Το “φιλί της ζωής” σε μοναδικής αξίας παλαίτυπα βιβλία δίνει το εργαστήρι το οποίο φιλοξενείται στον τρίτο όροφο της Βικελαίας και έχει αναλάβει τη σπουδαία ευθύνη της αποκατάστασης ιστορικών εκδόσεων, που αντιμετωπίζουν σοβαρότατα προβλήματα καθώς ποτέ δεν συντηρήθηκαν σωστά.
Μετά από ειδική επεξεργασία που γίνεται με τη χρήση αντιστρεπτών οικολογικών και υδατοδιαλυτών υλικών, τα βιβλία αρχίζουν να «αναπνέουν» ξανά, και εάν προστατευτούν σε σωστές συνθήκες, μπορούν να παραμείνουν σε άριστη κατάσταση για δεκαετίες.
Όλα αυτά συμβαίνουν στο οργανωμένο εργαστήρι της Βικελαίας, το οποίο έρχεται να καλύψει μια ζωτική ανάγκη της βιβλιοθήκης που αφορά στην προστασία και την καλή συντήρηση βιβλίων και παράλληλα να διασώσει δεκάδες παλαίτυπα τα οποία βρίσκονται σε άθλια κατάσταση, καθώς ποτέ δεν συντηρήθηκαν σωστά, με συνέπεια σήμερα να κινδυνεύουν να θρυμματιστούν με ένα λίγο απρόσεκτο άγγιγμα.
Σήμερα η Βικελαία διαθέτει περισσότερα από 300 παλαίτυπα, τα οποία στο μεγαλύτερο μέρος τους προέρχονται από τη συλλογή του Βικέλα. Ανάμεσά τους τυπωμένες κωμωδίες του Αριστοφάνη το 1498 και 103 χρόνια μετά Ιστορικά του Θουκυδίδη. Πρόκειται για έναν πραγματικά αμύθητο θησαυρό, ο οποίος αποτελεί ιστορική κληρονομιά της πόλης, η οποία έχει την ευθύνη να τον προστατεύσει, να τον αναδείξει και να τον παραδώσει σε καλή κατάσταση στις επόμενες γενιές.
Αυτή τη δύσκολη αλλά και εξαιρετικά υπεύθυνη δουλειά έχει αναλάβει το εργαστήρι συντήρησης βιβλίων, που με τρόπο οργανωμένο αποκαθιστά τις φθορές και τα προβλήματα που εμφανίζουν τα πολύτιμα βιβλία. Μεγάλοι εχθροί του χαρτιού και γενικότερα των εγγράφων είναι η σκόνη, η υγρασία, το ισχυρό φως, τα έντομα, οι ατμοσφαιρικοί ρύποι και γενικότερα οι κακές συνθήκες συντήρησης.
Εκτός από όλα αυτά, σε πολλά βιβλία της Βικελαίας είχαν τοποθετηθεί, προφανώς για λόγους προστασίας, πλαστικά καλύμματα, τα οποία κυριολεκτικά δημιουργούσαν συνθήκες ασφυξίας στο χαρτί των βιβλίων, με αποτέλεσμα αυτά να υποστούν βαρύτατες φθορές.
Όπως μας εξηγεί ο επικεφαλής του εργαστηρίου συντηρητής έργων τέχνης και αρχαιοτήτων, με εξειδίκευση στη συντήρηση των βιβλίων κ. Φίλιππος Λαμπράκης, το χαρτί παρά το γεγονός ότι είναι ένα πολύ εύθραυστο υλικό, ο γενικός κανόνας που υπάρχει είναι ότι δεν μπορεί να σωθεί μόνο όταν καεί.
Στην περίπτωση των βιβλίων της Βικελαίας έχουμε να διαχειριστούμε βιβλία τα οποία δεν είχαν συντηρηθεί ποτέ ή βιβλία στα οποία υπήρξαν κάποια σωστικά μέσα αλλά όχι τα ενδεδειγμένα, όπως για παράδειγμα τα πλαστικά που είχαν κολλήσει γύρω από αυτά για να τα προστατεύσουν.
Όλα αυτά τα προβλήματα προσπαθούμε να τα διαχειριστούμε ακολουθώντας συγκεκριμένα βήματα. Όπως αναφέρει, σε πρώτη φάση καθαρίζουμε το βιβλίο με ένα ειδικό πινέλο ή με τρίμματα γόμας, για να πετύχουμε έναν επιφανειακό καθαρισμό.
Μετά ακολουθεί υγρός καθαρισμός σε απιονισμένο νερό για να φύγουν τα βλαπτικά οξέα, δηλαδή όλη η κιτρινίλα του χαρτιού και να του προσδώσουμε το ανθρακικό ασβέστιο που είχε από την κατασκευή του. Ακολουθεί το κολλάρισμα, που γίνεται με πινέλο και με υδατοδιαλυτές κόλλες. Με αυτό τον τρόπο προσδίδουμε στο χαρτί τις αρχικές του ιδιότητες που είχε όταν κατασκευάστηκε.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το 95% των βιβλίων του αναγνωστηρίου της Βικελαίας είναι φτιαγμένα από χειροποίητο χαρτί, με εξαίρεση τα βιβλία του δανειστικού τμήματος που έχουν βιομηχανοποιημένο χαρτί. Όλα τα υπόλοιπα είναι χειροποίητα όπως επίσης και η βιβλιοδεσία.
Ο κ. Φίλιππος Λαμπράκης περιγράφει ότι επόμενο βήμα στη συντήρηση των βιβλίων είναι η συμπλήρωση του χαρτιού με ιαπωνικά χαρτιά και υδατοδιαλυτές κόλλες, ενώ στη συνέχεια ακολουθεί η επαναβιβλιοδέτησή του με τον παραδοσιακό τρόπο.
Όπως ο ίδιος εξηγεί, βιώνει με μεγάλο άγχος την ευθύνη της διαχείρισης όλου αυτού του σπουδαίου υλικού, αφού μπαίνουν υψηλότατοι στόχοι σε σχέση με την αποκατάσταση, με δεδομένο μάλιστα το γεγονός ότι έχουμε να κάνουμε με βιβλία του 14ου – 17ου αιώνα με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Πολύτιμη βοηθός στο εργαστήρι είναι η φιλόλογος Τζένη Παπαδάκη, η οποία συνδράμει σημαντικά στην όλη διαδικασία της συντήρησης των βιβλίων.
Οι χώροι του εργαστηρίου που εξοπλίστηκαν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, είναι ανοικτοί για τις επισκέψεις μαθητών, οι οποίοι θα μπορούν να περιηγηθούν στους χώρους της Βικελαίας και παράλληλα να επισκεφτούν το εργαστήριο και να γνωρίσουν από κοντά την τόσο ενδιαφέρουσα εργασία συντήρησης των βιβλίων και ειδικά των παλαίτυπων.