ΜΙΛΟΥΝ ΣΤΗΝ «Π» ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΩΝΙΑ, ΤΙΣ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ, ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ, ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΖΗΤΟΥΝ ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗ
Νότες απελπισίας από τους καλλιτέχνες στη… μέγγενη του διπλού lockdown
Της Λίλιαν Δαφερμάκη
Από τη μια καραντίνα στη δεύτερη, οι συνθήκες επιβίωσης των καλλιτεχνών επιδεινώνονται με σκληρότερους όρους, αφού τα πενιχρά επιδόματα που δίδονται έρχονται απλώς να επιβεβαιώσουν το βαρύ πλήγμα που έχει υποστεί ο κλάδος. Είναι τουλάχιστον οξύμωρο, οι άνθρωποι αυτοί που με το έργο τους μας αποφορτίζουν από τις πιέσεις του αναγκαστικού εγκλεισμού, γλυκαίνουν τις στιγμές μας και ανατροφοδοτούν την ομορφιά στη ζωή μας, εξαθλιώνονται μέρα με τη μέρα. Πολλοί από αυτούς που βιοπορίζονται αποκλειστικά από τη μουσική βρίσκονται χωρίς υπερβολή σε απερίγραπτη οικονομική ένδεια, και ουσιαστικά εξωθούνται σε αλλαγή επαγγέλματος. Η «Π» επικοινώνησε με μερικούς από τους πιο σημαντικούς καλλιτεχνικούς δημιουργούς του τόπου μας που με δηλώσεις τους αναλύουν την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί.
«Η κατάσταση που βιώνουμε πρέπει να αφυπνήσει όλους μας και να μας στρέψει προς τη συλλογικότητα σε εργασιακό επίπεδο»
Η Μαρία Φασουλάκη μετά από μια επιτυχημένη και σπουδαία διαδρομή στα τοπικά καλλιτεχνικά δρώμενα έχει κάνει ένα μεγάλο άλμα προς στην Αθήνα, όπου δραστηριοποιείται επαγγελματικά τα τελευταία χρόνια, χωρίς όμως να έχει αποκόψει τη συνεργασία της με την Κρήτη όπου επιστρέφει και σταθερά παρουσιάζει το έργο της. Αναφερόμενη στη σημερινή πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι μουσικοί τονίζει μεταξύ άλλων τα εξής:
«Απόλυτη ανασφάλεια είναι η λέξη που χαρακτηρίζει τον κλάδο των μουσικών αλλά και ολόκληρο τον καλλιτεχνικό χώρο σε εργασιακό επίπεδο, κατά την περίοδο που ζούμε.
Εκτός από ένα πολύ μικρό ποσοστό μουσικών που μπορεί κατ εξαίρεση να εργάζονται περιστασιακά σε χώρους όπως πχ κάποιες τηλεοπτικές εκπομπές, η συντριπτική πλειοψηφία των μουσικών περιορίζεται, αυτόν τον καιρό, στο να προσπαθεί να παράξει έργο από το σπίτι. Και αυτό όχι, φυσικά, για λόγους βιοπορισμού αλλά για κάλυψη πιο πολύ της εσωτερικής ανάγκης του καθενός μας να νιώθει ενεργός στο αντικείμενό του, είτε μέσω της μουσικής σύνθεσης και παραγωγής, είτε με τη συντήρηση και εξέλιξη των δεξιοτήτων του μέσα από μελέτη και έρευνα.
Υπάρχει και μια μεγάλη μερίδα του κλάδου που, μη μπορώντας να ανταπεξέλθει οικονομικά έχει στραφεί σε άλλη εργασία για τα προς το ζην, με την ελπίδα πως αυτό που ζούμε τον τελευταίο χρόνο θα είναι περαστικό ώστε να μπορέσουν μετά να εργαστούν ξανά στο αντικείμενό τους. Και αυτό είναι ένα πολύ λυπηρό φαινόμενο γιατί, αφενός ενέχει κόστος ψυχικό σε προσωπικό επίπεδο αλλά και αφετέρου κόστος πολιτισμικό, κοινωνικό και πολιτικό.
Για τους περισσότερους στον χώρο μας η μουσική δεν είναι απλώς το μέσο βιοπορισμού τους. Είναι πρώτα απ’ όλα μεράκι, έκφραση συνείδησης, τροφή για έμπνευση, μέσο κοινωνικοποίησης, ανάγκη. Η επαφή του καλλιτέχνη με τον κόσμο έχει μια τεράστια δυναμική, μια μαγεία που δεν εξηγείται εύκολα και έχει μεγάλη αξία καθώς εξισορροπεί και αντισταθμίζει, μέσα σε μια κοινωνία που μεγαλώνει από την άλλη μεριά ο φόβος και η αποξένωση. Θα έπρεπε η επαφή αυτή να είναι το ζητούμενο και από την πλευρά της πολιτείας όχι να στέκεται απέναντι και να θεσμοθετεί περιορισμούς σε κάθε ευκαιρία.
