Στο προσφυγοχώρι των Δαμανίων οι μνήμες από τις αλησμόνητες πατρίδες ποτέ δεν θάφτηκαν στην λήθη, αλλά ήταν και είναι πάντα εκεί ζωντανές και χαίνουσες, όσο κι αν οι ρίζες των ανθρώπων αποκτούν βάθος και δύναμη, με το πέρασμα του χρόνου.
Είναι μνήμες που καίνε σε μια αντίστροφη πορεία της ιερής φλόγας των βωμών που πήραν οι ξεριζωμένοι της μικρασιατικής γής από τους Αιολείς και τους Ίωνες, στο ταξίδι αυτή τη φορά για την επιστροφή στη μητέρα πατρίδα.
Φέτος πολλές εκδηλώσεις γίνονται για την Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά η συγκίνηση περίσσεψε την Δευτέρα, στα Δαμάνια εκεί όπου έριξαν τον σπόρο της νέας τους ζωής 54 οικογένειες από τις 150 που ζούσαν στο Τσίβλικ της Σελεύκειας. Το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, με τη συνδρομή της Τοπικής Κοινότητας, οργάνωσε εκδήλωση με θέμα «Ο ξεριζωμός του Μικρασιατικού Ελληνισμού και το ρίζωμά του στις νέες πατρίδες».
Καλωσόρισμα-χαιρετισμό απηύθηναν ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης πατέρας Κύριλλος Χριστοφής εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγενίου, ενώ παρέστη ο βουλευτής κ. Βασίλης Κεγκέρογλου, οι γονείς του οποίου όπως ανάφερε αρχικά είχαν έρθει στα Δαμάνια.
Ακόμα παρέστησαν η νέα διευθύντρια του μουσείου Νίκου Καζαντζάκη κ. Μαριλένα Μηλαθιανάκη καθώς και η απερχόμενη διευθύντρια του κ.Βαρβάρα Τσάκα καθώς κι άλλοι εκπρόσωποι του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων.
Την εκδήλωση συντόνισε ο Σπύρος Κατσαραπίδης, Φιλόλογος ενώ μια ενώ μια σύντομη παρέμβαση έκανε ο δάσκαλος και συνεργάτης της “Π’” κ. Ζαχαρίας Καλοχριστιανάκης που μίλησε για την αναγκαστική αλλαγή των επιθέτων των Μικρασιατών.
«Εκατό χρόνια συμπληρώνονται από τη Μικρασιατική Καταστροφή-τόνισε στο καλωσόρισμα του ο Αβραάμ Κουλτζής, πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας-και οι αφηγήσεις των προγόνων μας είναι ακόμη πολύ ζωντανές για τις πατρίδες που χάθηκαν, αλλά ποτέ δεν λησμονήθηκαν. Εικόνες απόλυτης καταστροφής, λεηλασίες, αρπαγές, εκτελέσεις.«Έχανε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα.
Συγκλονίζουν οι αφηγήσεις των προγόνων μας που έζησαν σε αυτά τα μέρη, αλλά και οι σκληρές μνήμες του ξεριζωμού όπως καταγράφηκαν και διασώθηκαν από τη Μικρασιατική τραγωδία και καταστροφή, που οδήγησε σε ολοκαύτωμα του Μικρασιατικού Ελληνισμού και στην προσφυγιά. Ενθυμούμεθα και τιμούμε τους αναρίθμητους νεομάρτυρες κληρικούς και λαϊκούς αγωνιστές άνδρες και γυναίκες, νέους και γέροντες τους τελειωθέντες κατά τον Μικρασιατικό διωγμό. Πρέπει να δικαιώσουμε αυτούς που θυσιάστηκαν για μας, να μην επαναλάβουμε τα λάθη, αλλά να ενισχύουμε διαρκώς την πατρίδα μας, ο καθένας από το δικό του μετερίζι».
Ο κ. Γιώργης Καράτζης αναφέρθηκε στην προσωπική του εμπειρία αφού ως παιδί πρίν από 70 χρόνια, ήρθε για πρώτη φορά, σε επαφή με το φαινόμενο (πρόβλημα) «πρόσφυγες», όταν γράφτηκε στο Δημοτικό Σχολείο των Δαμανίων.
Μέσα σε κλίμα διάχυτης συγκίνησης αναφέρθηκε στις διαφορετικές κοινωνίες, με άλλα ήθη, με άλλες αντιλήψεις, άλλη καθημερινότητα, με άλλη γλώσσα, αφου τους είχε επιβληθεί για πολλά χρόνια να μιλούν την τουρκική γλώσσα.
