Σε μια από τις σημαντικότερες και σπουδαιότερες εκκλησιαστικές μορφές που ανέδειξε η Κρήτη τον 18ο και 19ο αιώνα, “τον μεγάλο Δεσπότη”, όπως είναι γνωστός, είναι αφιερωμένο το βιβλίο του φιλολόγου Γεωργίου Χ. Καμπαναράκη που κυκλοφόρησε πρόσφατα.
Πρόκειται για το πόνημα “Ιλαρίων Σιναΐτης ο Κρής (1765-1838)- Ο λόγιος διαφωτιστής και μεταφραστής των Γραφών, Μητροπολίτης Τορνόβου Βουλγαρίας. Το έργο και η εποχή του”.
Γεννημένος στο μικρό χωριό, την Αρμάχα του σημερινού δήμου Μινώας Πεδιάδας, ο Ιλαρίων μόχθησε αδιάκοπα για την πνευματική αναβάθμιση του Ελληνισμού και της ορθόδοξης Ρωμιοσύνης. Ο συγγραφέας εξετάζει ενδελεχώς την προσωπικότητα και το έργο του λόγιου αυτού εκπροσώπου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Αλλωστε δεν είναι τυχαίο πως τόσο ο “ο μεγάλος Δεσπότης” όπως και ο συγγραφέας ”κρατούν” από την οικογένεια των Καμπανάρηδων ενώ στην Αρμάχα, κοινό τόπο καταγωγής, οι ιστορίες των παλαιότερων κέντριζαν την προσοχή και το ενδιαφέρον του τότε μαθητή του δημοτικού σχολείου.
«Κατά το τελευταίο έτος της φοίτησης μου στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών -υπογραμμίζει ο συγγραφέας-με αναζήτησε ο καθηγητής της Νεώτερης Ιστορίας Βασίλειος Σφυρόερας -όταν προφανώς είδε το ονοματεπώνυμο μου στην κατάσταση των φοιτητών – και με ρώτησε αν έχω πληροφορίες για τον “σπουδαίο επιφανή” συνεπώνυμο πρόγονό μου.
Του μετέφερα όσα είχα ακούσει μόνο από την προφορική παράδοση και εκείνος μου ανάθεσε ως πτυχιακή εργασία στο μάθημα της Νεώτερης Ιστορίας την περί του Ιλαρίωνα έρευνα. Έτσι γεννήθηκε το πρωτόλειο πόνημά μου, μα και συνάμα το ουσιαστικό ενδιαφέρον μου να ερευνήσω τα έργα και τις ημέρες του μακρινού προγόνου».
«Από μικρή ηλικία ο Ιλαρίων» -σημειώνει ο σεβασμιώτατος μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου κ. Ανδρέας,—«διακρίνεται για την φιλομάθειά του και διαγράφει μια λαμπρή θεάρεστη ανοδική πορεία. Στην Σιναΐτικη Σχολή του Ηρακλείου μαθαίνει τα πρώτα γράμματα και συνεχίζει τις σπουδές του στην σχολή της Πατμιάδας.
Έπειτα μεταβαίνει στο μετόχι του Σινά στο Κάιρο, όπου διδάσκει και μελετά ενώ αργότερα τον συναντάμε στη νήσο Ίο ως δάσκαλο και στην Κωνσταντινούπολη ως οικοδιδάσκαλο. Στο Βουκουρέστι συνδέεται με τον λόγιο κληρικό Νεόφυτο Δούκα.
Αναλαμβάνει ηγούμενος στο Σιναϊτικό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη στην Κωνσταντινούπολη και το 1805 διδάσκει στην Μεγάλη του Γένους Σχολή. Το 1821 όταν χήρευσε η Μητρόπολη Τορνόβου, εκλέγεται μητροπολίτης στο Τόρνοβο, την μεσαιωνική πρωτεύουσα της Βουλγαρίας, στο δεύτερο βουλγαρικό κράτος.
Προικισμένος με πλήθος χαρισμάτων και αρετών από τον δωρεοδότη Κύριο και Θεό μας, διακρίνεται μεταξύ άλλων για την σεμνότητα του, το ήθος του, τα φιλάνθρωπα αισθηματα, τον πλούτο των γνώσεων, το ενδιαφέρον για την παιδεία και την μόρφωση των νέων.Ηταν ένας άνθρωπος ικανός, λόγιος και δραστήριος, ένας αληθινός ποιμένας, ο οποιος εργάστηκε για την πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη και των σλαβοφώνων».
Ο Ιλαρίων
Η γραφή με κεντρικό θέμα τον Κρητικό λόγιο επεκτείνεται σε επιμέρους πτυχές της Ιστορίας, άμεσα ή έμμεσα σχετιζόμενες με τη δράση του και ειδικότερα με την Ενετοκρατία και την Τουρκοκρατία στην Κρήτη με τη μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την τάξη των Φαναριωτών και τις παροικίες του Ελληνμισμού της διασποράς.
Με την ιδεολογική αντιπαράθεση των λογίων του Νεοελληνικού διαφωτισμού, τις αντιδράσεις και τις συγκρούσεις για τη μετάφραση των Γραφών. με την άνθηση της ελληνικής παιδείας στις επαρχίες της Βουλγαρίας, το κίνημα του Πανσλαβισμού και τη Βουλγαρική Εξαρχία.
Εντέλει οι ενότητες αυτές ίσως αποτελέσουν μια αφόρμηση για όποιον θελήσει να επεκταθεί στη μελέτη και άλλων ειδικότερων θεμάτων.
Ο Ιλαρίων δεν ξέχασε ποτέ την καταγωγή του, από την πρώτη του υπογραφή κατά την αντιγραφή κώδικα στο Σινά, μέχρι την τελευταία ως Μητροπολίτης Τορνόβου, ο τίτλος ήταν ταυτόσημος: Ίλαρίων Σιναΐτης ο Κρης”.
Αλλά και η ιδιαίτερη του πατρίδα η Αρμάχα, δεν τον ξέχασε και τον τίμησε με μια προτομή του που κοσμεί την πλατεία του χωριού.
Το βιβλίο διακινείται από τις εκδόσεις Ίτανος.