Πολλές ήταν οι αγορές του Μεγάλου Κάστρου αλλά και τα διάφορα κεντρικά στέκια του. Κατά τον γ’ ενικό φροντιστή της Δικαιοσύνης κατά τα έτη 1822-1829 στο νησί μας, τον Ζαχαρία Πρακτικίδη, στο βι-βλίο του με τίτλο: Χωρογραφία της Κρήτης, η περιφημοτέρα πρώτη αγορά, η από της πύ-λης του λιμένος μέχρι του κέν-τρου, καλείται Βεζήρ Τσαρσισί, στην οποία βρίσκονται οι πιο πλούσιοι και πιο εμπορικοί πραματευτές και των δύο εθνών.
Η δεύτερη κατά σειρά και φυσικά σε εμπορική κίνηση ήταν η αγορά Κεχαγιά – μπέη Τσαρσισί, η οποία άρχιζε από την Χανιώπορτα και έφτανε μέχρι την πλατειά στράτα, στη σημερινή πλατεία της Αγίας Αικατερίνης, εκεί όπου σήμερα είναι η οδός Ταγματάρχου Τζουλάκη ή ο φούρνος του Τσουβαλίδη για τους παλιότε-ρους Ηρακλειώτες. Βέβαια ο ναός της Αγίας Αικατερίνης ονομαζόταν και Κεχαγιάμπεη Τζαμισί.
Επί περιόδου Ενετο-κρατίας υπήρχε η ορθόδοξος Εκκλησία της Αγίας. Με την άλωση της πόλης από τους Τούρκους δωρήθηκε από τον Σουλτάνο στον Κεχαγιά Βέη, ο οποίος ήταν αντιπρόσωπος του κατακτητή Κιουπρουλή Κετχουντά, Μπέη ή Κεχαγιά Μπέη ή Κετχουντά Ζουλφικάρ Αγά. Αυτές ήταν οι ονομασίες της προαναφερόμενης αγοράς.
Η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά του Χάνδακα λοιπόν, που καταλάμβανε την πλατεία στράτα, τη σημερινή λεωφόρο Ανδρέα και Μαρίας Καλοκαιρι-νού. Επί ενετοκρατίας ο δρό-μος λεγόταν Strada Karga και όπως αναφέρεται: “Εκεί εισίν διάφοροι τεχνίται”. Το τέμενος της Αγίας Αικατερίνης χτίστηκε στη θέση της σιναϊτικης Εκκλη-σίας.
Οι δύο μεγάλες αγορές χωριζόνταν από το “Κεμέρ αλτί”, ο χώρος που βρίσκεται σήμερα μπροστά από το μέ-γαρο “Αχτάρικα” το κτήριο που στεγάζεται η Βικελαία Δη-μοτική Βιβλιοθήκη. Στο ίδιο σημείο επί Ενετοκρατίας ήταν η πύλη Voltone, δηλαδή Κα-μάρα η οποία με το σεισμό του 1856 κατέπεσε. Δίπλα ακριβώς στο Μεϊντάνι, σχημα-τίζεται ο κοινώς ονομαζόμενος Σταυρός. Θα επανέλθω όμως στη δευτέρα αγορά και γενικά στην περιοχή της Αγίας Αικατερίνης.
Τότε στα χρόνια του με-σοπολέμου και συγκεκριμένα αρχές της δεκαετίας του τριάντα, όταν το τουρκικό τέ-μενος της Αγίας Αικατερίνης κατοικούσαν πρόσφυγες τρω-γλοδύτες και οι συνθήκες δια-μονής των ήταν πολύ άσχημες. Κανένας αρμόδιος δεν είχε εν-διαφερθεί για την κατάσταση αυτών των ανθρώπων, κανέ-ναν δεν είχε συγκινήσει αυτή η ανθρώπινη δυστυχία.