Η οικονομική στήριξη της πολιτείας προς όλους τους κλάδους των καλλιτεχνών μέσα στην κρίση αυτή, είναι ελάχιστη, ενώ η ηθική στήριξη ανύπαρκτη. Επιδόματα και βοηθήματα δόθηκαν σε ένα μόνο κομμάτι του κλάδου και αυτά ελλιπή, με καθυστέρηση και χωρίς επαρκή πληροφόρηση, καλύπτοντας μόνο μικρά διαστήματα της περιόδου που δεν έχουμε δυνατότητα να εργαστούμε. Αυτό έχει οδηγήσει σε οριακό σημείο πολλούς συναδέλφους και στήριξη έχουν μόνο από τους μουσικούς συλλόγους και σωματεία που κάνουν μεγάλο αγώνα προσπαθώντας να ακουστούν και να διεκδικήσουν λύσεις σε θέματα αυτονόητα.
Θα πρέπει, αν μη τί άλλο, όλη αυτή η κατάσταση να αφυπνήσει όλους μας και να μας στρέψει, κατά τη γνώμη μου, προς τη συλλογικότητα σε εργασιακό επίπεδο. Μόνο με αυτή τη στάση αποκτούμε φωνή και υπόσταση στην εργασιακή πραγματικότητα και κατά συνέπεια διατηρούμε τη δυνατότητα να βιοποριζόμαστε κάνοντας παράλληλα αυτό που αγαπάμε».
«Ο καλλιτεχνικός κόσμος εξωθείται στην απόλυτη απαξίωση και φτώχεια, που επιδεινώνεται εν μέσω καραντίνας»
Ο Δημήτρης Ζαχαριουδάκης ένα από τα ιδρυτικά μέλη του συγκροτήματος «Χαϊνηδες» ο οποίος έχει ένα πλούσιο βιογραφικό αξιόλογων συνεργασιών και δισκογραφικών συμμετοχών μας παραθέτει τις απόψεις τους. «Η ζωή των μουσικών και γενικότερα των καλλιτεχνών έχει ανατραπεί πλήρως. Τίποτα δεν είναι όπως πριν. Η δεύτερη καραντίνα μας αιφνιδίασε, διότι μας είχαν καλλιεργηθεί προσδοκίες ότι δεν θα επαναληφθεί και δεν περιμέναμε ότι θα πρέπει να ξανακλειστούμε στα σπίτια μας. Ο κλάδος μας δοκιμάζεται σκληρά και περνά δύσκολες στιγμές, ειδικά όσοι βιοπορίζονται αποκλειστικά από τη μουσική. Βεβαίως έχουν γίνει κάποια λίγα πράγματα, καθώς έχει διευρυνθεί ο κύκλος των επιδομάτων που δίδονται στους καλλιτέχνες, όμως το σίγουρο είναι ότι δεν μπορεί κάποιος να ζήσει μόνο με αυτά.
Γι αυτό και οι περισσότεροι μουσικοί δεν συναρτούν την επιβίωση τους μόνο με αυτά. Η αλήθεια είναι ότι η κατάσταση με τους μουσικούς στην Ελλάδα ήταν πάντα δύσκολη περίπτωση, και τώρα με αυτές τις συνθήκες που ζούμε έχει επιδεινωθεί ακόμα περισσότερο. Ίσως η σημερινή πραγματικότητα όπως έχει διαμορφωθεί, να μπορεί να λειτουργήσει σαν εποικοδομητική αφορμή για να γίνει μια ειλικρινής συζήτηση για το ποιοι είναι οι καλλιτέχνες στην Ελλάδα και ποιοι χρίζουν υποστήριξης. Διότι στην Ελλάδα είσαι και λίγο ό,τι δηλώσεις, με αποτέλεσμα η πολιτεία να πατάει πάνω σε αυτά τα κενά και να αδιαφορεί, βλέποντας και την αδυναμία του κλάδου να συνεννοηθεί στο εσωτερικό του. Υπάρχουν πολλές στρεβλώσεις χρόνιες που δυστυχώς δεν έχουν λυθεί και δυστυχώς δεν υπάρχει πρόβλεψη και στόχευση στην κατεύθυνση αυτή.
