Διαθέσιμη στο διαδίκτυο είναι η πλήρης έκδοση του βιβλίου της “Ζώμινθος – Ένα Ανάκτορο στο Βουνό”, Ελληνική και Αγγλική Έκδοση (2022), της Δρ. Εφης Σαπουνά-Σακελλαράκη.
Το βιβλίο το οποίο δεν πωλείται γράφτηκε προκειμένου να ενισχύσει την υποψηφιότητα του Ανακτόρου της Ζωμίνθου στη λίστα των υποψηφίων προς ένταξη Μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.
Η ανάρτηση όπως σημειώνει το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ έγινε στην προσωπική επιστημονική σελίδα της Δρ. Ε. Σαπουνά-Σακελλαράκη, https://www.academia.edu/…/ZOMINTHOS_A_mountain_Palace…
«Όταν ξεκινήσαμε την έρευνα στη Ζώμινθο, δεν πιστεύαμε ότι ήταν μινωικό ανάκτορο. Ο Σακελλαράκης ήξερε ότι εκεί υπήρχε κάτι σημαντικό, ίσως μια μινωική έπαυλη. Όμως οι βίλες αυτές χτίζονταν μόνο σε μια ορισμένη περίοδο, ενώ η Ζώμινθος, όπως αποδείχθηκε, έχει μια ιστορία που ξεκινά από το 2000-1900 π.Χ. και φτάνει τουλάχιστον έως την ύστερη αρχαιότητα».
Με αφορμή το βιβλίο της «Ζώμινθος. Ένα ανάκτορο στο βουνό», που κυκλοφόρησε το 2022 η επίτιμη Διευθύντρια Αρχαιοτήτων, Δρ. Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, που από το 2010 διευθύνει μια από τις πιο εντυπωσιακές και απαιτητικές ελληνικές ανασκαφές, είχε μοιραστεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ κάποιες από τις αναμνήσεις της.
Όταν τη δεκαετία του 1980 ο αείμνηστος Γιάννης Σακελλαράκης εντόπιζε στην Ζώμινθο του Ψηλορείτη, όχι πολύ μακριά από το Ιδαίον Άντρον που ερευνούσε, έναν αρχαίο τοίχο, δεν φανταζόταν ότι ανήκε στο μοναδικό ορεινό ανάκτορο της Κρήτης.
«Ο Σακελλαράκης κατάλαβε ότι πρόκειται για κάτι πολύ σημαντικό, αλλά δεν πρόλαβε να σκάψει παρά ελάχιστο τμήμα. Όμως, πραγματοποιήθηκε ένα “όνειρό” του -όχι της φαντασίας αλλά ως προς τη δυνατότητα που είχε να βλέπει τα πράγματα- έχοντας πλήρη γνώση του χώρου. Έλεγε πάντα ότι ‘το τυχαίο εύρημα δεν είναι τίποτα άλλο από συνειδητοποιημένη γνώση”. Δηλαδή, βλέπεις τον χώρο, σου “μιλάει”, κι έτσι αντιλαμβάνεσαι περί τίνος πρόκειται. Αυτό είναι ο καλός αρχαιολόγος», προσθέτει.
Το βιβλίο «Ζώμινθος. Ένα ανάκτορο στο βουνό», που κυκλοφόρησε σε περιορισμένα αντίτυπα με χορηγία του Ιδρύματος Ψύχα, είναι μια δίγλωσση έκδοση (ελληνικά και αγγλικά) ιδιαίτερα κατατοπιστική για όλους, ειδικούς και μη, τόσο για την περιπλοκότητα και τη μεγαλοπρέπεια τού, κατά τόπους διώροφου, ακόμα και τριώροφου, ανακτόρου, που ξεπερνά τα 75 δωμάτια στο ισόγειο (νούμερο που με τους ορόφους πολλαπλασιάζεται), όσο και για τη σημασία του.
Η κυρία Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη απάντησε για το ποιες ομοιότητες και διαφορές διακρίνονται στη Ζώμινθο σε σχέση με τα υπόλοιπα μινωικά ανάκτορα.
