Πριν από μερικούς μήνες έκλεισε αισίως τον ένα αιώνα ζωής. Μιας ζωής γεμάτης και κοσμοπολίτικης, με πατέρα διερμηνέα στην Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), τον Οργανισμό που υπήρχε πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στη θέση του σημερινού ΟΗΕ και μια μητέρα μεταφράστρια στην Διακοινοβουλευτική Ένωση.
Η Υβέτ Ρενού Ερμπέρ μέσω του πατέρα της θα γνωρίσει τον μεγάλο Κρητικό στοχαστή και συγγραφέα Νίκο Καζαντζάκη, θα γίνει βοηθός του στην UNESCO, θ΄ αγαπήσει την Ελένη «μια γυναίκα με πάθος και πολύ έξυπνη» και θα προσφέρει τις υπηρεσίες της στην Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη με συνοδοιπόρο τον νυν επίτιμο πρόεδρό της Γιώργο Στασινάκη.
Αεικίνητη και δραστήρια στα 100 της χρόνια, μιλά στην «Π» και μοιράζεται τις αναμνήσεις της από την σχέση της με τον μεγάλο Κρητικό, τον οποίο συνάντησε στα 22 της χρόνια.
«Ο Καζαντζάκης -αναφέρει για τον τρόπο γνωριμίας τους-με την προτροπή του πατέρα μου υπέβαλε υποψηφιότητα για υπεύθυνος σε ένα πρόγραμμα μεταφράσεων μεγάλων έργων της ανθρωπότητας και μου ζήτησε να γίνω βοηθός του».
Ο στόχος ήταν να συνταχθεί ένας κατάλογος με τα 100 μεγαλύτερα αριστουργήματα της ανθρωπότητας, προκειμένου να μεταφραστούν στις πιο διαδεδομένες γλώσσες. «Είχαμε πολλή δουλειά -θυμάται- ο Καζαντζάκης μού είχε απόλυτη εμπιστοσύνη. Έβρισκε όμως πάντοτε χρόνο να μου διηγηθεί ιστορίες: ιδιαίτερα εκείνη του Ζορμπά».
«Ήταν ένας ψηλός, αδύνατος άντρας, με βλέμμα ντροπαλό και ταυτόχρονα άγριο και με τραχιά φωνή. Μιλούσε άπταιστα γαλλικά και δεν του έλειπε το χιούμορ. Χωρίς αμφιβολία, φύτρωναν στο μυαλό του τα θέματα των μυθιστορημάτων που σκόπευε να γράψει».
Η κ. Ερμπέρ που συνεχίζει να εργάζεται στενά μαζί με τον Γιώργο Στασινάκη για την επεξεργασία και διόρθωση των δημοσιεύσεων της Εταιρείας, του ενημερωτικού δελτίου Synthesis, της ετήσιας επιθεώρησης «Η Κρητική ματιά», όπου έχει δημοσιεύσει μερικά άρθρα, μιλά για τον Καζαντζάκη, για την Ελένη, την Κρήτη που γνώρισε από κοντά και την ΔΕΦΝΚ.
Είχαμε πολλή δουλειά στην UNESCO και ο Καζαντζάκης
μού είχε απόλυτη εμπιστοσύνη»
-Αισίως 100 ετών. Μια πλούσια, γεμάτη ζωή. Ποιοί είναι οι κυριότεροι σταθμοί της;
«Παππούδες με καταγωγή από τη Γαλλία, τη Σκωτία και τη Γερμανία. Μια νεότητα στη Γενεύη σε ένα περιβάλλον διεθνές, ένας πατέρας διερμηνέας στην Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), μια μητέρα μεταφράστρια στην Διακοινοβουλευτική Ένωση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ζούσα ήδη την πρώιμη Ευρωπαϊκή Ένωση».
-Πώς γνωρίσατε τον Καζαντζάκη;
Συνάντησα τον Καζαντζάκη το 1946. Ήμουν 22 χρονών. Ήταν φίλος με τον πατέρα μου, μοιραζόταν το ίδιο μεγάλο ενδιαφέρον για τη σοφία της Ανατολής και ιδιαιτέρως για τον Βούδα, ο οποίος του ενέπνευσε ένα από τα θεατρικά του έργα.
Καθώς δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Ελλάδα για πολιτικούς λόγους, αλλά ούτε η Αγγλία και η Αμερική του πρόσφεραν άσυλο, τον δέχτηκε η Γαλλία. Είχε δημιουργηθεί έδρα της UNESCO στο Παρίσι.
Ο Καζαντζάκης με την προτροπή του πατέρα μου υπέβαλε υποψηφιότητα για υπεύθυνος σε ένα πρόγραμμα μεταφράσεων μεγάλων έργων της ανθρωπότητας και μου ζήτησε να γίνω βοηθός του. Δεν ήταν πολύ εξοικειωμένος με τους κώδικες και τις συνήθειες των διπλωματικών κύκλων και τον βοηθούσα όσο μπορούσα, προετοιμάζοντας συναντήσεις διανοουμένων, συγγραφέων, επιστημόνων από όλο τον κόσμο.