Απόλυτα δικαιολογημένη η αγανάκτηση του αρθρογράφου της εφημε-ρίδας “Η ΔΡΑΣΙΣ” για τους πα-ραμελημένους αυτούς συναν-θρώπους μας, τους τόσο κατατρεγμένους! “Κύριοι αρμόδιοι, υπάρχει ή δεν υπάρχει ένα τζαμί ακούον εις το όνομα Αγία Αικατερίνη; Ξέρετε που ακριβώς κείται το τζαμί αυτό; Ξέρετε τι περίπου είναι αυτός ο χώρος των τεσ-σάρων τοίχων και της μια σκε-πής;
Γνωρίζετε τι περικλείεται εκεί μέσα; Εφέρατε καμμιά φορά τα βήματά σας μέχρις εκεί; Είδατε τι υπάρχει γύρω από το μέρος εκείνο; Και αν επή-γατε εκοπιάσατε να ρίξετε ένα βλέμμα μέσα κι έξω; Ηκούσατε διόλου την φωνήν του ανθρωπίνου πόνου και της απογνώσεως, η οποία έρχεται από τα έγκατα της φρικτής αυ-τής τρώγλης, ή τουλάχιστον εδώσατε ολίγην προσοχήν εις τας επανειλημμένας διαμαρτυ-ρίας των περιοίκων, οι οποίοι κινδυνεύουν να πάθουν εκ του μυάσματος αυτού και οι οποίοι δεν ευρίσκουν ησυχίαν, εξ αιτίας των αλητοπαίδων του τζαμιού των εγκαταλελειμμέ-νων εις την τύχην των ως ράκη φρικτά μιας ανθρωπίνης κα-τάντιας;
Όλα αυτά, κ.κ. αρμόδιοι, αν τα είχατε δη, αν τα είχατε ακούσει και το περισσότερον αν τα είχατε αισθανθή δεν θα ευρισκόμεθα εις την ανάγκην να σας τα απαριθμούμεν και να σας το υποδεικνύωμεν. Αλλά αφού, κακή τη μοίρα έλαχεν εις ημάς ο κλήρος ού-τος, αξιούμεν (μη σας εκπλήτ-τει ο τόνος της φωνής μας, διότι είναι φωνή της κοινής γνώμης) να κενωθή και να λεί-ψει άπαξ δια παντός ή εν μέσω της πόλεως και παραπλεύρως της Μητροπόλεως πρωτοφα-νής και ανήκουστος, δια τον πολιτισμόν του ραδιοφώνου και αεροπλάνου, τρωγλοδυ-τική και κατ’ ευφημισμόν αν-θρώπινη αυτή ενοίκησις.
Οι πρόσφυγες του τζαμιού, κ.κ. αρμόδιοι, πρέπει να μετα-φερθούν από εκεί οπωσδήποτε αλλά και οπου-δήποτε να τοποθετηθούν. Αυτό πρέπει να γίνη εν ονόματι του πολιτισμού και της υγείας των πολιτών εφ’ όσον βεβαίως αμφότεραι αι υψηλαί αύται έννοιαι δεν σας αφήνουν ασυγκινήτους και παντάπασι αδιαφόρους”.
Δεν ήταν μόνο η εικόνα της ανθρώπινης εξαθλίωσης σ’ αυτό το κεντρικό σημείο της πόλης μας. Εκεί λειτουργούσε και η λαϊκή αγορά και σίγουρα, δίπλα στον Μητρο-πολιτικό ναό του Αγίου Μηνά κάτι τέτοιο δεν ήταν ωραίο, αφού πολλές φορές οι φωνές των μικροπωλητών υπερίσχυαν των φωνών των ιεροψαλτών και των λειτουρ-γούν του ιερού Μητροπολιτι-κού Ναού της πόλης μας.
Η τότε Νομαρχία Ηρακλείου με-λετά την μεταφορά της λαϊκής και προσπαθεί να βρει χώρους μεταστέγασής της έξω και από τη Χανιόπορτα. Παράλληλα προσπαθεί να φροντίσει για την εγκατάσταση των προσφύγων σ’ άλλο χώρο από εκείνον του Τεμένους.
Μάλιστα οι λόγοι της μεταφοράς τόσο της λαϊ-κής, όσο και των προσφύγων που είχε προβάλει η τότε Νο-μαρχιακή αρχή ήταν: Να διαρρυθμιστεί η πλατεία της Αγίας Αικατερίνης και να ανε-γερθεί πλάκα αναμνηστική του Δομήνικου Θεοτοκόπου-λου και στο εν λόγω Τουρκικό Τέμενος να ιδρυθεί ναίσκος της Αγίας Αικατερίνης.
