Επιλέγει έργα που μιλούν για τους μηχανισμούς εξουσίας, τη βία, τον καταναγκασμό, τον λυσιμελή φόβο που οδηγεί στη χειραγώγηση σε συλλογικό ή σε προσωπικό επίπεδο.
Μετά το «Δεσποινίς Τζούλια» του Στρίντμπεργκ, το «Κουαρτέτο» του Χάινερ Μύλλερ, τη «Σαλώμη» του Όσκαρ Ουάιλντ και το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» του Λόρκα, ο καταξιωμένος Ηρακλειώτης σκηνοθέτης, ηθοποιός και χορογράφος Σταύρος Λίτινας, επέλεξε να παρουσιάσει το εμβληματικό έργο του Σαίξπηρ «Βασιλιάς Ληρ», που έρχεται στο Ηράκλειο για δύο μόνο παραστάσεις στο Πολιτιστικό Συνεδριακό Κέντρο, στις 25 και 26 Ιανουαρίου.
Ο Σταύρος Λίτινας δίνει επί σκηνής την προσωπική του σύλληψη πάνω στο αριστούργημα του κορυφαίου δραματουργού, βασισμένη στον χορό και την εικαστικότητα. ‘’Πρόκειται -τονίζει μιλώντας στην ‘’Π’’- για μια παράσταση χοροθεάτρου. Είναι δηλαδή μια μεταγραφή του σαιξπηρικού αριστουργήματος σε χορό και μάλιστα φλαμένκο.
Όχι με μια παραδοσιακή φολκλόρ αντιμετώπιση αλλά με μια σύγχρονη θεατρική γλώσσα. Οι μουσικές επιλογές κινούνται κυρίως στο χώρο του κλασικού με μικρές εξαιρέσεις. Ακούγονται, με ιδιότυπη επεξεργασία, έργα του Schubert, του Beethoven, του Caccini να συνομιλούν με αυτά των Radiohead, υπό των κρουστών ήχων του flamenco.
Ο σκηνικός χώρος είναι λιτός αναδεικνύοντας τη μοναξιά του ανθρώπου». Για το πώς ο λόγος του κορυφαίου δραματουργού συνδυάζεται με το φλαμένκο ο Σταύρος Λίτινας επισημαίνει ότι ‘’το έργο του συγγραφέα ανασυστήνεται νοηματικά και η πρόσληψη γίνεται μέσω των αισθήσεων.
Το φλαμένκο είναι απλά αφηγηματικό μέσο που, λόγω της κρουστής του ιδιαιτερότητας, προσφέρεται για ένα τέτοιο εγχείρημα. Αντιμετωπίζεται σαν θεατρική γλώσσα και όχι ως φολκλόρ, άλλοτε με μια λακωνική αφαίρεση και άλλοτε με μια εμπλουτισμένη διάθεση’’.
Πολυπράγμων καλλιτέχνης, σκηνογράφος, ενδυματολόγος, σκηνοθέτης, ηθοποιός και χορογράφος ο Σταύρος Λίτινας σπούδασε επίσης αρχιτεκτονική στο Ε.Μ.Π. με εξειδίκευση στον βιοκλιματικό σχεδιασμό και το interior design.
‘’Όταν ασχολείσαι -λέει χαρακτηριστικά- με πράγματα που σου αρέσουν, χωράνε στην καθημερινότητά σου με έναν μαγικό τρόπο. Προφανώς υπάρχουν περίοδοι που το πρόγραμμά μου είναι εξαιρετικά δύσκολο, ειδικά όταν έχω νωρίς το πρωί επίβλεψη σε εργοτάξιο και το απόγευμα μια χορευτική ή θεατρική δραστηριότητα.
Έχω όμως την τύχη να ασχολούμαι με δημιουργικά επαγγέλματα και η υλοποίηση ενός σχεδίου είναι πάντα μια γοητευτική διαδικασία.’’ Ο Σταύρος Λίτινας μιλά ακόμα για το ΠΣΚΗ και το αγαπημένο Ηράκλειο των παιδικών χρόνων και του σήμερα.
