτος μάς χαρίζει άνεση ζωής καλώς να’ ρθει, αλλά εκείνοι που τον κατέχουν ας διδαχτούν από τον Σεφέρη που γράφει «ο κόσμος ήταν εύκολος ένας απλός παλμός».
Μακάρι αυτός ο παλμός της καρδιάς μας να συνεχίσει ακόμα να χτυπά χρόνια πολλά και καλά. Και της αγαπημένης Ντιάνας ο παλμός κι εκείνος συνεχίζει να χτυπά με τα έργα της ζωής της. Τους εξαίρετους μουσικούς που τίμησαν τη μνήμη της προχθές στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου και ακούστηκε από τα χείλη και την κιθάρα τους το σήμα της εκπομπής που είχαμε κάποτε με την Ντιάνα στην Ε.Ρ.Α Ηρακλείου.
«Εγώ τον χάνω τον καιρό μου
Εγώ τον βλέπω να περνά…..».
ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΚΑΛΑ ΧΡΟΝΙΑ
Καραταράκης Ζαχαρίας
* Το κείμενο γράφτηκε την Πέμπτη 28/12/2017