Σήμερα στα σαράντα χρόνια του Πανεπιστημίου Κρήτης (Π.Κ.) συναντιέμαι ξανά με την alma mater μου, με αφορμή το βιβλίο που συνέγραψε ο ομότιμος καθηγητής και πρώην αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης, κ. Ιωάννης Πυργιωτάκης, “Πανεπιστήμιο Κρήτης: Η Γένεση και η Πορεία”. Ένα βιβλίο που θεωρώ πως αποτελεί τη γέφυρα του παρελθόντος και του μέλλοντος του Π.Κ., αποτυπώνοντας με πληθώρα ιστορικών γεγονότων το ορόσημο του πανεπιστημιακού ιδρύματος.
Τον κ. Πυργιωτάκη τον συνάντησα πρώτη φορά ως φοιτήτρια του Π.Κ. το ακαδημαϊκό έτος 1998-99 στη Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Φιλολογίας. Ακόμα θυμάμαι το δέος το οποίο ένιωθα όταν για πρώτη φορά έφτανα στην είσοδο της πανεπιστημιούπολης στου Γάλλου, στο Ρέθυμνο. Η συναισθηματική φόρτιση μάλιστα γινόταν πιο έντονη καθώς δεν γνώριζα αν οι κτηριακές δομές ήταν προσβάσιμες. Η κινητική αναπηρία μου ίσως να αποτελούσε ένα “εμπόδιο” για την εκπαιδευτική μου ανέλιξη. Σκεφτόμουν πως αν το πανεπιστήμιο δεν ήταν προσβάσιμο, θα έπρεπε ίσως να γυρίσω στην πόλη μου και κάπου εκεί να σταματήσουν όλα όσα είχα ονειρευτεί. Ευτυχώς η πανεπιστημιούπολη με εξέπληξε ευχάριστα. Έτσι, τα χρόνια που σπούδαζα δεν χρειάστηκα καμιά βοήθεια συνοδού εντός της πανεπιστημιούπολης, και τα κάποια μη προσβάσιμα μέρη με τη βοήθεια της Τεχνικής Υπηρεσίας και την συμβολή του κ. Πυργιωτάκη μετατράπηκαν σε προσβάσιμα. Τα όνειρα που είχα πραγματοποιήθηκαν και μάλιστα είχαν και απρόσμενη θετική εξέλιξη, καθώς κάποιοι από τους καθηγητές που είχα την τιμή να με διδάξουν με οδήγησαν να επιδιώξω μεγαλύτερους ακόμα στόχους και να βρεθώ για διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Έτσι, για εμένα το Π.Κ. δεν αποτελεί απλά το χώρο που εκπαιδεύτηκα σε ανώτατο επίπεδο αλλά το πανεπιστήμιο που εμπράκτως ήδη από τότε αναγνώριζε την χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις εκπαίδευση.
Θα μιλήσω γι’ αυτό το πανεπιστήμιο λοιπόν. Και θα το κάνω μέσα από ένα βιβλίο που το θεωρώ απολύτως αντάξιο του Πανεπιστημίου για το οποίο γράφτηκε και που σκοπό έχει να αναδείξει τους ιστορικούς πρωτεργάτες της ιδέας ενός πανεπιστημίου στην Κρήτη, να διηγηθεί την ιστορική και πνευματική σχέση ενός ιδρύματος με τους Κρητικούς και να καταγράψει τα όνειρα και τα σχέδια, την αγάπη και τους ανταγωνισμούς, το μόχθο και το πείσμα των ανθρώπων του πρώτου πανεπιστημιακού ιδρύματος στην Κρήτη. Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό συμβάλλει σε αυτή την ιστορική καταγραφή, παρουσιάζοντας τους ανθρώπους, τις στιγμές καθώς και τα επιστημονικά επιτεύγματα του Π.Κ. Με αυτόν τον τρόπο το Π.Κ. μοιάζει να γεννιέται μπροστά μας και να μας συστήνεται ξανά μέσα από την πορεία του στο χρόνο.
Το βιβλίο έχει συνοχή και συνέχεια και ακολουθεί τη σταθερή πορεία εξέλιξης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ο συγγραφέας αναζητά κατ’ αρχήν τον άνθρωπο εκείνο από το μυαλό του οποίου ξεπήδησε για πρώτη φορά η σκέψη για την ίδρυση του Πανεπιστημίου Κρήτης. Και βέβαια δεν είναι άλλος από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στη συνέχεια παρακολουθεί και περιγράφει τις ενέργειες των Κρητικών για να καταφέρουν να ιδρύσουν Πανεπιστήμιο στην Κρήτη.
Οι αγώνες αυτοί εκτυλίσσονται σε δυο φάσεις. Στην πρώτη σύσσωμη η Κρήτη ενωμένη διεκδικεί το τρίτο πανεπιστήμιο της χώρας με έδρα το Ηράκλειο. Στη δεύτερη φάση διακρίνεται από τους ανταγωνισμούς μεταξύ Ρεθύμνου και Ηρακλείου για ποια από τις δυο πόλεις θα κερδίσει το πανεπιστήμιο, διεκδικήσεις που τελικά οδήγησαν στη διχοτόμηση του πανεπιστημίου.