‘’Έίναι μια μεταγραφή του σαιξπηρικού αριστουργήματος σε χορό και μάλιστα φλαμένκο’’
Ποιος είναι ο δικός σας Βασιλιάς Ληρ που έρχεται στο ΠΣΚΗ;
Πρόκειται για μια παράσταση χοροθεάτρου. Είναι δηλαδή μια μεταγραφή του σαιξπηρικού αριστουργήματος σε χορό και μάλιστα φλαμένκο. Όχι με μια παραδοσιακή φολκλόρ αντιμετώπιση αλλά με μια σύγχρονη θεατρική γλώσσα.
Οι μουσικές επιλογές κινούνται κυρίως στο χώρο του κλασικού με μικρές εξαιρέσεις. Ακούγονται, με ιδιότυπη επεξεργασία, έργα του Schubert, του Beethoven, του Caccini να συνομιλούν με αυτά των Radiohead, υπό των κρουστών ήχων του flamenco.
Ο σκηνικός χώρος είναι λιτός αναδεικνύοντας τη μοναξιά του ανθρώπου. Ένα κυκλικό κεντρικό βάθρο που παραπέμπει σε τσίρκο πάνω στο οποίο το «έμβιο ον» θα κάνει το νούμερο της ζωής του, θα ενωθεί με τη Φύση και θα πεθάνει, και δύο τετραγωνικοί θώκοι με ψηλές πλάτες οξυκόρυφης απόληξης και μεταλλικούς καθρέπτες να αντικατοπτρίζουν την ψευδαίσθηση της μεγαλοπρέπειας.
Τα κοστούμια αντίθετα είναι πλούσια στην υφή και στην όψη τους, για να υπογραμμίζουν το ναρκισσισμό και τη ματαιοδοξία των προσώπων. Ο σχεδιασμός ήχων και φώτων συμβάλλει στον δραματικό ειρμό και ακολουθεί τη συνολική αισθητική της παράστασης.
Η παράστασή σας είναι βασισμένη στον χορό, στο φλαμένκο. Πώς συνδυάζονται;
Το έργο του συγγραφέα ανασυστήνεται νοηματικά και η πρόσληψη γίνεται μέσω των αισθήσεων. Το φλαμένκο είναι απλά αφηγηματικό μέσο που, λόγω της κρουστής του ιδιαιτερότητας, προσφέρεται για ένα τέτοιο εγχείρημα. Αντιμετωπίζεται σαν θεατρική γλώσσα και όχι ως φολκλόρ, άλλοτε με μια λακωνική αφαίρεση και άλλοτε με μια εμπλουτισμένη διάθεση.
Τα θεατρικά έργα έχουν έναν βασικό θεματικό άξονα γύρω από τον οποίο αναπτύσσονται. Σε μια τέτοια διαδικασία μεταγραφής ακολουθώ δομικά και νοηματικά το έργο, διερευνώντας τη σωματική κατάσταση των προσώπων πριν εκφέρουν το λόγο. Η συμπυκνωμένη αυτή χρονική στιγμή σιωπής περικλείει όλη την ενέργεια αυτού που θα επακολουθήσει, του λόγου.
Αυτή η προσέγγιση οδηγεί σε μια αλληλουχία σωματικών δράσεων που δεν βασίζονται στο παρελθόν των προσώπων αλλά σε αυτό που συμβαίνει ενεστωτικά. Οτιδήποτε περιττό απομακρύνεται και αυτό που απομένει είναι το υλικό που ανασυγκροτεί το κείμενο.
Έχει χαρακτηριστεί ως “ένα από τα σκοτεινότερα, τα πιο ανήσυχα και ανησυχητικά έργα που γράφτηκαν ποτέ για το θέατρο”. Γιατί μπορεί να αγγίξει τον σύγχρονο Έλληνα που θα έρθει να δει την παράσταση; Γιατί κατά τη γνώμη σας αυτό το σκοτεινό, όπως αναφέραμε, έργο του Σαίξπηρ είναι σαν να γράφηκε σήμερα;
Το έργο εισχωρεί πολύ βαθιά στην ανθρώπινη φύση. Χαρακτηριστικά σάς αναφέρω κάποια πεδία που προσωπικά με συγκλονίζουν, και αγγίζουν αναπόφευκτα κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, ανεξάρτητα από την εθνικότητα και την εποχή του.
• Η έπαρση, ο εγωισμός και η εξουσία μπορούν να τυφλώσουν τόσο πολύ τον άνθρωπο ώστε να πιστέψει πως ο σεβασμός μπορεί να είναι μια αξία ανταλλάξιμη.
• Ο άνθρωπος δεν αντέχει τον αντικατοπτρισμό των ελαττωμάτων του.
