Μία άλλη εποχή, που η εκπαίδευση δεν ήταν τόσο δεδομένη, αναδύεται στις σελίδες του βιβλίου του εκπαιδευτικού, Μανόλη Κ. Μακράκη «Κρητών Παιδεία».
Ο συγγραφέας, στο τέταρτο εκδοτικό έργο του με τίτλο «Κρητών Παιδεία» αναφέρεται στην εποχή του Κρητικού Ζητήματος κατά τη μεταβατική περίοδο μετά το τέλος της Κρητικής Επανάστασης του 1866 μέχρι την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, το 1913.
Στο προλογικό σημείωμα του καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Απόστολου Παπαϊωάννου, τονίζεται πως «η παιδεία στην τουρκοκρατούμενη και αυτόνομη Κρήτη, η περιοχή Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου, διδακτορική διατριβή που υποστηρίχτηκε στη Σχολή Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, συνιστά χωρίς καμμιά αμφιβολία ή ενδοιασμό καθοριστική συνεισφορά και αποφασιστική συμβολή στη γνώση της κρητικής εκπαίδευσης και παιδείας».
Ο καθηγητής τονίζει πως το σύγγραμμα, θεμελιωμένο επιστημονικά, καλύπτει την κρισιμότερη φάση του Κρητικού Ζητήματος στη μεταβατική περίοδο των χρόνων 1866-1913 και ειδικότερα το ιστορικό εκπαιδευτικό γίγνεσθαι σε μια γεωγραφική περιοχή για την οποία δεν είχαμε, για το συγκεκριμένο θέμα, συγκροτημένες και τεκμηριωμένες πληροφορίες και ειδήσεις.
Το βιβλίο είναι το αποτέλεσμα πολλαπλών, πολυσύνθετων παραγόντων, πολύχρονης έρευνας, βιβλιογραφικής πληρότητας, συστηματικής μελέτης και υπεύθυνης αξιοποίησης των πρωτογενών – αρχειακών πηγών.
Οι εκπαιδευτικές πραγματικότητες παρουσιάζονται με υπευθυνότητα καθώς τοποθετούνται μέσα στον συγκεκριμένο χώρο με την κοινωνική δυναμική που τον χαρακτηρίζει αλλά και στον χρόνο που διακρίνεται από διαδοχικές επαναστάσεις που οδηγούν στην Κρητική Πολιτεία και τελικά στην Ένωση.
Ο περιφερειάρχης Κρήτης, κ. Σταύρος Αρναουτάκης, αναφέρει πως έρχονται στο φως άγνωστα ιστορικά στοιχεία και πλούσιο αδημοσίευτο φωτογραφικό υλικό.
Τονίζει πως το σύγγραμμα θα βοηθήσει τους αναγνώστες στην κατανόηση της ιδιότυπης κρητικής κοινωνίας εκείνης της εποχής που διακρίνεται για την αγωνιστικότητα, το πάθος της και για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια, την παιδεία και τον πολιτισμό.
Παράλληλα, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό αποτελεί μία μορφή ιστορικής μαρτυρίας καταγραφής των γεγονότων της περιόδου. «Μας επιτρέπει να έχουμε εικόνα όχι μόνο της εκπαίδευσης αλλά και της καθημερινής ζωής των κατοίκων της περιοχής, σχηματίζοντας αντίληψη για τις σχέσεις και τις δραστηριότητες των ανθρώπων εκείνης της εποχής, τον τρόπο που αντιμετώπιζαν την εκπαίδευση αλλά και τις καθημερινές δυσκολίες που αντιμετώπιζαν» αναφέρει.
Ο συγγραφέας περιγράφει πως «το σύγγραμμα φιλοδοξεί να ενδυναμώσει την ιστορική μνήμη, συντηρώντας και επαναφέροντας γεγονότα και πρόσωπα, αναδεικνύοντας τους αγώνες και τις αγωνίες τους για μια καλύτερη παιδεία».