Περιγράφονται αναλυτικά όλες αυτές οι προσπάθειες και οι ανταγωνισμοί. Τελικά, το πανεπιστήμιο άρχισε τα μαθήματά του με την Φιλοσοφική Σχολή στο Ρέθυμνο και το Μαθηματικό Τμήμα στο Ηράκλειο. Ξεκίνησε από το απόλυτο μηδέν με δανεισμένες αίθουσες και στις δυο πόλεις, για να φτάσει σήμερα να διαθέτει δυο άριστες πανεπιστημιουπόλεις που δεν έχουν να ζηλέψουν σε τίποτα από τις σύγχρονες εγκαταστάσεις των πανεπιστημιουπόλεων της Ευρώπης. Σήμερα στο Π.Κ. φοιτούν 18.507 φοιτητές, διδάσκουν 462 μέλη ΔΕΠ και έχουν αποφοιτήσει 30.734 φοιτητές. Λειτουργούν πέντε σχολές- τρεις στο Ρέθυμνο και δυο στο Ηράκλειο-και δεκαπέντε τμήματα (9 στο Ρέθυμνο και 7 στο Ηράκλειο).
Ακολουθεί το κεφάλαιο για τη φοιτητική μέριμνα με όλες τις υπηρεσίες και τα μέσα που διαθέτει για την εξυπηρέτηση και την πολιτιστική καλλιέργεια όλων των φοιτητών. Πρέπει να τονισθεί εδώ ότι το Π.Κ. καταβάλλει κάθε προσπάθεια να ανταποκριθεί στις ανάγκες όλων των φοιτητών. Κι εδώ συμπεριλαμβάνονται και τα ΑμεΑ. Προσωπικά θέλω να αναγνωρίσω ότι χάρη στο Π.Κ. δεν ένιωσα ούτε στιγμή ότι αποκλείομαι από τα μαθήματα, τις εκδηλώσεις ή την πρόσβαση στη γνώση και τη διαδικτυακή τεχνολογία. Η πολιτική του ίδιου του Π.Κ. συνέβαλε ώστε η κινητική αναπηρία να μην αποτελεί αυτό που εγώ μέχρι να πάω στο πανεπιστήμιο θεωρούσα ως “εμπόδιο”. Και αυτό έγινε επειδή το Π.Κ. χαρακτηρίζεται από την πίστη του στην αρχή ότι μέσω της γνώσης μπορούμε να ξορκίσουμε τις διακρίσεις και την αμάθεια και να εμπλουτίσουμε τη ζωή του ανθρώπου.
Το βιβλίο δεν παραλείπει να κάνει ειδική αναφορά στα μεγάλα επιτεύγματα που έχουν δημιουργηθεί με πρωτοβουλία των μελών του. Περιγράφεται έτσι το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας με το Ενυδρείο Κρήτης, το Αστεροσκοπείο του Σχοίνακα, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, το Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας, ο Σταθμός Περιβαλλοντικών Μετρήσεων του Φοινοκαλιά και οι λαμπρές εκδηλώσεις, οι διοργανώσεις συνεδρίων για το μεγάλο κρητικό ζωγράφο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (ή Ελ Γκρέκο). Τα ερευνητικά και πολιτιστικά επιτεύγματα που καταγράφονται αποτελούν έναυσμα για να αναρωτηθούμε πού πραγματικά μπορεί να φτάσει και σε ποιους ορίζοντες μπορεί να ανοιχτεί η καρδιά της Κρήτης, το πανεπιστήμιο.
Χωρίς αμφιβολία το βιβλίο αυτό αποτελεί θησαυρό για το Π.Κ.. Είναι απορίας άξιο πώς μπόρεσε ο συγγραφέας να συγκεντρώσει αυτόν τον τεράστιο όγκο των πληροφοριών και των δεδομένων και να τα συνδυάσει όλα μαζί σε μια δυναμική σύνθεση μέσα από την οποία καταδεικνύεται αυτό που λέει ο τίτλος του βιβλίου, η Γένεση και η Πορεία ενός δυναμικού πανεπιστημίου με λαμπρά επιτεύγματα.
