Στα πλαίσια της έρευνας, για τη μουσική και κοινωνική ζωή του Θανάση Σκορδαλού και των καλλιτεχνών της εποχής του, αναζήτησα να βρω στοιχεία για παλιούς λυράρηδες, όπως στην περίπτωση του Γιάννη Καστιγάκη ή «Καστίγου». Ένας από αυτό αυτούς ήταν και ο Γιάννης Ζερβός, για τον οποίο, το άρθρο αυτό παρουσιάζει μερικά στοιχεία από τη ζωή του, μετά από πληροφορίες της κόρης του και άλλων ατόμων ( Κλήμα, Ηρακλείου, …/5/2024).
Ο Γιάννης Ζερβός ή «Χιαλής», ήταν ένας σπουδαίος Ρεθεμνιώτης λυράρης ο οποίος γεννήθηκε το 1938 στο χωριό Κράνα του σημερινού Δήμου Μυλοποτάμου του Νομού Ρεθύμνου, σε ένα τόπο που χαρακτηρίζεται από μεγάλη μουσική και καλλιτεχνική παράδοση. Από το γάμο του απέκτησε τρία κορίτσια και ένα αγόρι, τη Μαίρη, την Αγάπη, την Αρετή και τον Μανώλη.
Τα πρώτα του μουσικά ακούσματα τα είχε από σπουδαίους λυράρηδες του τόπου του, όπως ο Βασίλης Κλάδος ή «Κουρούπης», ο αδελφός του ο Γιώργος Ζερβός, και πολλοί άλλοι. Ο Ζερβός ήταν αυτοδίδακτος και ξεκίνησε να μαθαίνει λύρα σε ηλικία 12 ετών, την οποία δεν αποχωρίστηκε ούτε στιγμή. Μάλιστα, σε ηλικία 18 ετών ξεκίνησε να ασχολείται επαγγελματικά, παίζοντας σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως σε πανηγύρια της Κρήτης αλλά και σε Μουσικές Σκηνές του εξωτερικού, κυρίως στη Γερμανία και στην Αμερική.
Συνεργάστηκε με πολύ αξιόλογους λαγουτιέρηδες, πρώτο από όλους τον πιο παλιό, Σήφη Πολυχρονάκη ή «Κοτσυφό»1. Από τους νεώτερους ήταν o Νίκος Μανιάς, ο Μανώλης Κακλής, ο Λευτέρης Φουκάκης, ο Χρήστος Στιβακτάκης, ο Παντελής Σαλούστρος, ο Αστρινός Σαρρής, ο Γιάννης Πετσάκης, ο Λάμπρος Χαριτάκης, ο Γιάννης Γουνάκης, ο Γιώργος Φραγκιαδάκης, ο Γιάννης Φραγκιαδάκης, ο Γιώργης Χατζησπύρος, ο Δημήτρης Φραγκιαδάκης, ο Στρατής Μαμαλάκης ή «Μαμάλιος», ο οποίος σε ανάρτησή του στο Facebook έγραψε «ο Χιαλής… Αγαπημένος, Αξέχαστος, Σπουδαίος.
Έχω μόνο τα καλύτερα να σκεφτώ να πω για αυτό τον Άνθρωπο και Λυράρη… είχαμε παίξει πολλές φορές στα αγαπημένα μου χωριά Λιβάδια και Κράνα» και ο Κώστας Κόκκινος από το ίδιο το χωριό του την Κράνα, που συνεργάστηκε μαζί του σε πολλά γλέντια του Μυλοποτάμου, με τον οποίο συμβαίνει να είναι και συγγενείς.
Ο Γιάννης Γουνάκης, λαγουτιέρης που ανήκει στους παλιούς καλλιτέχνες του Ρεθύμνου, με τον οποίο είχα την ευκαιρία να μιλήσω σήμερα, μου ανέφερε μερικά συμπληρωματικά στοιχεία2. Καταρχάς, έπαιξαν μαζί αρχές του 1980, στο Κέντρο ΤΡΕΧΑΝΤΗΡΙ, ιδιοκτησίας του γνωστού Μελαμπιανού τραγουδιστή Γιώργη Τρουλινού.
Ο Γουνάκης περιέγραψε το Ζερβό με τα εξής λόγια: «Πιστεύω ότι ήταν αυτοδίδακτος, αλλά ήτανε πολύ καλός γλεντιστής, εκτός από ωραίους συρτούς και άλλες μελωδίες έπαιζε και με όλους τους διαθέσιμους λαγουτιέρηδες. Είχε τσαγανό, πολύ καλός στην παρέα και στις συναλλαγές του, σε όλα και δεν έβαζε ποτέ μεσάζοντες για να εξασφαλίσει κάποιο γλέντι και ο λόγος ήταν το τραγούδι του, το χαμόγελό του, είχε και πολλές γνωριμίες. Μπορώ να σου πω ότι ήταν ισάξιος με τους Ξυλούρηδες».
