Σκεφτείτε, δυνατοί της γης.
Αιώνια δεν είστε στο βασίλεμά σας!
Ανάθεμα, κατάρα: η ψυχή βαριά βροντοφωνεί.
Είστε θνητοί… Σκουλήκια θα συρθείτε,
νεκροί στο χαροπάλεμά σας.
Ν. Καζαντζάκης
Μετά από 74 χρόνια από το ναζιστικό Ολοκαύτωμα των ανατολικών οικισμών του Δήμου Βιάννου και των δυτικών οικισμών του Δήμου Ιεράπετρας ξαναθυμούνται και αποδίδουν φόρο τιμής σε αυτούς που μαρτύρησαν και θυσιάστηκαν για Ελευθερία και Δημοκρατία.
Η εκδήλωση θα γίνει απόψε στο Κηποθέατρο Ν. Καζαντζάκης και ώρα 21.00 και περιλαμβάνει ένα αφιέρωμα στο μαθηματικό, συνθέτη, μαέστρο και ποιητή Στάθη Μάστορα (Εικ. 1).
Θα συμμετάσχουν οι χορωδίες του Συλλόγου Αλατσατιανών Ν. Ηρακλείου και Μαλίων και η Συμφωνική Ορχήστρα Νέων του Δήμου Ηρακλείου, υπό τη μουσική διεύθυνση του κ. Νίκου Αντωνακάκη. Οργανωτές της εκδήλωσης είναι ο Δήμος Βιάννου και το Μουσείο Ολοκαυτώματος
Η είσοδος θα είναι ελεύθερη.
Ο Κερκυραίος Στάθης Μάστορας μετατέθηκε από την Ερμούπολη της Σύρου στο Γυμνάσιο Άνω Βιάννου το 1937, ως καθηγητής Μαθηματικών, όπου δημιούργησε την οικογένειά του και διέμεινε μόνιμα μέχρι τον Σεπτέμβρη του 1943, που δυστυχώς τα μελλοντικά του μουσικά και επιστημονικά σχέδια ματαιώθηκαν με τραγικό τρόπο.
Η άψογη μουσική του παιδεία και το ταλέντο του, καθώς και ο λεπτός και ευαίσθητος χαρακτήρας του, συνέβαλαν ώστε να γεννηθούν μερικές από τις πιο δημοφιλείς οπερέτες, που έγιναν μεγάλες επιτυχίες στην Αθήνα τις δεκαετίες 1920 και 1930, αλλά και σ’ όλη τη χώρα ακόμη και σήμερα. Στην εκδήλωση θα ακουστούν πολύ γνωστές οπερέτες, όπως οι “Ροκοκό”, “Ριρίκα”, “Πιπίτσα”, “βασίλισσα του Καρναβαλιού” και “Ρόζα”, όλα σε κείμενα Γιάννη Πρινέα.
Επίσης, η εκδήλωση αποτελεί έκφραση τιμής στον μεγάλο Έλληνα συγγραφέα Νίκο Καζαντζάκη, στο πλαίσιο της ανακήρυξης του 2017 ως έτους Νίκου Καζαντζάκη, με αφορμή 60 χρόνια από τον θάνατό του. Όπως είναι ευρύτατα γνωστό, μια από τις ιδιαίτερες στιγμές της ζωής ήταν η συμμετοχή του ως επικεφαλής στην «Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη» με συνοδοιπόρους τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννη Καλιτσουνάκη και Ιωάννη Κακριδή και τον φωτογράφο Κ. Κουτουλάκη.
Η Επιτροπή αυτή επισκέφθηκε τα μαρτυρικά χωριά της Βιάννου και της Ιεράπετρας από το τέλος Ιουλίου έως τις αρχές Αυγούστου 1945 με σκοπό την καταγραφή των ναζιστικών εγκλημάτων, που δεν έχουν προηγούμενο, αφού πολλοί εκτελεσθέντες ποδοπατήθηκαν ή πυρπολήθηκαν ή έμεναν άταφοι για αρκετές ημέρες ή πετάχτηκαν σε απόκρημνα μέρη και δεν ξαναβρέθηκαν, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι Χρηστάκης και Στεφανάκης (2000) στο βιβλίο τους “Η Επαρχία Βιάννου 1940-1945”. Η παραμονή της Επιτροπής στη μαρτυρική περιοχή του Ολοκαυτώματος Βιάννου-Ιεράπετρας ήταν πολυήμερη λόγω του δύσβατου της περιοχής, του μεγάλου αριθμού των χωριών και της έλλειψης οδικού δικτύου.
Κατά τη μετάβασή τους από το χωριό Βαχός στο γειτονικό χωριό Αμιράς, από το μονοπάτι που συνέδεε τους δυο οικισμούς, η Επιτροπή πέρασε από τη θέση Σελί, όπου σήμερα βρίσκονται το μνημείο των Ηρώων και το Μουσείο του Ολοκαυτώματος Βιάννου-Ιεράπετρας. Μια μοναδική θέση, που δεσπόζει στην ευρύτερη περιοχή (Εικ. 2). Μάλιστα, επικρατεί η άποψη ότι η θέση αυτή υποδείχτηκε από τον ίδιο τον Καζαντζάκη (Εικ. 3).
Όπως αναφέρεται στην Έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Θυμάτων εν Κρήτη των Καζαντζάκη, Καλιτσουνάκη και Κακριδή τον Αύγουστο του 1945: Εις το χωρίον Βαχός εξετέλεσαν όλους τους συλληφθέντας άνδρας, 23 εν όλω, εξ ων 3 επέζησαν. Εις τους φονευθέντας συγκαταλέγεται κι ο πρόεδρος της Κοινότητας Ηρακλής Πνευματικάκης. Ούτος, παρακληθείς προηγουμένως υπό τινων κατοίκων δειλιασάντων να υπογράψη έγγραφον αποδοκιμασίας των ανταρτών προς εξευμενισμόν των Γερμανών, ηρνήθη.
Εγώ την υπογραφή μου δεν την ατιμάζω, είπεν. Κατά την εκτέλεση, όπως μαρτυρούν οι τρείς διασωθέντες, επέδειξε αξιοθαύμαστο θάρρος, ησπάσθη όλους τους μελλοθάνατους, λέγων: ΄Ετσι παιδιά, αποχτιέται η λευτεριά. Επίσης αναφέρεται ότι: Η Επιτροπή δεν θα λησμονήση ποτέ το σπαρακτικόν θέαμα που αντίκρυσεν καθώς έφθανεν εις τον Αμιράν, διά να διαπιστώση τα ανωτέρω εκτεθέντα• επί του τόπου της εκτελέσεως εύρε συγκεντρωμένας περί τας 300 γυναίκας μελανηφορούσας μετά των τέκνων των, θρηνούσας, κοπτομένας και μοιρολογούσας.
Την επομένην πρωίαν επί του τόπου της εκτελέσεως ετελέσθη επιμνημόσυνος δέησις, την σπαρακτικότητα της οποίας αμυδρώς μόνον δύνανται να αποδώσουν αι ληφθείσαι φωτογραφίες.