• Ο φόβος, η υποταγή και η υποκρισία δεν είναι δομικά στοιχεία της αγάπης.
• Η αχαριστία του ευεργετημένου δεν δικαιώνεται, ακόμη και αν τα κίνητρα του ευεργέτη είναι υστερόβουλα.
• Όταν οι ηθικοί κανόνες εκπίπτουν και η τάξη διασαλεύεται, οδηγούμαστε αναπόφευκτα σε χάος και συντριβή.
• Η πτώση του ανθρώπου είναι ανάλογη των ψευδαισθήσεών του.
• Η αυτογνωσία γαληνεύει τον άνθρωπο και μπορεί να τον οδηγήσει σε αξιοπρεπές τέλος.
Ο «Βασιλιάς Ληρ», υποστηρίζουν πολλοί μελετητές, είναι ένα έργο για την τύφλωση, την τύφλωση απέναντι στα κίνητρα των άλλων, την τύφλωση απέναντι στην αληθινή φύση του ατόμου, την τύφλωση απέναντι στην κενότητα της εξουσίας. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη;
Είναι ένα έργο που κινείται από το σκοτάδι προς το φως. Είναι οδυνηρό να βιώνεις την αγνωμοσύνη ανθρώπων που έχεις βοηθήσει και αυτό είναι η πρώτη μου σκέψη κάθε φορά που παρακολουθώ την πορεία του “τυφλού” βασιλιά που βιώνοντας την αχαριστία του ευεργετημένου εξαναγκάζεται να “δει”, οδηγείται στην παραφροσύνη και μέσω αυτής στην αλήθεια.
Η έλλειψη ηθικών φραγμών και η απουσία ενσυναίσθησης, δείγματα ενός νοσηρού ναρκισσισμού που σε κάνουν να στρέφεσαι γύρω από τον εαυτό σου και τις ανάγκες σου αδιαφορώντας για την πραγματικότητα του άλλου, είναι από τα στοιχεία που με αγγίζουν περισσότερο στο έργο.
Πάντα μετατοπίζεται ο τρόπος σκέψης μου όταν συναντιέμαι με μεγάλα κείμενα. Δεν ξέρω αν έμαθα κάτι καινούριο για την ανθρώπινη φύση αλλά σίγουρα παρατηρώ διαφορετικά τη λειτουργία μου και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Στη μετα-Ληρ περίοδο κάθε φορά που δίνω κάτι, ελέγχω τα κίνητρα της προσφοράς μου.
Ελέγχω μήπως πίσω από την προσφορά μου υπάρχει υστεροβουλία, εγωισμός ή επίδειξη ισχύος, έννοιες που σου προσάπτουν οι ευεργετημένοι για να απαλλαγούν από το βάρος της ηθικής τους υποχρέωσης.
“Ο χορός είναι η εκφραστική μου διέξοδος, η μη λεκτική”
‘’Ως καλλιτέχνης και ως πολίτης είμαι πολύ περήφανος για το ΠΣΚΗ’’
Το Ηράκλειο έχει πλέον το ΠΣΚΗ ως πολιτιστική υποδομή. Εσείς ως καλλιτέχνης πώς το αξιολογείτε;
Ως καλλιτέχνης και ως πολίτης είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτό. Η λειτουργία του ΠΣΚΗ είναι υποδειγματική και κάθε φορά που συνεργάζομαι με αυτό αισθάνομαι καλλιτεχνικά ασφαλής.
Δραματουργία, σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια, μουσική επιμέλεια. Θέλετε όλα να περνάνε από τα χέρια σας για να έχετε τον έλεγχο της κατάστασης;
Όταν συνθέτεις μια παράσταση, μεταξύ άλλων, στοχεύεις στη διαμόρφωση μιας ενιαίας αισθητικής και στη δημιουργία μιας αδιάσπαστης ταυτότητας. Οι επαγγελματικές μου ιδιότητες, μου επιτρέπουν να ασχοληθώ με αυτούς τους τομείς, κάτι που διευκολύνει τη διαδικασία παραγωγής, καθώς απλουστεύεται η λήψη αποφάσεων.