Συμπληρώνοντας, ανέφερε ότι ο Κοτσυφός έχει πεθάνει, αλλά ο γιος του, που συνέχιζε την παράδοση παίζοντας λαγούτο, έκανε την ταβέρνα, που είχαν όπως πάμε από Ρέθυμνο προς Περιβόλια, μετά το ξενοδοχείο ΜΙΝΩΣ επί της οδού Μαχητών Σχολής Χωροφυλακής, όπως κατηφορίζουμε στα οδικά Φανάρια δεξιά. Τον Κοτσυφό γνώρισε σε γάμο που έγινε στο χωριό Σελλί, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση 17 χιλιομέτρων από την πόλη του Ρεθύμνου. Είχαν πάει ως συγκρότημα από την Αθήνα, μαζί με το Ροδάμανθο.
Το άλλο συγκρότημα ήταν ο Χαράλαμπος Αναγνωστάκης ή «Χαραλαμπάς» με τον Κοτσυφό. Το τραπέζι είχε γίνει στο χωριό Λευκόγεια, 6 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της τουριστικής περιοχής Πλακιάς και εκεί έπαιξαν τα δύο συγκροτήματα μαζί. Το ίδιο επαναλήφθηκε στην Εκκλησία που έγινε ο γάμος. Ο Γιώργης Χατζησπύρος, κι αυτός παλιός λαγουτιέρης από τον οικισμό Σωματάς, που είναι λίγο έξω από το Ρέθυμνο, είπε ότι παίξανε μαζί σε γάμο, στα Χανιά, στο Κέντρο ΧΟΝΟΛΟΥΛΟΥ.
Επίσης, όταν έπαιζε σε Κρητικά γλέντια στο Μυλοπόταμο αλλά και σε άλλα μέρη της Κρήτης, καλούσε εκλεκτούς λυράρηδες της Κρήτης που ήταν παρόντες, όπως οι Αντώνης Ξυλούρης ή «Ψαραντώνης», Βασίλης Σκουλάς, Γεράσιμος Σταματογιαννάκης, Μιχάλης Καλλέργης και Στέλιος Μπικάκης.3
Πολυάριθμοι χορευτές θυμούνται ακόμα και τονίζουν ότι η μουσική της λύρας του ήταν Δωρική, δυνατή και επαναστατική. Ακριβώς με αυτούς τους χαρακτηρισμούς περιέγραψε και την Κρητική μουσική ο Μίκης Θεοδωράκης. Στο σύνδεσμο, https://www.youtube.com/watch?v=DzBQz_6cqVY, μετά το 8ο λεπτό, ο ύμνος στην Κρητική μουσική από το Μίκη Θεοδωράκη, κάτω από τον ήχο της λύρας του Ζερβού σε παραδοσιακό Κρητικό γλέντι στα Ζωνιανά.
Επίσης, ένα βίντεο, μέρος του ντοκιμαντέρ του Ροβήρου Μανθούλη, με τίτλο «ΕΛΛΑΔΑ, Η ΚΡΑΥΓΗ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ» (1974). Η περιγραφή του ντοκιμαντέρ είναι στην ιστοσελίδα, https://manthoulis.wordpress.com/: «ΜΙΑ ΧΩΡΑ, ΜΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗ: ΕΛΛΑΔΑ, Η ΚΡΑΥΓΗ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ” (1974) για τη Γαλλική Τηλεόραση ORTF, 3ο Κανάλι. Δικτατορία. Ο Μίκης εξόριστος στη Γαλλία περιόδευε με την ορχήστρα του και έστελνε σε όλους μιαν Ελλάδα που σωπαίνει και να βρουν τις ρίζες της μουσικής του, που βρίσκονται σ’ ολόκληρη την Ελληνική γη, από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη και από τα Σμυρναίικα μέχρι τον Τσιτσάνη, το Γενίτσαρη και τη Σωτηρία Μπέλλου.
Ο Ζερβός είχε και την ικανότητα να προσαρμόζει το παίξιμο της λύρας του ανάλογα με τις χορευτικές ικανότητες των χορευτών, γεγονός που πολλοί μερακλήδες χορευτές της Κρήτης εκτιμούσαν απεριόριστα και θυμούνται ακόμα. Δεν έδωσε προτεραιότητα και έμφαση στην δισκογραφία, παρά τις πολυάριθμες προτάσεις που είχε δεχθεί και την τεράστια απήχηση και αγάπη με την οποία τον περιέβαλλαν οι Κρητικοί σε ολόκληρη την Κρήτη και το εξωτερικό, για πολλές δεκαετίες.