Σήμερα η εικόνα έχει αλλά-ξει, φυσικά προς το καλύτερο και μπορεί να γίνουν και άλ-λες παρεμβάσεις, αφού ο χώ-ρος αυτός είναι ένας από τους αγαπημένους χώρους, ένα σημείο αναφοράς, ένα στέκι μοναδικό για τους Καστρινούς! Οι αγορές και γενικά τα εμ-πορικά στέκια του Ηρακλείου ήταν σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τους Ηρακλειώτες, αλλά και για τους ανθρώπους της ενδοχώρας και των γύρω χωριών. Υπήρχαν βέβαια και τα παζάρια που γινόταν συγ-κεκριμένες ημέρες και συνεχί-ζονται και σήμερα. Παράδειγμα το παζάρι των Μοιρών.
Στην υπόλοιπη Ελ-λάδα είχαμε και έχουμε τα πα-ζάρια, τις εμποροπανηγύρεις του Σεπτέμβρη και του Οκτώ-βρη, αφού οι άνθρωποι είχαν ολοκληρώσει τη συγκομιδή των γεωργικών και κτηνοτρο-φικών προϊόντων τους. Τέτοιες μέρες, τέτοια εποχή κυρίως, γίνονταν τα πιο πολλά και τα πιο σπουδαία πανηγύ-ρια, τον 19ο και τον 20ο αι-ώνα, στον Ελλαδικό χώρο.
Τα πανηγύρια κατέχουν πολύ ση-μαντική θέση στον παραδο-σιακό πολιτισμό των νεότερων Ελλήνων. Έχουμε τα θρησκευτικά και τα εμπορικά πανηγύρια. Σίγουρα τα τελευ-ταία έπαιξαν στο παρελθόν και μέχρι πρόσφατα ακόμα, σπουδαίο ρόλο στην οικονο-μική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή ευρύτερων περιοχών της ηπειρωτικής προπαντός Ελλάδας, όπου κυ-ρίως αναπτύχθηκε και ήκμασε αυτός ο πανάρχαιος θεσμός. Αγορές, τσαρτσιά, πανηγύρια, εμποροπανηγύρεις, υπαίθρια εμπορικά στέκια…
Σημεία αναφοράς και συναλλαγής μιας άλλης περασμένης επο-χής, των οποίων τη θέση έχουν πάρει τα σημερινά πο-λυκαταστήματα, σβήνοντας κάτι το μικρό, κάτι το περα-σμένο. Για καλό άραγε; Πατρίδα Ωραία είναι η Πατρίδα, όμως δεν βλέπω διόρθωση μεγάλη, σ΄όλους αρέσ΄(ει) ο εύκολος ο δρόμος. Να πάω σε
Πατρίδα άλλη; Δεν το νομίζω φρόνιμο, ούτε και σοβαρό, σαν να αλλάζω επώνυμο, κάποιους να εκλιπαρώ! Θάθελα κάτι καλύτερο, πολίτευμα αγνό, να μένω εδώ παντοτινά, για την Ελλάδα, ρε… γαμώ! Γιώργος Λυδάκης, φαρμακοποιός Σκέψεις Άτιτλες Φως, πιότερο φως… κάντε πέρα τον ήσκιο Σας.
Αφήστε μου πιότερο φως, και μες στη σιωπή μου να ξεδιπλώσω το χθες, το τώρα… ως τη στιγμή της φυγής μου. Η σιωπή που θα με συνοδεύει θα μοιάζει με ένα κάμπο γεμάτο από μαργαρίτες, άσπρες, κίτρινες, με άρωμα βρεγμένης γης. Ναυσικά Φιαγκουσάκη- Κορνάρου, εικαστικός Μαγική πόλη…
Μια φεγγαροβραδιά στην Ιεράπετρα Μας μάγεψε μέσ’ τη Του Δημήτρη Χ. Σάββα Αγιος Μηνάς και πλατεία Αγίας Αικατερίνης. Ηράκλειο Ιούλιος 1932 Ο χώρος της πλατείας Αγίας Αικατερίνης…Ηράκλειο Ιούλιος 1932 Τέτοιες μέρες… τέτοια λόγια! Αγορές και στέκια των Καστρινών