Αυτή είναι βεβαίως η δεινή ικανότητα του συγγραφέα. Ο κ. Πυργιωτάκης έχει αποδείξει με το έργο του ότι είναι ειδικός στην αρχειακή έρευνα, να μελετά τα στοιχεία και τα δεδομένα του παρελθόντος, να μπορεί να τα ανασυνθέτει κατόπιν και να τα δίνει σε μια νέα δική του σύνθεση, έτσι που να παρουσιάζεται η δυναμική εξέλιξη των πραγμάτων. Γνωρίζει πολύ καλά να ζυγίζει, να αξιολογεί κάθε στοιχείο, να κάνει διάκριση ανάμεσα στα ουσιώδη και τα επουσιώδη, να αξιοποιεί τα ουσιώδη και να συνθέτει με αυτά. Επρόκειτο βέβαια για μια δύσκολη και κοπιώδη πνευματική διεργασία που απαίτησε χρόνο και μόχθο πολύ, αλλά και που προσφέρθηκε ανιδιοτελώς. Είναι όμως γνωστό ότι ο κ. Πυργιωτάκης μόνο τέτοιες δύσκολες αποστολές αναλαμβάνει. Και είναι ο ειδικός να τις φέρει σε πέρας με μεγάλη επιτυχία. Γι’ αυτό και το βιβλίο αποτελεί σίγουρα μνημείο για το Π.Κ. που θα μείνει ως σημείο αναφοράς στο μέλλον. Δε θα μπορούσε άλλος να γράψει αυτό το βιβλίο. Θεωρώ, λοιπόν, σοφή την απόφαση του Πρύτανη κ. Οδυσσέα-Ιωάννη Ζώρα να αναθέσει τη συγγραφή στον κ. Πυργιωτάκη.
Το βιβλίο πέρα από την ιστορική παρουσίαση των απαρχών του Π.Κ. έχει και έναν άλλο ρόλο να επιτελέσει. Μας βοηθά να αποκτήσουμε επίγνωση της ταυτότητας του Π.Κ. πριν αναρωτηθούμε για την μελλοντική εξέλιξή του. Σήμερα περισσότερο από ποτέ σε μια χώρα σε κρίση, την Ελλάδα, το Π.Κ. καλείται να μπει και αυτό μπροστά στην προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας μας. Καλείται να ενισχύσει ακόμα περισσότερο το ρόλο του και να προωθήσει τις αρχές των ανθρώπων που του έδωσαν ψυχή και νόημα στην ελληνική κοινωνία. Να κοινωνήσει με το έμπρακτο παράδειγμα του τις ελληνικές αξιακές αρχές της αριστείας και της αξιοκρατίας που εκλείπουν στις μέρες μας. Μας καλεί, λοιπόν, και πολύ σωστά, ο συγγραφέας να αποκτήσουμε συναίσθηση του ρόλου και των επιτευγμάτων του Π.Κ. πριν ατενίσουμε το μέλλον. Παράλληλα μας ειδοποιεί ο συγγραφέας ότι το πανεπιστήμιο έχει φτάσει σε ένα ιστορικό ίσως και μεταιχμιακό σημείο της πορείας του όπου με θάρρος πρέπει να αναζητήσει και να διεκδικήσει έναν σύγχρονο ρόλο σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο.
Αξίζει αυτό το βιβλίο να διαβαστεί από κάθε ενδιαφερόμενο για την ιστορία και το μέλλον του Π.Κ., αλλά και να προωθηθεί στα εκπαιδευτικά ιδρύματα κάθε βαθμίδας – με έμφαση στους μαθητές των Λυκείων της χώρας- ώστε το Π.Κ. να συστηθεί σωστά και ολοκληρωμένα. Για χρόνια το ζητούμενο ήταν να δείξουμε τα επιτεύγματα του Π.Κ.. Τώρα αυτό το βιβλίο συμπληρώνει αυτό το κενό, παρουσιάζοντας την ταυτότητα του Π.Κ., μέσα από τον εκπαιδευτικό και ερευνητικό του ρόλο μέσα στην ελληνική κοινωνία αλλά και διεθνώς. Απ’ όσο γνωρίζω αυτό το βιβλίο μπορεί να εκληφθεί και ως μια “αυτοβιογραφία” του Π.Κ. — ένα πρωτότυπο βήμα ιστορικής καταγραφής που δεν έχει πραγματοποιηθεί από άλλα πανεπιστήμια της χώρας μας μέχρι σήμερα.
Ολοκληρώνοντας αυτήν την παρουσίαση, θέλω να ευχαριστήσω τον κ. Πυργιωτάκη για την προσφορά του στο Π.Κ. και στην Κρήτη γενικότερα και όλους εκείνους που με βοήθησαν να ανοιχτώ στον κόσμο της γνώσης και να επιτύχω όλα όσα μέχρι τότε ονειρευόμουν. Εύχομαι αυτό το βιβλίο να αποτελέσει εφαλτήριο για ακόμα πιο ευρεία προώθηση του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Το πανεπιστήμιό μας, το Π.Κ., αξίζει πολύ περισσότερα και καλύτερα! Το Π.Κ. είναι συγκριτικά ικανό να διεκδικήσει καλύτερη ακόμα θέση στον παγκόσμιο ακαδημαϊκό χάρτη και να αποτελεί την πρώτη επιλογή για τους υποψήφιους φοιτητές.
Η Ελένη Σταράκη είναι διδάκτωρ Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου στο Σικάγο