Υπάρχουν σοβαρά θέματα με το πλαίσιο ασφάλισης και συνταξιοδότησης και ασφαλώς κορυφαίο ζήτημα είναι και αυτό των δικαιωμάτων αφού εδώ και χρόνια έχει αποσαθρωθεί η εισπρακτική εταιρεία που απέδιδε στους μουσικούς και στους στιχουργούς αυτά που τους αναλογούσαν. Αυτό το γεγονός αποτελεί βαρύ πλήγμα για τον κλάδο… Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ένας στιχουργός για παράδειγμα δεν μπορεί να ζήσει, διότι δεν μπορεί να εργαστεί έξω και να βγάλει ένα μεροκάματο. Με τον τρόπο αυτό όσοι ουσιαστικά ζουν αποκλειστικά από τη μουσική, ουσιαστικά εξωθούνται να αλλάξουν επάγγελμα. Έτσι, ένας κόσμος εξωθείται στην απόλυτη απαξίωση και φτώχεια, που επιδεινώνεται εν μέσω καραντίνας, όπου νιώθουμε φυλακισμένοι μέσα στα σπίτια μας, καθώς μας στερείται η επικοινωνία και η επαφή με τον κόσμο που βιώνει σκληρά αυτό το πλαίσιο του αναγκαστικού εγκλεισμού.
Η πολιτεία δυστυχώς μας αντιμετωπίζει με έναν τρόπο απαξιωτικό.
Όμως όπως λέει και κάποιος φίλος «αν μας αντιμετώπιζε η πολιτεία διαφορετικά θα έπρεπε να ανησυχούμε …» Είναι γεγονός ότι η πολιτεία τους αληθινούς καλλιτέχνες και τους δημιουργούς πρέπει να τους φοβάται λίγο, διότι τους έχει πάντα απέναντι δεν μπορεί να τους κολακεύσει με τίποτα. Οπότε φυσιολογικά μας αντιμετωπίζει σαν ανθρώπους που δεν μπορεί να εκμαυλίσει άρα δεν έχει να περιμένει κάτι από μας και έτσι μας εγκαταλείπει στη μοίρα μας.
Είναι όμως πραγματικά αισιόδοξο το γεγονός ότι ο κόσμος της μουσικής έχει αρχίσει και αντιδρά, και θέτει μια σειρά ζητήματα όπως για παράδειγμα να μην εμφανίζεται στις τηλεοράσεις χωρίς αμοιβή και παράλληλα αρχίζει να αναδεικνύει το κρίσιμο θέμα της ασφάλισης και της σύνταξης, αφού στις μέρες μας οι περισσότεροι καλλιτέχνες πεθαίνουν κυριολεκτικά στην ψάθα».
«Ο πολιτισμός είχε ζημιά που αγγίζει το 90%»
Ο Στέφανος Κουρουπάκης ως μουσικός και τραγουδιστής, έχει συνεργαστεί με όλους σχεδόν τους μουσικούς της Κρήτης, υποστηρίζει με τη συμμετοχή του διάφορα μουσικά σχήματα, ενώ είναι σταθερός συνεργάτης του συγκροτήματος «Αρμός». Όπως χαρακτηριστικά δηλώνει στην «Π», «η τέχνη ήταν και είναι ένα δημιουργικό μέσο έκφρασης, που αντανακλά και αναπαράγεται στις αισθήσεις των ανθρώπων. Η διαχρονικότητα της προέρχεται από την αναγκαιότητα της. Μας είναι απαραίτητη, διότι «θρέφει» και τροφοδοτεί το πνεύμα, την ψυχή μας. Η τελευταία μας κάνει να ξεχωρίζουμε σαν είδος από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.
Κάποιοι καταφέρνουμε και «ζούμε» εδώ και χρόνια από την τέχνη. Δε σταματάμε να εξελισσόμαστε, να δημιουργούμε και να επενδύουμε ατελείωτες ώρες σε σπουδές, πρόβες, σε μελέτη αλλά και σε αυτήν καθ’ αυτήν την εργασία μας, προκειμένου να βιοποριζόμαστε. Είμαι 25 χρόνια επαγγελματίας μουσικός και 18 χρόνια μέλος του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου. Στα χρόνια αυτά έχω σα πολίτης και δη επαγγελματίας καλλιτέχνης, προσφέρει στο κράτος, όχι μόνο υλικά, χρηματικά, αλλά και κοινωνικά.
Αυτό που συνέβη με την πανδημία, απέδειξε ότι οι εργαζόμενοι στον πολιτισμό, τελικά είμαστε πολίτες… Β’ κατηγορίας! Τον Μάρτιο ξεκίνησε ένας γολγοθάς επιβίωσης για όλους μας, δε μιλάω μόνο για τους καλλιτέχνες. Όλοι οι κλάδοι χτυπήθηκαν οικονομικά, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο. Αποδεδειγμένα, βάση της ΕΛΣΤΑΤ, ο πολιτισμός είχε ζημιά που αγγίζει το 90%. Οι λιγοστές και πάντα οκνηρές, αργές κινήσεις και η επιφανειακή στήριξη της πολιτείας μέχρι σήμερα, απλά μας επιβεβαιώνει ότι μας θεωρεί… παρίες. Τα σωματεία μας, κάνουν αγώνες για να καταλάβουν οι ιθύνοντες ότι υπάρχουμε, ότι μετράμε αρκετές χιλιάδες ενεργού εργατικού δυναμικού. Ότι έχουμε υποχρεώσεις, οικογένειες και ανθρώπους που εξαρτώνται από εμάς. Ποια ήταν η απάντηση; Έχουμε λάβει 800€ τον Απρίλιο/Μάϊο και 1068€ το Σεπτέμβρη – Οκτώβρη! Κι αυτά όχι όλοι! Αυτή ήταν η στήριξη στην τέχνη, στους ανθρώπους που την απαρτίζουν.
Κανείς μας δε θέλει να ζει με επιδόματα. Έχουμε αξιοπρέπεια και η δουλειά μας τρέφεται από τη διαδραστικότητα. Έχουμε ανάγκη να βρεθούμε με το κοινό μας, η σχέση με το οποίο δεν είναι απλά πελατειακή. Σεβαστήκαμε την υγειονομική κρίση, όπως όλοι, όντας οι πρώτοι που σταματήσαμε να εργαζόμαστε, γνωρίζοντας ότι θα είμαστε και οι τελευταίοι που θα επανεκκινήσουμε. Πώς επιβιώνουμε; Πολύ δύσκολα είναι η απάντηση. Είμαι από τους τυχερούς που είχα κάποιες, λίγες δουλειές το καλοκαίρι, παρόλη την δυσμενή κατάσταση. Όμως υπάρχουν συνάδελφοι που υποφέρουν. Που δε δούλεψαν καθόλου, που δεν έχουν ούτε τα βασικά και προσπαθούν να ζήσουν με αυτά τα… 225€/μήνα που αναλογικά μας έδωσε η πολιτεία! Γι’ αυτό τον Νοέμβρη ξεκίνησε η πρωτοβουλία «Κανείς χωρίς φαγητό», μέσα από το Παράρτημα Κρήτης του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου, για τη σίτιση όλων των οικονομικά ευπαθών ομάδων και φυσικά των συναδέλφων που έχουν ανάγκη. Γιατί πρέπει να βοηθηθούμε εντέλει μόνοι μας, όσο ακόμα μπορούμε…
Κάποιες κινήσεις στήριξης έγιναν από τοπικούς φορείς. Ο Δήμος Ηρακλείου αξιοποίησε τα κονδύλια που είχε το τμήμα πολιτισμού για τις εκδηλώσεις του καλοκαιριού, κάνοντας διαδικτυακές παραγωγές. Η Περιφέρεια Κρήτης επίσης, έκανε κάποιες λιγοστές συναυλίες, όσες επέτρεψαν οι υγειονομικοί περιορισμοί. Όμως αυτά δε λύνουν το πρόβλημα, καθώς δε μπόρεσαν να απασχολήσουν το σύνολο του καλλιτεχνικού δυναμικού. Αξιολογούνται σα κινήσεις καλής θέλησης και εμφανέστατα προς θετική κατεύθυνση, αλλά μέχρις εκεί.
Σα κλάδος σταθήκαμε και στεκόμαστε αλληλέγγυοι στο πλευρό όλων των συνανθρώπων μας, αποδεδειγμένα. Όλοι έχουμε πληγεί από την πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώνουμε. Όπως λέει κι ο Γιάννη Ρίτσος, «εμείς δε τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε απ’ τον κόσμο. Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο», κι αυτές τις δύσκολες μέρες, ο κόσμος μας χρειάζεται. Τους μουσικούς, τους ηθοποιούς, τους εικαστικούς, τους λογοτέχνες, γενικότερα τους ανθρώπους του πολιτισμού. Γι’ αυτό και καταφεύγουν όλοι στην τηλεόραση, στο internet, στο ραδιόφωνο, στις βιβλιοθήκες τους. Και είμαστε πάντα εκεί! Είναι λοιπόν τουλάχιστον οξύμωρο, να απαξιώνονται έτσι προκλητικά οι συντελεστές αυτού που μας κρατάει ακόμα ψυχικά, αυτού που δίνει ενέσεις υγείας… στη νόηση μας!.