Σκηνογράφος, ενδυματολόγος, σκηνοθέτης, ηθοποιός, χορογράφος. Από ποια ανάγκη προέκυψαν όλες αυτές οι ιδιότητες; Υπάρχει κάποια που σας καθορίζει περισσότερο;
Ο χορός είναι η εκφραστική μου διέξοδος, η μη λεκτική. Ξεκίνησα με ελληνικό χορό και έμαθα να είμαι μέλος ενός συνόλου, να συνυπάρχω και να συντονίζομαι με μια ομάδα. Διαμόρφωσα έτσι μια ομαδική ταυτότητα.
Αργότερα αναζήτησα κάτι πιο προσωπικό όπως το φλαμένκο, όχι από εγωισμό αλλά από μια διάθεση απελευθερωτική, ορίζοντας μια ατομική ταυτότητα. Φυσικά δεν είσαι ποτέ μόνος καθώς οι δημιουργικές σχέσεις με τους συνεργάτες σου εξακολουθούν να υπάρχουν.
Στη συνέχεια, μέσα από την ανάγκη μου να μιλήσω, χωρίς λόγια, οδηγήθηκα στο χορογραφικό πεδίο. Αρχικά πειραματίστηκα καθαρά συνθετικά και πολύ αργότερα αποφάσισα να αναμετρηθώ με τη νοηματική ανασύσταση λογοτεχνικών και θεατρικών έργων με εργαλείο το σώμα. Η σκηνογραφία και η ενδυματολογία προέκυψαν, σε αυτήν την πορεία, μέσα από την ανάγκη μιας συγκροτημένης κατασκευής.
Οι αναμνήσεις και το δικό του Ηράκλειο
‘’…Να τρώω χλωρά ρεβίθια σουλατσάροντας ανέμελα στον Κούλε’’
Γεννημένος στο Ηράκλειο. Ποιες είναι οι πρώτες αναμνήσεις που ξυπνάνε; Έρχεστε συχνά;
Να τρώω χλωρά ρεβίθια σουλατσάροντας ανέμελα στον Κούλε χαχα… να χαζεύω τα αγαπημένα μου Λιοντάρια με μπουγάτσα και καφέ. Να ακούω Χατζηδάκη με πανσέληνο στο Κηποθέατρο… είναι πολλές οι αναμνήσεις. Αυτή η πόλη με διαμόρφωσε. Έρχομαι πολύ συχνά για διάφορους προσωπικούς και επαγγελματικούς λόγους.
Τι σας αρέσει και τι όχι στην πόλη μας;
Μου αρέσει το χαμόγελο και η γενναιοδωρία των ανθρώπων της πόλης μας. Μου δημιουργεί μια ζεστασιά και μια οικειότητα. Ανησυχώ όμως για τον τρόπο που εξελίσσεται η πόλη, καθώς χάνει το χαρακτήρα της και μετατρέπεται σε τουριστικό αξιοθέατο.
Πολλά τμήματα της πόλης βέβαια έχουν αναδειχθεί αλλά υπάρχουν ακόμη πολλά ιστορικά σημεία σε απόλυτη εγκατάλειψη. Πιστεύω πως υπάρχουν άνθρωποι με όρεξη και όραμα, όπως υπάρχουν και πολίτες με τις κατάλληλες γνώσεις. Χρειάζεται όμως ένας εμπνευσμένος σχεδιασμός, σε πολιτικό επίπεδο, πριν είναι πολύ αργά.
Ποιο είναι το δικό σας Ηράκλειο;
Τα Λιοντάρια, ο Άγιος Μάρκος, ο Κούλες, τα Νεώρια, η γειτονιά μου γύρω απ’ τον Άγιο Τίτο, η αγορά που χάνεται και αλλοιώνεται, τα Τείχη, τα Μουσεία, το Καπετανάκειο, το κονάκι του Σαμή Μπέη που ελπίζω μια μέρα να το δω να ανασταίνεται μαζί με τόσα άλλα…
‘’Ο χορός προϋπάρχει της αρχιτεκτονικής και τα δύο είναι επιλογές μου’’
Σπουδάσατε Αρχιτεκτονική στο Ε.Μ.Π. και εξειδικευτήκατε στον βιοκλιματικό σχεδιασμό και το interior design. Αυτό σίγουρα βοηθά στις παραστάσεις, αλλά γιατί δεν μείνατε σ΄ αυτό;
Ο χορός προϋπάρχει της αρχιτεκτονικής. Ασχολούμαι με αυτόν από την ηλικία των 10 ετών. Και τα δυο είναι επιλογές μου. Ο χορός αποτελεί δομικό στοιχείο της προσωπικότητάς μου και είναι δύσκολο να φανταστώ τον εαυτό μου δίχως αυτόν.