‘’Η επικοινωνία μεταξύ μας ήταν κάπως προβληματική. […] αυτοί οι βασανισμένοι άνθρωποι είχαν ένα πολύ βαθύτερο πατριωτικό αίσθημα και μια έντονη θρησκευτική προσήλωση που διατηρούν αμείωτη μέχρι σήμερα. Ως παιδιά λοιπόν δεν μπορούσαμε να καταλάβομε και δεν μπορούσαμε να δώσομε τις αναγκαίες εξηγήσεις για την τραγωδία που βίωσαν αυτοί οι άνθρωποι. Για τον βίαιο διωγμό που υπέστησαν, για τους νεκρούς που άφησαν πίσω τους, για τη μαρτυρική περιπλάνησή τους σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, μέχρι να εγκατασταθούν στο σημερινό χώρο.
Παιδιά λοιπόν εμείς μιας άλλης κοινωνίας νιώθαμε άβολα όπως και αυτοί σε σχέση με το γειτονικό περιβάλλον. Δεν υπήρχε κάποιος αρμόδιος φορέας της πολιτείας, αλλά ούτε και το οικογενειακό περιβάλλον ήταν σε θέση να μας εξηγήσει το πρόβλημα αυτό και τη δυσχερή θέση στην οποία βρίσκονταν οι κατατρεγμένοι αυτοί άνθρωποι. […]
Στα Δαμάνια για πρώτη φορά στη ζωή μας τα παιδιά των γύρω χωριών, είδαμε τεκμήρια ενός άλλου πολιτισμού και γνωρίσαμε επαγγέλματα άγνωστα σε μας. Είδαμε ντερμιτζήδες και γανωτζήδες, είδαμε φωτογράφους με αυτές τις τρίποδες μηχανές, είδαμε χτίστες, είδαμε κουρείς, είδαμε φουρνελατζήδες (πυροτεχνουργούς) είδαμε σχοινοπλόκους που έφτιαχναν σχοινιά με ίνες των φύλλων του αθανάτου, είδαμε κατασκευαστές ξύλινων υποδημάτων γυναικείων κυρίως που τα λέγαμε (τσόκαρα) φελούς.
Δραστηριότητες δηλαδή που για μας που ανήκαμε σε κατ΄εξοχήν κτηνοτροφική κοινωνία, ήταν άγνωστες και ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Αυτές οι εικόνες, αυτές οι μνήμες από μια σκληρή μα ενδιαφέρουσα εποχή, έρχονται σήμερα στο μυαλό μου και με γυρίζουν, όπως και όλους της γενιάς μου, σε ένα κόσμο που φεύγει σιγά σιγά, σε ένα κόσμο που χάνεται κι αντικαθίσταται από ένα καινούργιο, γεμάτο αβεβαιότητες, γεμάτο υποκρισία, γεμάτο σκληρότητα. […] ‘’
Καταλήγοντας ο κ.Καράτζης τόνισε χαρακτηριστικά:
‘’ Ύστερα από 70 χρόνια η σκέψη ξαναγυρίζει στα Δαμάνια στα πρωτόγονα σχολικά μας χρόνια, στα πικρά μα συνάμα αληθινά χρόνια της δεκαετίας του 50, και στο κλίμα μιας κοινωνίας που νομίζω ότι υπήρξε πιο αληθινή και πιο έντιμη από την σημερινή.
Και μια διαπίστωση που βγαίνει μέσα απο την περιπετειώδη αυτή διαδρομή: Τα Δαμάνια (των προσφύγων) με όλη την πίκρα που βίωσαν με όλες τις στερήσεις και όλη την σχετική κοινωνική περιθωριοποίηση, δεν έχουν να ντρέπονται για προδότες, για γκεσταμπίτες, για ρουφιάνους για χουντικούς και ψευτονταήδες..κι αυτά είναι τα πιο λαμπερά παράσημα που τους ανήκουν δικαιωματικά. Κι αυτό ‘ηθελα τώρα και πολλά χρόνια να το πω στην κατάλληλη ευκαιρία…’’
Για τον ξεριζωμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού και το ρίζωμά του στις νέες πατρίδες αναφέρθηκε η κ. Βούλα Βασιλειάδη, η οποία μιλώντας στην ψυχή των κατοίκων του χωριού αναφέρθηκε στις χαρακτηριστικές φιγούρες των Δαμανιανών αλλά και στο Τσιβλίκ.
