Σε λίγες μέρες κλείνουν 155 χρόνια απ’όταν γεννήθηκε στη Μασσαλία. Αφιέρωσε τη ζωή του στην ελληνική εθνική ιδέα, αφιέρωσε τον θάνατό του στη Μακεδονία. Το όνομά του έγινε συνώνυμο του Μακεδονικού Αγώνα και ο χαμός του η σπίθα που γιγάντωσε το πανελλήνιο κίνημα για να γίνει η Μακεδονία ξανά ελληνική.
Ο Παύλος Μελάς έφυγε χωρίς να δει τον πόθο του να πραγματοποιείται, χρειάστηκαν περίπου οχτώ χρόνια για να φτάσει ο ελληνικός στρατός στη γη όπου εκείνος έπεσε. Τι θα έλεγε όμως σήμερα ο Παύλος, αν είχε τη δυνατότητα να δει, να μάθει, να ζήσει στο σήμερα;
Ξεπερνώντας το σοκ της χρονομεταφοράς και τη στενοχώρια ότι δεν έφτασε η Ελλάδα να ενσωματώσει όλα τα εδάφη της ιστορικής Μακεδονίας, θα καταλάβαινε πόσο έχει αλλάξει ο κόσμος, θα συντονιζοταν στο σήμερα. Γιατί ήταν κι εκείνος ένας άνθρωπος του καιρού του, ο καιρός, η εποχή επέβαλε να κάνει όσα έκανε.
Ο Παύλος Μελάς είναι ένας από τους κορυφαίους, τους πρωτοπόρους και εμπνευστές της τεράστιας εθνικής προσπάθειας να γίνει η Μακεδονία ελληνική. Καλά διαβάσατε. Η Μακεδονία το 1900 δεν ήταν ελληνική, ήταν μια γεωγραφική ζώνη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην οποία ζούσε ένα μωσαϊκό πληθυσμών. Ήδη από τα χρόνια του Όθωνα κιόλας η μικρή Ελλάδα έβαλε στόχο να την κερδίσει.
Και το πετύχαμε αυτό, πάρα πάσαν ελπίδα. Πρόκειται για ένα ιστορικό θαύμα, για όσους ξέρουν. Η διαδρομή από εκεί μέχρι εδώ είναι μακρά και δαιδαλώδης, δεν χωράει σε αυτές τις γραμμές. Η Μακεδονία όμως έγινε ελληνική και το κατόρθωμα αυτό δεν πρέπει να το κρύβουμε.
Ο Παύλος στο σήμερα από αυτό θα ξεκινούσε, από το τεράστιο εθνικό επίτευγμα. Και βλέποντας όσο γίνεται τη μεγάλη εικόνα θα ήταν πολύ πιο περήφανος και πιο αισιόδοξος, πολύ πιο σίγουρος και σοβαρός από πολλούς σύγχρονους Έλληνες. Μας κατατρώει ένας αβάσιμος ναρκισσισμός, εδραιωμένος σε αγώνες αλλότριους και ακατάληπτους για εμάς. Οι πληθυσμοί που ζουν σήμερα στο προς βορρά γειτονικό μας κράτος υπέφεραν από τους εθνικισμούς της βαλκανικής ενδοχώρας και τον πόνο τους τον έζησε ο Παύλος.
Ζώντας στην εποχή της εθνογένεσης και της οικοδόμησης των συλλογικών ταυτοτήτων, ο Παύλος Μελάς θα καταλάβαινε ίσως το σήμερα και τους γείτονές μας περισσότερο από όσο έχουμε καταφέρει εμείς. Και πιθανότατα θα στήριζε μια σχέση συνεννόησης, μια σχέση συμβιωτική και συνεργατική μαζί τους, στην οποία εμείς οι Έλληνες θα ήμασταν -και είμαστε- οι ισχυροί, αυτοί που επιβάλουν τους όρους. Αλλά και αυτοί που ανοίγουν τα νοσοκομεία τους για να δεχθούν τους τραυματίες μιας τραγωδίας.
Δεν έχασε ούτε στιγμή την ανθρωπιά και την ακεραιότητά του εκείνος, ακόμα και στις πιο δεινές στιγμές κορύφωσης των παθών. Και σήμερα θα ήταν πολύ πιο ανθρώπινος, αξιοπρεπής και σοβαρός από όσους στο όνομά του εκλύουν μισανθρωπία και φανατισμό. Δεν ξέρω αν ο Παύλος Μελάς θα επεδοκίμαζε την κακοφτιαγμένη Συμφωνία των Πρεσπών, όπως ο διαπρύσιος “μακεδονομάχος” των τελευταίων δεκαετιών, Νίκος Μέρτζος.
Έχοντας όμως αφιερώσει από παιδί ώρες επί ωρών να διαβάζω για τον Παύλο Μελά, όπως και για τον Ίωνα Δραγούμη, για την Μακεδονία, είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι ακόμα κι αν κι εκείνος δυσανασχετούσε για την εκχώρηση της δικαιόχρησης στη λέξη Μακεδονία, ένα θέμα που μπορεί να μας απασχολεί ατέρμονα, δεν θα φερόταν σαν τυφλό κοράκι πάνω από δεκάδες τάφους και κρεβάτια του πόνου αθώων νέων ανθρώπων.
Γιατί το πρόβλημα όσων έβγαλαν χολή με αφορμή την τραγωδία στα Σκόπια δεν είναι πώς θα καταφέρουν να συνυπάρξουν με την Βόρεια Μακεδονία, όπως αναγνωρίζει πλέον εδώ και χρόνια η Ελλάδα τη γειτονική χώρα. Το πρόβλημά τους είναι πώς καταφέρνουν και συνυπάρχουν με τον ίδιο τους τον εαυτό κουβαλώντας τόσο μίσος και τόσο δηλητήριο, ειδικά για πράγματα για τα οποία αποδεδειγμένα δεν είναι σε θέση να δουν πέρα από τη μύτη τους.