Όταν ασχολείσαι με πράγματα που σου αρέσουν, χωράνε στην καθημερινότητά σου με έναν μαγικό τρόπο. Προφανώς υπάρχουν περίοδοι που το πρόγραμμά μου είναι εξαιρετικά δύσκολο, ειδικά όταν έχω νωρίς το πρωί επίβλεψη σε εργοτάξιο και το απόγευμα μια χορευτική ή θεατρική δραστηριότητα.
Έχω όμως την τύχη να ασχολούμαι με δημιουργικά επαγγέλματα και η υλοποίηση ενός σχεδίου είναι πάντα μια γοητευτική διαδικασία. Δεν ξέρω τι θα πει σκληρή δουλειά. Ξέρω μόνο έναν τρόπο να εργάζομαι. Ασταμάτητα. Το αντικείμενο ενασχόλησής μου, κάθε χρονική περίοδο, το επιλέγω.
Επίσης διατηρώ την πολυτέλεια της εναλλαγής ανάμεσα στα επαγγέλματα που εξασκώ και τα κάνω με πολλή αγάπη. Τα κριτήρια της επιλογής μου προτιμώ να θρέφουν την ψυχή μου αντί κάποια φιλοδοξία μου.
‘’Τα έργα που επιλέγω μιλούν για τους μηχανισμούς εξουσίας, τη βία, τον καταναγκασμό‘’
Μετά από μια σειρά παραστάσεων -το «Δεσποινίς Τζούλια» του Στρίντμπεργκ, το «Κουαρτέτο» του Χάινερ Μύλλερ, τη «Σαλώμη» του Όσκαρ Ουάιλντ, το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» του Λόρκα- γιατί και πώς επιλέξατε αυτό το έργο του μεγάλου Άγγλου δραματουργού;
Τα έργα που επιλέγω μιλούν για τους μηχανισμούς εξουσίας, τη βία, τον καταναγκασμό, τον λυσιμελή φόβο που οδηγεί στη χειραγώγηση σε συλλογικό ή σε προσωπικό επίπεδο. Το συγκεκριμένο έργο παρακολουθεί την πτώση ενός ισχυρού ηγέτη, που χάνοντας όλες του τις ψευδαισθήσεις, οδηγείται στην αυτογνωσία, μέσα από έναν δύσκολο και οδυνηρό δρόμο.
ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Το Σάββατο 25 και την Κυριακή 26 Ιανουαρίου στο ΠΣΚΗ
Οι παραστάσεις θα δοθούν το Σάββατο 25 και την Κυριακή 26 Ιανουαρίου, στις 9 το βράδυ, στην Αίθουσα «Ανδρέας και Μαρία Καλοκαιρινού» του ΠΣΚΗ.
Συντελεστές: Δραματουργία – Σκηνοθεσία – Σκηνικά – Κοστούμια – Μουσική επιμέλεια: Σταύρος Λίτινας Χορογραφίες: Φανή Δεμέστιχα, Τζέσικα Καϊμπαλή, Μαρία Μανδραγού, Τάσος Μπεκιάρης, Ηλέκτρα Χρύσανθου, Σταύρος Λίτινας
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Σχεδιασμός ήχου: Γιώργος Ανδριώτης
Κατασκευή κοστουμιών: Δέσποινα Μουτάφη
Χειρισμός ήχου και φώτων: Λυδία Τσάτσου-Παρασκευοπούλου
Σχεδιασμός μακιγιάζ: Όλγα Φαλέι
Σχεδιασμός κομμώσεων: Θωμάς Γαλαζούλας
Video: Πάτροκλος Σκαφίδας
Διανομή: Βασιλιάς Ληρ: Σταύρος Λίτινας
Γκόνεριλ: Ηλέκτρα Χρύσανθου
Ρέγκαν: Φανή Δεμέστιχα
Κορντέλια: Ναταλία Περιβολάρη
Έντγκαρ: Ιρένε Τζιαρντίνα
Έντμοντ: Τζέσικα Καϊμπαλή
Γελωτοποιός: Μαρία Μανδραγού
Τραγούδι: Δανάη Κατσαμένη
Πιάνο: Αλίνα Αναστασιάδη.