Το εξαίσιο θέαμα με τους χιλιάδες ανεμόμυλους του οροπεδίου Λασιθίου της δεκαετίας του ‘60 δεν υπάρχει πια παρά μόνο ως ανάμνηση στις φωτογραφίες και τα διάφορα ντοκιμαντέρ. Ο ανεμόμυλος έκαμε τον κύκλο του, παρέλαβε τη σκυτάλη της άντλησης νερού από τα χειροκίνητα γεράνια (ξύλινοι μοχλοί) και την παρέδωσε στα βενζινοκίνητα αντλητικά μηχανήματα. Έκτοτε παραδόθηκε στις αγκάλες της εγκατάλειψης με επακόλουθο το θλιβερό θέαμα που παρουσιάζει σήμερα το άλλοτε πανέμορφο μυλοστάσι του κάμπου: μύλοι ακρωτηριασμένοι, σκελετοί γερμένοι ή ξαπλωμένοι πάνω στα πηγάδια κ.λ.π.
Κατά καιρούς επιχείρησαν κάποιοι ρομαντικοί, υλοποιώντας διάφορα προγράμματα, να αναστηλώσουν τους μύλους, για να αναστηθεί το αρχαίο κάλλος. Το αποτέλεσμα ήταν πολύ φτωχό, αντιστρόφως ανάλογο με τα ποσά που δαπανήθηκαν. Το μόνο βέβαιο υπήρξε η πάχυνση των πορτοφολιών των μαστόρων και των συναφών επαγγελματιών. Γιατί συνέβη αυτό; Για τον απλούστατο λόγο ότι το πρόβλημα της ανασύστασης των ανεμόμυλων γίνεται δήλιο, γιατί δεν βρίσκεται λύση στο θέμα της συντήρησης και της επίβλεψης της λειτουργίας τους. Ακόμη κι αν αποκατασταθούν όλοι οι ανεμόμυλοι, τον επόμενο χρόνο λίγοι θα απομένουν.
Εμείς που παιδιόθεν ζήσαμε με αυτούς τους γίγαντες εν πλήρει δόξη γνωρίζομε πολύ καλά τα προβλήματα της λειτουργίας τους. Τότε όμως υπήρχαν στο οροπέδιο 2-3.000 πολυμελείς οικογένειες που κατένεμαν τη λειτουργία των μύλων, έτσι ώστε κάθε μέλος να επιτηρεί 1-2 από αυτούς.
Ποιος φορέας μπορεί σήμερα να αναλάβει δωρεάν ή επ’αμοιβή αυτό το έργο, που οι παλαιοί επιτελούσαν με θρησκευτική ευλάβεια, γιατί ήταν γι’αυτούς θέμα επιβίωσης. Ενθυμούμαι πολύ καλά ότι όταν σηκωνόταν νυκτερινός νοτιάς τρέχαμε όλοι με φανάρια ή φακούς στον κάμπο για να μαζέψομε τα απλωμένα πανιά των μύλων.
Όταν πάλι δυνάμωναν οι άνεμοι την ημέρα ή γινόταν ρούφουλας (ανεμοστρόβιλος) οι φτερωτές γύριζαν δαιμονιωδώς, έσπαγαν τα αξόνια, οι ρόκες, οι ξάρτες, έπεφταν τα τιμόνια, εκσφενδονίζονταν τα αντενάκια και τα ξάρτια σφύριζαν σαν δαίμονες στον αέρα. Τότε οι χαρκιάδες και οι μαραγκοί είχαν πολλή δουλειά καλούμενοι να αποκαθιστούν τους συνήθως τραυματισμένους ανεμόμυλους. Ποιοί θα τα κάνουν σήμερα όλα αυτά;
Οι ιδιοκτήτες των μύλων ή έχουν διαβεί την Αχερουσία ή είναι πιο γηρασμένοι απ’αυτούς και σε χειρότερη κατάσταση. Οι νέοι καλλιεργούν μεγάλες εκτάσεις αντλώντας νερό με ηλεκτρικές αντλίες ή ανοίγουν τις βάνες του φράγματος. Ο ανεμόμυλος δεν μπορεί να καλύψει ούτε το 1/20 των αναγκών τους. Συνεπώς δεν έχουν κανένα κίνητρο να αναλάβουν δωρεάν τη λειτουργία των μύλων. Ούτε βέβαια τους ανήκουν όλοι οι μύλοι για να αναλάβουν, έστω επ’ αμοιβή, αυτό το έργο.
Τι μπορεί να γίνει, για να μην απορούν οι τουρίστες βλέποντας ένα εντελώς διαφορετικό τοπίο από αυτό που είδαν στα διαφημιστικά σποτς και τις φωτογραφίες των τουριστικών γραφείων; Να απομονωθεί ένα μέρος του κάμπου, ας πούμε εκτάσεως 100 στρεμμάτων, να χαρακτηριστεί ως μουσείο αιολικής ενέργειας, να ανασυσταθούν εκεί όλοι οι ανεμόμυλοι που υπήρχαν στο μέρος αυτό.
Να τοποθετηθούν επίσης τα παλαιότερα μέσα άντλησης: γεράνι, χεραγώνι, βίντες, σακιές, με φωτογραφίες των παλαιών χρηστών τους. Να στηθούν αδιάβροχες γιγαντοαφίσες με το μυλοστάσι του ‘60, για να αντιλαμβάνονται οι επισκέπτες πώς ήταν ο τόπος αυτός παλιά.
Για να γίνουν όλα αυτά πρέπει να δημιουργηθεί μια δημοτική ή άλλη μη κερδοσκοπική επιχείρηση που θα εισπράττει επιχορηγήσεις από τον τουρισμό ή από συμβολικό εισιτήριο στο πάρκο – μουσείο και θα διορίζει έκτακτο προσωπικό για την επίβλεψη και συντήρηση των αντλητικών μέσων καθώς και για την αποζημίωση όσων θα διαθέσουν επί ενοικίω το πηγάδι και τον μύλο τους γι’αυτόν τον σκοπό.
Η νεκρανάσταση όλων των ανεμόμυλων είναι, για μένα, έργο ανέφικτο είτε με τα παραδοσιακά είτε με τα διάτρητα πανιά για τους λόγους που προανάφερα. Κάθε προσπάθεια για συνολική αποκατάσταση θα έχει την τύχη των προηγηθεισών. Θα είναι ανορθόδοξη έφοδος του Δον Κιχώτη, που έφιππος επιτέθηκε στους ανεμόμυλους που εξέλαβε ως γίγαντες εχθρικούς και σωριάστηκε μαζί με το άλογό του καταγής.
Αν υπήρχε σήμερα μαντείο των Δελφών και το ρωτούσε κάποιος αν μπορεί να αναστηθεί το υπέροχο μυλοστάσι του ‘60 θα του απαντούσε, όπως απάντησε στον ειδωλολάτρη βασιλιά σε ανάλογη ερώτηση για νεκρανάσταση των ειδώλων. ΠΟΤΕ.
Αφού λοιπόν είναι αδύνατο να αποκατασταθεί το ΟΛΟΝ ας γίνει πράξη το ΜΕΡΟΣ. Από αυτό θα εστιάζει κάποιος πως ήταν το ΟΛΟΝ κάποτε.
* Ο Εμμ. Συμιανάκης είναι φιλόλογος – συντ. εκπ/κός