Ο στόχος ήταν να συνταχθεί ένας κατάλογος με τα 100 μεγαλύτερα αριστουργήματα της ανθρωπότητας, προκειμένου να μεταφραστούν στις πιο διαδεδομένες γλώσσες. Είχαμε πολλή δουλειά και ο Καζαντζάκης μού είχε απόλυτη εμπιστοσύνη. Έβρισκε όμως πάντοτε χρόνο να μου διηγηθεί ιστορίες: ιδιαίτερα εκείνη του Ζορμπά που μόλις είχε κυκλοφορήσει στη Γαλλία με τον τίτλο «Αλέξης Ζορμπάς ή Η ακτή της Κρήτης».
Μου επαναλάμβανε: «Κρατήστε σημειώσεις, μην ξεχάσετε αυτά που σας λέω». Μετά από ένα χρόνο, το 1948, κατάλαβα ότι ήθελε να ξανακερδίσει την ελευθερία του και τη ζωή του ως συγγραφέας.
Πράγματι, παραιτήθηκε, αλλά το σχέδιο δεν εγκαταλείφθηκε. Οι πρώτες μεταφράσεις κυκλοφόρησαν αρκετά χρόνια αργότερα από τον εκδοτικό οίκο Gallimard με την ετικέτα «συλλογή UNESCO».
Καθώς δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Ελλάδα, ο Καζαντζάκης επέλεξε να εγκατασταθεί στην Αντίμπ, στις ακτές της αγαπημένης του Μεσογείου. Πέρασε εκεί τα εννέα τελευταία χρόνια της ζωής του με την Ελένη, τη σύντροφό του. Εκεί έγραψε τα μυθιστορήματα που τον έκαναν διάσημο.
Ήταν σκληρά εργαζόμενος, αλλά έβρισκε χρόνο να δέχεται τους φίλους του και εγώ τον επισκεπτόμουν κάθε καλοκαίρι. Πάντα με ρωτούσε για την UNESCO, «τη θεία UNESCO», όπως την αποκαλούσε και την πρόοδο αυτού του μεγάλου σχεδίου μετάφρασης.
Του άρεσε επίσης να περπατάει κατά μήκος των τειχών της Αντίμπ, με τον μικρό Δάντη στο χέρι.
-Τι σας είχε κάνει εντύπωση στον χαρακτήρα και τον τρόπο σκέψης του;
Ήταν ένας ψηλός, αδύνατος άντρας, με βλέμμα ντροπαλό και ταυτόχρονα άγριο και με τραχιά φωνή. Μιλούσε άπταιστα γαλλικά και δεν του έλειπε το χιούμορ. Χωρίς αμφιβολία, φύτρωναν στο μυαλό του τα θέματα των μυθιστορημάτων που σκόπευε να γράψει.
Στην αρχή της γνωριμίας μας, τον έβρισκα λίγο φοβιστικό, αλλά πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε μεταξύ μας ένα κλίμα συνεννόησης και εμπιστοσύνης. Ήμουν εντυπωσιασμένη από την εργατικότητά του.
Ήταν επίσης ένας ιδεαλιστής. Μπροστά στην απουσία αντίδρασης από μέρους των Κυβερνήσεων, έχανε την υπομονή του και σκεφτόταν να πάρει ακόμα και το ραβδί του προσκυνητή και να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο για να υπερασπιστεί την υπόθεση της UNESCO…
«Η Ελένη φρόντιζε τα πάντα: ως σύντροφός του, γραμματέας, συνεργάτης, επιμελήτρια και επίσης ως νοσοκόμα»
-Ήσασταν κοντά και με την Ελένη. Τι θυμάστε απ’ αυτήν;
Αγαπούσα πολύ την Ελένη Σαμίου. Πρώην δημοσιογράφος, συγγραφέας πολλών βιβλίων: για τον Γκάντι, για τον Παναΐτ Ιστράτι. Έγραψε τον «Ασυμβίβαστο», που συγκεντρώνει πολλές επιστολές του Καζαντζάκη και αναφέρεται στη κοινή τους ζωή μέχρι την τελευταία ημέρα.
Επιμελήθηκε, επίσης, το «Κίνα-Ιαπωνία», με βάση τις σημειώσεις που είχε πάρει κατά τη διάρκεια του τελευταίου τους ταξιδιού. Μια γυναίκα με πάθος και πολύ έξυπνη. Είχε μιας μορφής χιούμορ που μου άρεσε. Μετά το θάνατο του Νίκου, διατηρήσαμε επαφή και συναντιόμασταν τόσο στο Παρίσι όσο και στη Γενεύη, όπου είχε εγκατασταθεί και ζούσε ο πατέρας μου.