‘’Έψαξα ξανά στους χάρτες, -υπογράμμισε-αναζήτησα το
Τσίβλικ, τον ποταμό Καλύκαδνο και τη λίμνη, ακολούθησα στον χάρτη την πορεία της περιπλάνησής τους. Πάντα επέστρεφα στο
βλέμμα τους, στο αγνό βλέμμα αυτών των ανθρώπων αναγνώρισα μικρά παιδιά.
Θυμήθηκα τους στίχους του Σεφέρη «Ανάμεσα σε δυο πικρές στιγμές δεν έχεις καιρό μήτε ν’ ανασάνεις/ ανάμεσα στο πρόσωπό σου και στο πρόσωπό σου/ μια τρυφερή μορφή παιδιού γράφεται και σβήνει».
Και κατέληξε επισημαίνοντας:
‘’Οι Δαμανιανοί έδωσαν μεγάλο αγώνα για επιβίωση. Άνθρωποι αγνοί, εργατικοί, αξιοπρεπείς και κιμπάρηδες. Δεν πιστεύω να πέρασε επισκέπτης από το χωριό που να μην υπήρχε
γι’αυτόν καρέκλα στο οικογενειακό τραπέζι το μεσημέρι ή σε κάποιο από τα
καφενεία του χωριού. Η δράση τους σημαντική και στην Εθνική Αντίσταση.
[…] Και πού να φαντάζονταν οι μακρινοί μας πρόγονοι πως όπως στην πατρίδα τους βρισκόταν λίμνη κοντά στο χωριό τους, κάποτε και το χωριό Δαμάνια θα γινόταν παραλίμνιο το 2003 με την κατασκευή φράγματος στο ποτάμι που κυλά δυτικά του και αποτελεί παραπόταμο του Αναποδάρη ποταμού. Η λίμνη που αναπτύχθηκε με τα χρόνια σε σημαντικό υδροβιότοπο έγινε πόλος έλξης όχι μόνο για τους «Ηρακλειώτες» μα και για πλήθος σπάνιων αποδημητικών πουλιών. Ποιος ξέρει
μπορεί κι εκείνα να ρχονται από τη μακρινή και χαμένη πατρίδα ή απλά περνούν για να θυμίζουν πως αυτό το χωριό που το όνομά του προέρχεται από τη μινωική θεότητα Δα Μα, τη Μεγάλη Μητέρα, τη Μητέρα Γη πρόσφερε τον τόπο για να ριζώσουν αρχικά μα έπειτα να αναζητήσουν την τύχη τους αλλού’’.
Η κ. Ευγενία Λαγουδάκη αναφέρθηκε στην αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων στον νομό
Ηρακλείου, αρχικά από το Υπουργείο Γεωργίας και αργότερα από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Αναφέρθηκε στη διαδικασία της αποκατάστασης των προσφύγων. Έδωσε τους συνοικισμούς του νομού Ηρακλείου στους οποίους εγκαταστάθηκαν οι αγρότες οι πρόσφυγες, οι τόποι προέλευσής τους, τα προβλήματα που προέκυψαν έως την απόκτηση τίτλων κυριότητας των αγροτικών κλήρων και τη συμβολή των αγροτών προσφύγων στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας του νομού. Ειδική αναφορά έγινε για τα Δαμάνια, όπου παρουσιάστηκαν διάφορα τεκμήρια και κατάλογος των αγροτών προσφύγων των Δαμανίων.
Στη συνέχεια παρουσιάστηκε ένα Βίντεο από το δράμα των Μικρασιατών και την εγκατάστασή τους στη νέα πατρίδα. Το βίντεο έχει καταγραφεί το 1995 και βρίσκεται στο αρχείου του κ.Κουλτζή από όταν εφημέριος του χωριού ήταν τότε, ο Αρχιμανδρίτης Νεκτάριος Γκίνος,ο οποίος ίδρυσε το Κέντρο Νεότητος, με στόχο εκτός των άλλων, την καταγραφή της ιστορίας του χωριού και την διάσωση των ονομάτων των σφαγιασθέντων στην Καταστροφή. Αυτό έγινε αιτία να έρθει και το (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού) για να καταγράψει σε βίντεο αφηγήσεις επιζώντων.
Στο τέλος της εκδήλωσης προσφέρθηκαν μικρασιάτικα και κρητικά κεράσματα από τις νοικοκυρές του χωριού.