Η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη αποτελεί «σήμα κατατεθέν» του Ηρακλείου. Δημιουργήθηκε το 1908 για να φιλοξενήσει, αρχικά, τη συλλογή του Δημήτρη Βικέλα, αποδείχθηκε όμως ότι ο κύριος λόγος ήταν άλλος, να φιλοξενήσει τον γνωστικό πλούτο του τόπου και την επιθυμία του κόσμου να συνδεθεί μέσω αυτής με τα Γράμματα και τις Τέχνες.
Όπως είπε ο προϊστάμενος Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, Δημήτρης Σάββας «το 1908 ο Δημήτρης Βικέλας είχε ταξιδέψει στο Ηράκλειο. Βλέποντας τις ανασκαφές της Κνωσού και η μαγεία που ένιωσε για τα ευρήματα του Μινωικού Πολιτισμού τον οδήγησε στην απόφαση να δωρίσει στο Δήμο Ηρακλείου ό,τι πολυτιμότερο είχε, τη συλλογή βιβλίων του που έφτασε στο Ηράκλειο μετά το θάνατό του».
Τα βιβλία παραδόθηκαν στον τότε δήμαρχο Ηρακλείου, τον τελευταίο οθωμανό δήμαρχο του «Μεγάλου Κάστρου» Μουσταφά Δεληαχμετάκη, ενώ το τότε 15μελές συμβούλιο αποφάσισε να δώσει το όνομα του Δημήτρη Βικέλα στη βιβλιοθήκη.
Τα βιβλία του Βικέλα αποτέλεσαν τον «πυρήνα» της βιβλιοθήκης αν και στη συνέχεια, αυτή εμπλουτίστηκε και με άλλες δωρεές αλλά και αγορές, με μια από τις κορυφαίες στιγμές να είναι η δωρεά του Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη το 1986 που «κοσμεί τη βιβλιοθήκη», όπως τόνισε ο κ. Σάββας.
Στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη φιλοξενούνται επίσης, μεταξύ άλλων, τα αρχεία Έλλης Αλεξίου – Μάρκου Αυγέρη, Ιωάννη Ανεμογιάννη, Νικολάου Σταυρινίδη, Στέργιου Σπανάκη, Εμμανουήλ Μπορμπουδάκη, Ελευθερίου Πλατάκη αλλά και το αρχείο του 1ου Γυμνασίου Ηρακλείου και του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου.
Ένα από τα σημαντικότερα τμήματα της βιβλιοθήκης είναι το «Τμήμα Εφημερίδων, Περιοδικών και Αρχείων» που σύμφωνα με τον κ. Σάββα διαθέτει αρχειακό υλικό από το 1200 με την άφιξη των Ενετών στην πόλη, έγγραφα του Τουρκικού Αρχείου, του Αρχείου του Δήμου Ηρακλείου της Κρητικής Πολιτείας και άλλες συλλογές.
Στο ισόγειο του κτηρίου είναι το δανειστικό τμήμα, που απευθύνεται σε μικρούς και μεγάλους, ο πρώτος όροφος φιλοξενεί το αναγνωστήριο και το βιβλιοστάσιο που φυλάσσονται τα βιβλία που δεν δανείζονται αλλά χρησιμοποιούνται από τους αναγνώστες κατά την παραμονή τους, στο δεύτερο όροφο βρίσκονται αντιπροσωπευτικά εκθέματα της βιβλιοθήκης, όπως χειρόγραφα, έγγραφα, παλαίτυπα, εφημερίδες και κώδικες και το Τμήμα των συλλογών του Γιώργου και της Μαρώς Σεφέρη, του Δημητρίου Βικέλα και του Αλεξίου.
Στον τρίτο όροφο βρίσκεται το Οπτικοακουστικό Τμήμα που διαθέτει υλικό των τελευταίων 50 χρόνων για την πόλη και το νησί, καθώς και το Τμήμα συντήρησης βιβλίων, ενώ σύμφωνα με τον κ. Σάββα, ανάμεσα στα σημαντικά βιβλία που διαθέτει η βιβλιοθήκη είναι πολλά παλαίτυπα (βιβλία που έχουν τυπωθεί από το 1500 και μετά) και ένα αρχέτυπο (βιβλία που έχουν τυπωθεί πριν το 1500) «Οι εννέα κωμωδίες του Αριστοφάνη» του 1498 που βρίσκεται σε φάση συντήρησης.
«Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ιστορική σημασία έχει μια χειρόγραφη κάρτα του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον επιστήθιο φίλο του Μελέτιο Μεταξάκη, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, στην οποία αναφέρεται στην απόπειρα δολοφονίας του, κατάστιχα του τουρκικού αρχείου το οποίο είναι σε πρωτότυπη μορφή και στο οποίο γίνονται μεταφράσεις, αλλά και το Βενετσιάνικο αρχείο» πρόσθεσε ο προϊστάμενος της Βιβλιοθήκης.
«Η ΒΔΒ είναι το αποκούμπι των Καστρινών. Γενιές και γενιές έχουν μεγαλώσει με τη ΒΔΒ, που αποτελεί σημείο αναφοράς για την πόλη και κυρίως για την νεολαία που επισκέπτεται το χώρο, ενώ καθημερινά ένας μεγάλος αριθμός σχολείων φτάνει για να μάθει την ιστορία της βιβλιοθήκης, αλλά και της πόλης» ανέφερε ο κ. Σάββας, ενώ η αντιδήμαρχος Πολιτισμού του δήμου Ηρακλείου και υπεύθυνη για τη ΒΔΒ Αριστέα Πλεύρη τόνισε ότι «σήμερα μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι η ΒΔΒ Ηρακλείου είναι η σημαντικότερη επαρχιακή βιβλιοθήκη της χώρας, από άποψη αρχειακού υλικού. Για το λόγο αυτό αισθανόμαστε πολύ υπερήφανοι και προσπαθούμε να την αναδεικνύουμε συνεχώς. Προσπαθούμε να συμμετέχουμε στο δίκτυο βιβλιοθηκών της Ελλάδας και είμαστε σε μια διαδικασία να αναδείξουμε ψηφιακά τα σημαντικότατα αρχεία της».
Το δανειστικό τμήμα της βιβλιοθήκης καθημερινά, επισκέπτονται περισσότερα από 200 άτομα, ενώ από την περίοδο της κρίσης και μετά το πλήθος των αναγνωστών και ερευνητών έχει αυξηθεί. «Η βιβλιοθήκη μας είναι ανοιχτή να δεχθεί διάφορες άλλες αρχειακές συλλογές όπως και βιβλία, πολλά από τα οποία τα αγοράζουμε ενώ δεχόμαστε κι άλλα βιβλία υπό τη μορφή δωρεών. Το ίδιο συμβαίνει και με το τμήμα των εφημερίδων και των περιοδικών» συμπλήρωσε ο Δημήτρης Σάββας.
Η αντιδήμαρχος Πολιτισμού του Δήμου Ηρακλείου Αριστέα Πλεύρη, πρόσθεσε ότι «προσπαθούμε να εντάξουμε τη νέα γενιά, γι’ αυτό συνεχώς γίνονται ξεναγήσεις στο χώρο προκειμένου νέοι κυρίως άνθρωποι και μαθητές να γνωρίσουν τον πλούτο της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης» και κατέληξε ότι «στόχος μας είναι να την καταστήσουμε κέντρο πολιτισμού για όλη τη Μεσόγειο και αυτό δεν είναι ανέφικτο. Με αυτό ως στόχευση εργαζόμαστε καθημερινά, τόσο οι υπάλληλοι όσο και ο Δήμος Ηρακλείου».