«Είναι πιο μικρό και ορεινό. Δεν διαφέρει σε τίποτα από την πολυτέλεια των άλλων ανακτόρων, μόνο που έχει ορισμένες ιδιομορφίες, όπως η κεντρική αυλή που διαμορφώθηκε σε μικρότερο τμήμα, ενώ η βόρεια αυλή, κάτω από την οποία εντοπίστηκαν τα παλαιά ανάκτορα, αναπτύχθηκε περισσότερο. Επίσης δεν υπάρχει δυτική αυλή. Δηλαδή, έχει ιδιομορφίες ανάλογες μ’ αυτές που επέβαλε το κλίμα. Μην ξεχνάμε ότι βρίσκεται σε υψόμετρο μεγαλύτερο από 1.200 μέτρα», απαντά.
Η ανασκαφή του δαιδαλώδους κτηρίου με την εκπληκτική διατήρηση, παρά τις διαχρονικές λαθρανασκαφές και τις νεότερες χρήσεις, έχει φέρει στο φως μοναδικά ευρήματα, που τεκμηριώνουν τη σημασία του ως ανακτόρου στο βουνό, αλλά και ως πολυτελούς έδρας σημαντικών παραγόντων της μινωικής ζωής, πιθανώς του ιερατείου που είχε σχέση με την Κνωσό.
Κυρίως, όμως, αποδεικνύεται η στενή και διαχρονική σχέση του με το Ιδαίον Άντρον, με το οποίο και γειτνιάζει, ως προπύργιο του ιερού σπηλαίου (κυρίως τον χειμώνα όταν δεν λειτουργούσε το ιερό).
Η Κνωσός που είχε στενή σχέση με τη Ζώμινθο -γιατί τα στοιχεία που βρίσκουμε είναι πρωτίστως κνωσιακά- εκμεταλλευόταν τον πλούτο του Ψηλορείτη, συνεπώς και του ιερού. Δηλαδή, το ανάκτορο βρισκόταν εκεί για να εξυπηρετεί ουσιαστικά το Ιδαίον Άντρον που ήταν ένα μεσογειακό διεθνές ιερό -ειδικά τον χειμώνα που θα ήταν δύσκολο να μεταβεί κανείς στο σπήλαιο.
Αν και έχουν αλλάξει οι συνθήκες, ακόμα και σήμερα σε ορισμένες περιόδους του χρόνου το σπήλαιο δεν είναι προσιτό λόγω χιονιού. Να φανταστείτε, την πρώτη χρονιά που έσκαψε ο Σακελλαράκης, μήνα Αύγουστο, είχε 4 μέτρα χιόνι μέσα στο Ιδαίον Άντρον», σημειώνει η επίτιμη διευθύντρια Αρχαιοτήτων.
Η Ζώμινθος δεν έπαψε να έχει λατρευτικό χαρακτήρα έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό. Υπήρξε επίσης πολιτικό και οικονομικό κέντρο που άκμασε τη μινωική εποχή (περίπου έως το 1600 π.Χ.), αλλά και μεταγενέστερα, τους ιστορικούς χρόνους (1000-800 π.Χ.), ακόμα και τα ρωμαϊκά χρόνια.
«Οι Ρωμαίοι ήταν οι πιο έξυπνοι. Όταν εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη, εκμεταλλεύτηκαν τον ‘έτοιμο’ πλούτο της περιοχής. Χιλιάδες ρωμαϊκά λυχνάρια στο Ιδαίον Άντρον προέρχονται από διάφορες περιοχές του κόσμου, από την Ανατολή, τη Δύση, την Αφρική…
Αλλά και πολύ πιο πριν, μεταξύ 1000 και 800 π.Χ., έχουμε βρει καταπληκτικά αντικείμενα από την Ανατολή. Σ’ ένα ταξίδι που κάναμε με τον Σακελλαράκη στο Ιράκ, όταν ακόμα μαινόταν ο πόλεμος με το Ιράν, στο Εθνικό Μουσείο της Βαγδάτης μάς έδειξαν αντικείμενα ίδια με αυτά που βρέθηκαν στο Ιδαίον Άντρον. Δηλαδή, αν δεν τα είχε φτιάξει ο ίδιος ο τεχνίτης, προέρχονταν από το ίδιο εργαστήριο», τόνιζε.