Οι κοινοί τόποι μεταξύ κρητικής μαντινάδας και αρχαίου επιγράμματος αναδεικνύονται στο νέο βιβλίο της Αταλάντης Μιχελογιαννάκη – Καραβελάκη με τίτλο «Μελέτες στο δίστιχο, Κρητική μαντινάδα και Αρχαίο Επίγραμμα», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις “Μύστις”.
Η συγγραφέας εστιάζει στη γέννηση του λογοτεχνικού επιγράμματος και του κρητικού δίστιχου-μαντινάδας και ανιχνεύει την αφετηρία της “ποιητικής στιγμής” και της υλοποίησής της, είτε σε προφορικό λόγο, σε εγχάρακτη επιγραφή είτε σε γραπτή έκφραση, αντίστοιχα στο φάσμα των δύο ποιητικών ειδών. Παραπέμπει στην “κληρονομιά” της συλλογικής μνήμης και των βιωμάτων μέσα στους κόλπους της προφορικότητας, στη σημασία της ατομικής εμπειρίας, όπως και στο “φως της ψυχής” του εκάστοτε δημιουργού-ποιητή, που “κατέχει να χτίζει” γνήσια κρητική μαντινάδα. “Δυνατή” μαντινάδα, στην οποία το ρήμα “θυμάμαι”, από κοινού με το προσωπικό ύφος, ήθος και γενικότερα την πολιτισμική, αλλά και την τοπική ταυτότητα του ποιητή, συμπλέκονται αξεδιάλυτα, με το πηγαίο ταλέντο του, την έμπνευση και τα λογοτεχνικά φορτία του λόγου του.
Αυτά δεμένα όλα μαζί, με “καλή συντροφιά” λέξεων, εικόνων, νοήματος, επιτυγχάνουν να συγκινούν και να μας ταξιδεύουν, να μας “κλονίζουν”, μόνον με δύο στίχους, σχεδόν στο χρόνο μιας αναπνοής ή περίπου ενός ολοκληρωμένου καρδιακού παλμού. Μεθοδικά στο βιβλίο της η Αταλάντη Μιχελογιαννάκη – Καραβελάκη φανερώνει αναλογίες μαντινάδων και επιγραμμάτων, δίστιχων και μη από την Παλατινή Ανθολογία.
Το επίγραμμα
Το επίγραμμα είναι από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά είδη που μας κληροδότησε η ελληνική αρχαιότητα και η σχετική βιβλιογραφία συνεχώς πολλαπλασιάζεται. Βασικό πεδίο έρευνας επιγραμμάτων αποτελούν και τα σπαράγματα εγχάρακτων αρχαίων αλφαβητικών επιγραφών διαφόρων περιόδων.
Στον χώρο του Επιγραφικού Μουσείου στην Αθήνα εκτίθενται 13.536 επιγραφές, γραμμένες κατά κύριο λόγο στην ελληνική γλώσσα, που προέρχονται κυρίως από την Ελλάδα.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, ανάμεσα στα εκθέματα, συναντούμε ικανό αριθμό επιγραφικών τεκμηρίων. Στον χώρο του Μουσείου εκτίθενται δείγματα εγχαράκτων επιγραφών σ’ αναθήματα, σε επιτύμβιες πέτρες, σε στήλες και ως δέλτοι (πινακίδες). Τα αρχαιολογικά αυτά επιγραφικά ευρήματα προέρχονται από την ανασκαφική έρευνα στις θέσεις των αρχαίων πόλεων της Κρήτης, π.χ. Γόρτυνας, Λύκτου, Πραισού κ.ά.
Οι επιγραφές τούτες μάς παραπέμπουν στους πρώιμους προγόνους των μνημειακών ή αφιερωματικών επιγραφών και επιγραμμάτων, όπως και στην κοιτίδα των λογοτεχνικών.
Ωστόσο, για να έρθουμε εγγύτερα στις αρχαιότερες κρητικές επιγραφές που έχει αποκαλύψει και αναδείξει η αρχαιολογική σκαπάνη, εστιάζουμε στις επιγραφές που σώζονται, και οι οποίες προέρχονται από τις αρχαίες πόλεις της «εκατόμπολης» Κρήτης, που χρονολογούνται γύρω στα 1.100-400 π.Χ.
Η επίσκεψη στα εκθέματα της κλειστής συλλογής επιγραφών, που εκτίθενται στις αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου στο Ηράκλειο Κρήτης, αλλά και σε προσωρινό τόπο φύλαξης εκτός Μουσείου, πείθει άμεσα τον επισκέπτη και τον μελετητή για την ευρεία διάδοση των επιγραφών σε όλο το νησί.
‘’Από προσωπική επιτόπια έρευνα –τονίζει η συγγραφέας-στους παραπάνω χώρους του Μουσείου και από τα κείμενα που παρατίθενται δίπλα σε κάθε έκθεμα -προέλευση και ό,τι άλλο σχετικό στοιχείο το αφορά- διαπίστωσα ότι το περιεχόμενο των εν λόγω επιγραφών, είναι ως επί το πλείστον δημοσίου ενδιαφέροντος (νόμοι, συνθήκες κ.ά.) και λιγότερο προσωπικού-ιδιωτικού.
Τα ογκώδη διασωζόμενα μέρη από τις πέτρινες επιφάνειες με τις επιγραφές προέρχονται, πιθανώς, από μετώπες ή τμήματα από ψηλά σημεία οικοδομημάτων και η γραφή είναι με μεγάλους αλφαβητικούς χαρακτήρες – των αντίστοιχων εποχών.
Οι χαρακτήρες του αλφαβήτου κάθε επιγραφής αποτελούν τεκμήριο για προσέγγιση της χρονολόγησής της, αφού και μόνο η ύπαρξη κάποιων εγχάρακτων γραμμάτων, όπως π.χ. του Ω, δίνει στοιχεία στη σχετική επιστημονική έρευνα της επιγραφικής, που κατ’ ακολουθία συνεπικουρεί στη χρονολόγηση.
Η συγγραφέας
Έχει συγγράψει το βιβλίο «Τοπωνύμια Κρήτης-Σεργιάνι στη Βιάννο» για το οποίο βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Συνεχίζει να κάνει δημοσιεύσεις, να ερευνά και να καταγράφει υλικό από τον χώρο των κρητικών τοπωνυμίων και γενικότερα από την προφορική παράδοση της Κρήτης.
Από το 1982 έως σήμερα εργάζεται ως εκπαιδευτικός στο «Παγκρήτιον Εκπαιδευτήριο» Ηρακλείου Κρήτης και εκτός από τις πανεπιστημιακές της σπουδές έχει συμμετάσχει σε σεμινάρια, συνέδρια, συμπόσια και ημερίδες που αφορούν την ελληνική λογοτεχνία, την ιστορία, τη γλώσσα, τον Πολιτισμό, την παράδοση της Κρήτης κ.λπ.
Ανήκει στα ιδρυτικά μέλη του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου του Δήμου Βιάννου και ασχολείται ερασιτεχνικά με την τέχνη της φωτογραφίας. Είναι αιρετό μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής Παιδείας Ηρακλείου, της Πολιτιστικής Επιτροπής του Δήμου Ηρακλείου και πρόεδρος του Συλλόγου Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών του Νομού Ηρακλείου. Είναι παντρεμένη με τον παιδίατρο Νικόλαο Καραβελάκη και έχει αποκτήσει δύο παιδιά.