Προτιμούσε τις ζωντανές εμφανίσεις και την αμεσότητα και αλληλεπίδραση με τους πολλούς ανθρώπους που τον ακολουθούσαν, οι οποίοι και αγαπούσαν τη μουσική και το ήθος του. Ήταν άνθρωπος σεμνός, σοβαρός, με απαράβατες και αδιαπραγμάτευτες ηθικές αξίες, που κέρδιζε πάντα τον σεβασμό και την αγάπη όλων. Μάλιστα, ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού του, σε μια συγκινητική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το 2008 στο Ηράκλειο, τον τίμησε με τιμητική πλακέτα, για τη συμβολή του στη διατήρηση και διάδοση της μουσικής παράδοσης του τόπου μας, παρουσία του τότε Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Ειρηναίου, καθώς και του μετέπειτα Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Προδρόμου, ο οποίος και χοροστάτησε, στην εξόδιο ακολουθία του, στην Κράνα το 2022.
Το ενδιαφέρον του δεν ήταν να διαφημίσει τον εαυτό του, περιαυτολογώντας. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, μετά το θάνατο του, πολλοί άνθρωποι, που δεν τον γνώριζαν επικοινωνούσαν με τη Μαίρη την κόρη του, προκειμένου να της εκφράσουν την αγάπη τους για τον πατέρα της, τη λύπη τους για τον θάνατο του και περιγράφοντάς της επιτεύγματα και άγνωστες πτυχές από τη μουσική πορεία του πριν ακόμα γεννηθεί, τα οποία δεν γνώριζε και για τα οποία, ο πατέρας της δεν ήθελε προφανώς να κομπάζει.
Όπως της έλεγε συχνά «…άσε τους άλλους να μιλούν για τις επιτυχίες σου». Ήταν επίσης και πολύ καλός οικογενειάρχης, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι πριν πεθάνει, ανέφερε στην κόρη του τα εξής: « Με τη μητέρα σου, την αγαπημένη σύζυγό μου Ελένη, συμπληρώσαμε 50 χρόνια ευτυχισμένης οικογενειακής ζωής».
Ο Ζερβός υπηρέτησε την Κρητική παραδοσιακή μουσική για περίπου 70 χρόνια με πάθος, μέτρο και σοβαρότητα, βάζοντας κι εκείνος τη δική του, προσωπική μελωδική σφραγίδα στη διάδοση και το πιο σημαντικό, ας ελπίσουμε, στη διατήρηση της. Έφυγε από τη ζωή πριν δύο χρόνια4.
- Ο Σήφης Πολυχρονάκης (Κοτσυφός), ήταν γιος του Μανώλη Πολυχρονάκη γέρο-Κοτσυφού, που έμενε στα Περιβόλια, κοντά στην εκκλησούλα του αγίου Διονυσίου, ενώ διατηρούσε και καφενείο στο γειτονικό χωριό Πλατανές. Σκοτώθηκε από τους Γερμανούς το 1942. Ο Σήφης άφησε αργότερα το καφενείο, έπιασε το λαγούτο κι έπαιξε ως επαγγελματίας μουσικός συνοδεύοντας τον Μανώλη Λαγό, τον Λεωνίδα Κλάδο (είναι γνωστή η αγάπη του Λεωνίδα προς το Λαγό), τον Σπύρο Σηφογιωργάκη και πολλούς άλλους. Πέθανε το 2004 στα Περιβόλια. Ήταν ο μόνος που ήξερε να δένει τους μπερντέδες στο μπουλγαρί με σύρμα από χαλκό, όπως πρέπει να είναι κανονικά. (Από κείμενο του φίλου μου πολιτικού μηχανικού και κιθαρίστα στα Χανιά, Γιώργη Βαβουλέ).
- 23/4/2024.
- Περιοδικό ΚΟΝΤΥΛΙΕΣ, τ. 32, 1972, σ. 11.
- Στοιχεία του βιογραφικού και της μουσικής πορείας του, παρέδωσε η πρωτότοκη κόρη του Μαρία (Μαίρη) Ζερβού. Είναι Βιολόγος και εργάζεται ως μόνιμο μέλος Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού (Ε.ΔΙ.Π.) με γνωστικό αντικείμενο «Μοριακή Γενετική του Ανθρώπου» στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, με πλούσιο διδακτικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο. Επίσης, κατέχει Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και Διδακτορικό από την Ιατρική Σχολή του ίδιου Πανεπιστημίου. Είναι παντρεμένη με τον Καθηγητή Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Γεώργιο Γουλιέλμο με καταγωγή τις Βουκολιές, Κισάμου, Χανίων από τον πατέρα του και τα Ακούμια, Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου, από τη μητέρα του.
*Ο Σήφης Λεκάκης είναι ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης