Την πρώτη τους δημόσια εμφάνιση ετοιμάζονται να κάνουν οι «Δεσμώτες του Φαλήρου», οι αλυσοδεμένοι ανθρώπινοι σκελετοί ομαδικής ταφής του 7ου π.Χ. αιώνα που ανασκάφηκαν το 2016 στο Δέλτα Φαλήρου (ΚΠΙΣΝ), καθώς ένα μέρος τους θα παρουσιαστεί στην έκθεση «Εκατόμπολις» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου που ξεκινάει στις 30 Νοεμβρίου.
Οπως λέει στην «Κ» η δρ Στέλλα Χρυσουλάκη, διευθύντρια του μουσείου και των ανασκαφών στο Δέλτα Φαλήρου, από τους περίπου 80 σκελετούς θα μεταφερθούν τέσσερις, προερχόμενοι από τη λεγόμενη «πρώτη σειρά» της ταφής, μαζί με τα σιδερένια τους δεσμά, ένα εγχειρίδιο που βρέθηκε στην κνήμη ενός σκελετού και δύο μικρές οινοχόες, που υποδηλώνουν σπονδές.
Αντλώντας το όνομά της από την αναφορά της Κρήτης στην Ιλιάδα ως «νησί των εκατό πόλεων», η έκθεση «Εκατόμπολις» θα αφηγείται μέσα από περίπου τριακόσια εκθέματα την ιστορία της ίδρυσης και ανάπτυξης των κρητικών πόλεων της αρχαϊκής περιόδου (7ος-5ος αιώνας π.Χ.). Το μουσειολογικό σκεπτικό της έκθεσης εντάσσει στα εκθέματα τους «Δεσμώτες», μέσω της εκτιμώμενης σύνδεσής τους με το «Κυλώνειο Αγος» (δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ.), δηλαδή την ύβρι που διέπραξαν οι Αθηναίοι όταν φόνευσαν τους υποστηρικτές του επίδοξου τυράννου Κύλωνα, παρότι εκείνοι είχαν προσφύγει ως ικέτες σε βωμούς της θεάς Αθηνάς. Η πόλη υπέστη τότε συμφορές και κοινωνικές αναταραχές, που σύμφωνα με το Μαντείο των Δελφών απαιτούσαν τον καθαρμό της από τον Επιμενίδη, σοφό ιερέα και θεσμοθέτη της Κρήτης.
Στιγμιότυπο από την ανασκαφή της ομαδικής ταφής των Δεσμωτών το 2016 στο Δέλτα Φαλήρου (ΚΠΙΣΝ). [αρχειο ανασκαφης δελτα φαληρου]
«Οταν ο Επιμενίδης έφτασε στην Αθήνα, έκανε καθαρμούς, αλλά ήρθε και σε επαφή με τον Δράκοντα, ενώ υπάρχουν πηγές που αναφέρουν ότι σχετίστηκε με τη σύνταξη νόμων», εξηγεί η δρ Χρυσουλάκη. «Η Κρήτη ήταν τότε πρωτοπόρος στη γραπτή νομοθεσία», προσθέτει η αρχαιολόγος, επικαλούμενη το πλήθος των αρχαϊκών επιγραφών του νησιού. «Οι νόμοι της λοιπόν έδωσαν τη βασική ιδέα για τους νόμους που συντάχθηκαν στην Αττική. Οταν απέκτησε και εκείνη γραπτή νομοθεσία, άρχισαν να αποφεύγονται οι κοινωνικές αναταραχές και ξεκίνησε μια διαδικασία που θα καθιστούσε αριστοκράτες και μη αριστοκράτες ίσους απέναντι στον νόμο. Η εξέλιξη της διαδικασίας αυτής με τον Σόλωνα θα κατέληγε στις πολιτειακές αλλαγές του Κλεισθένη, δηλαδή στη δημοκρατία. Μπορεί λοιπόν η Κρήτη να μην έφτασε ποτέ στο δημοκρατικό πολίτευμα –για διάφορους λόγους– όμως βοήθησε στην πολιτειακή εξέλιξη της Αθήνας».
Η κατάσταση διατήρησης των τεσσάρων σκελετών επιτρέπει μεν τη μεταφορά τους στην Κρήτη (όλοι οι «Δεσμώτες» άλλωστε συντηρούνται σχολαστικά λόγω της ευαισθησίας τους), αλλά υπό προϋποθέσεις. «Κάθε οστό μπαίνει σε ειδική θήκη από φύλλο αφρώδους πολυαιθυλενίου, κατασκευασμένη στο σχήμα του, ώστε να προστατεύεται από τους κραδασμούς», μας λέει η προϊστάμενη του Τμήματος Συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, Τατιάνα Παναγοπούλου. «Χρησιμοποιούμε επίσης διαπνέουσα, μη υφασμένη μεμβράνη, που αποτρέπει τις συνέπειες της συσσώρευσης υδρατμών στα οστά», εξηγεί η συντηρήτρια και προσθέτει ότι το σύνολο του υλικού θα τοποθετηθεί σε ειδικά ξυλοκιβώτια που θα ταξιδέψουν ακτοπλοϊκώς για το Ηράκλειο την ερχόμενη Δευτέρα.