Φρόντιζε τη διάδοση του έργου του Καζαντζάκη, να μεταφράζεται και να εκδίδεται σε πολλές γλώσσες, γεγονός που τον έκανε γνωστό παντού στον κόσμο. Παρουσία της Ελένης ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης η Διεθνής Εταιρεία Φίλων του Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ), η οποία τώρα έχει τμήματα σε εκατό μία χώρες χάρη στον Γιώργο Στασινάκη.
-Ποια ήταν η σχέση ανάμεσα στο ζευγάρι και ποιά η δυναμική της σχέσης τους;
Όταν συναντήθηκαν ο Νίκος ήταν σαρανταενός ετών και η Ελένη εικοσιενός. Αποτελούσαν αυτό που ονομάζεται ένα δεμένο ζευγάρι. Ο Νίκος εργαζόταν από το πρωί ως το βράδυ και δεν αφιέρωνε πολύ χρόνο για ψυχαγωγία.
Αλλά η Ελένη ήταν εκεί, φροντίζοντας τα πάντα: ως σύντροφός του, γραμματέας, συνεργάτης, επιμελήτρια και επίσης ως νοσοκόμα. Υπήρχε μεγάλη σύμπνοια και αλληλοκατανόηση ανάμεσά τους.
«Όταν ήρθα στην Κρήτη για πρώτη φορά, ένιωθα την παρουσία του παντού»
-Γνωρίζατε πράγματα για το νησί μας πριν τον Καζαντζάκη;
Όχι, δεν είχα έρθει ποτέ στην Κρήτη πριν τον γνωρίσω. Τη γνώριζα μόνο μέσα από τα μυθιστορήματά του και από αυτά που μου ‘λεγε γι’ αυτήν.
-Αργότερα ήρθατε στην Κρήτη. Ποιά ήταν η γνώμη που τελικά σχηματίσατε σε σχέση με τα όσα είχατε ακούσει από τον Καζαντζάκη;
Όταν ήρθα στην Κρήτη για πρώτη φορά, ένιωθα την παρουσία του παντού. Τον συναντούσα στα όμορφα τοπία, στα χωριά, στις συναντήσεις μου με τους κατοίκους. Είχα την αίσθηση ότι δεν ήμουν μια συνηθισμένη τουρίστρια! Ήταν πραγματικά για μένα ένας διαφορετικός τρόπος να ταξιδεύω.
-Είστε ενεργό μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη. Ποιές είναι οι δραστηριότητές σας;
Έγινα μέλος της ΔΕΦΝΚ από την στιγμή της ίδρυσής της. Πολύ σύντομα, συνέβαλα ενεργά, ως πρόεδρος του Γαλλικού Τμήματος για πολλά χρόνια και συμμετείχα σε συναντήσεις τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελβετία, στο Λουξεμβούργο και στο Βέλγιο. Κατέθεσα επίσης τη μαρτυρία μου για τον Νίκο Καζαντζάκη στα αρχεία της UNESCO.
-Τι μήνυμα στέλνετε στους Κρητικούς;
Πρώτα απ’ όλα, είναι μια χώρα που μου είναι πολύ αγαπητή. Πάντα με υποδέχονταν με τον καλύτερο τρόπο. Πρέπει να την ανακαλύψετε και να επισκεφθείτε το πολύ όμορφο Μουσείο Καζαντζάκη στη Μυρτιά.
Σε όλους τους Κρητικούς, γνωστούς και αγνώστους, απευθύνω μηνύματα φιλίας. Έχουν δώσει ζωή σε έναν μεγάλο συγγραφέα, Κρητικό πρώτα από όλα. Αλλά, ας μην ξεχνούν ότι ο Καζαντζάκης ήταν επίσης ένας πολίτης του κόσμου και συγγραφέας συναρπαστικών «ταξιδιωτικών εντυπώσεων».
«Ο Γιώργος Στασινάκης αξίζει απολύτως τον τίτλο του «Αποστόλου»
Για πολλά χρόνια συμπορευτήκατε με τον νυν επίτιμο πρόεδρο της ΔΕΦΝΚ κ. Γιώργο Στασινάκη, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί ως ο «Απόστολος» στη διάδοση του έργου του Καζαντζάκη ανά τον κόσμο. Πώς ήταν η συνεργασία σας και τι μήνυμα του στέλνετε;
Συνεχίζω να εργάζομαι στενά μαζί με τον Γιώργο για την επεξεργασία και διόρθωση των δημοσιεύσεων της Εταιρείας, του ενημερωτικού δελτίου Synthesis, της ετήσιας επιθεώρησης «Η Κρητική ματιά», όπου έχω δημοσιεύσει μερικά άρθρα. Διατηρούμε πάντα επαφή. Ο Γιώργος Στασινάκης αξίζει απολύτως τον τίτλο του «Αποστόλου». Διευθύνει τη ΔΕΦΝΚ με πάθος από την στιγμή της ίδρυσή της. Είθε να συνεχίσει για πολύ ακόμα να προσφέρει τη στήριξή του και τις ικανότητές του στην Εταιρεία μας.