ΤΙ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΟΙ ΜΕΛΕΤΕΣ: Στο “μικροσκόπιο” ο αθέατος κόσμος των θαλασσινών λιβαδιών

Ο αθέατος κόσμος των θαλασσινών λιβαδιών μπαίνει στο μικροσκόπιο των επιστημόνων. Το καλοκαίρι πλέον και επίσημα είναι εδώ. Οι θερμοκρασίες και η διάρκεια της ημέρας επιτρέπουν εκδρομές σε κοντινές παραλίες, απολαμβάνοντας τη θάλασσα.

Φωνάζουν τα παιδιά στην παραλία «μαμά, φούσκωσε γρήγορα τα μπρατσάκια μου να μπω στο νερό». Και οι γονείς κοιτάζουν καχύποπτα την παραλία για να εντοπίσουν τη θέση που θα ξεφορτώσουν την πραμάτεια τους. Και ωχ, αναφωνούν «εδώ δεν είναι καθαρά γιατί έχει αυτά τα καφέ φύκια στην άμμο, να πάμε σε άλλη παραλία».

Η εικόνα είναι γνωστή σε πολλούς επισκέπτες της παραλίας το καλοκαίρι αλλά και σε αυτούς που επισκέπτονται τις παραλίες τον χειμώνα. Σωροί από καφέ φύκια καλύπτουν τις παραλίες, συνήθως σε απόσταση δύο με τριών μέτρων από εκεί που σκάει το κύμα.

Αυτοί οι σωροί έχουν σχηματισθεί από τα νεκρά φύλλα ενός πολύτιμου και «σούπερ» οικοσυστήματος που ζει στις θάλασσες του κόσμου, σε κάθε περιοχή είναι άλλο είδος ή σύμπλεγμα ειδών. Πρόκειται για τα θαλάσσια φυτά που σχηματίζουν εκτεταμένα λιβάδια που μπορεί να φτάσουν σε μεγάλα βάθη, ανάλογα με την διαύγεια του νερού.

Αυτά τα θαλασσινά λιβάδια αποτέλεσαν και αντικείμενο μελέτης από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών που πρόσφατα δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Η αξία των θαλάσσιων λιβαδιών για το περιβάλλον και τον άνθρωπο» (Out of the blue: The value of seagrasses to the environment and to people, https://www.grida.no/publications/479).

Στη μελέτη συμμετείχαν και τρεις Έλληνες, η Μαρία Ποτουρόγλου που ανήκει στην ομάδα συντονισμού, ο κος Δημοσθένης Τραγανός, συνεργάτης ερευνητής της Γερμανικής Υπηρεσίες Διαστήματος και o Δημήτρης Πουρσανίδης, συνεργάτης ερευνητής του εργαστηρίου Τηλεπισκόπησης και Εφαρμογών σε Αστικό και Φυσικό Περιβάλλον του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Ο κος Τραγανός και ο κος Πουρσανίδης είναι οι συντονιστές του κεφαλαίου που αφορά την χαρτογράφηση και την παρακολούθηση της κατάστασης των λιβαδίων.

Τα λιβάδια στη Μεσόγειο και την Ελλάδα σχηματίζονται κυρίως από το θαλάσσιο φυτό του Ποσειδώνα (επιστημονικά το είδος Posidonia oceanica) σε βάθη από -1μ εως και -44 ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες της μορφολογίας του παράκτιου θαλάσσιου τοπίου και του υδροδυναμισμού που καθορίζεται από τον κυματισμό και τα θαλάσσια ρεύματα.

Τα λιβάδια στη Μεσόγειο και την Ελλάδα σχηματίζονται κυρίως από το θαλάσσιο φυτό του Ποσειδώνα

Αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα παράκτια θαλάσσια οικοσυστήματα καθώς παρέχει σημαντικές οικοσυστημικές λειτουργίες και υπηρεσίες όπως η μείωση της έντασης του κυματισμού και η προστασία των αμμωδών ακτών από την διάβρωση, η λειτουργία ως νηπιαγωγείο για πολλά είδη ψαριών και άλλων θαλάσσιων οργανισμών, το φιλτράρισμα του νερού και την κατακράτηση ιζήματος εντός του λιβαδιού, την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα και τη συμμετοχή των λιβαδιών στα εργαλεία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και ο περιορισμός διάδοσης ασθενειών ενώ είναι ένα από τα οικοσυστήματα με εξαιρετικά πλούσια βιοποικιλότητα φιλοξενώντας περισσότερα από 1200 είδη.

Τα θαλασσινά λιβάδια έχουν επίσης αναγνωρισθεί ως ένα από τα εργαλεία για την υποστήριξη των Βιώσιμων Στόχων Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών υποστηρίζοντας περισσότερους από επτά στόχους.

Ο άνθρωπος ευθύνεται κυρίως για την καταστροφή τους

Ο άνθρωπος και η καταστροφή τους…

Ενώ λοιπόν παρέχει σημαντικά οφέλη στο θαλάσσιο οικοσύστημα και στον άνθρωπο, ο τελευταίος αποτελεί και τον κύριο λόγο για την καταστροφή του. Η άναρχη αστικοποίηση των παράκτιων περιοχών, η ρύπανση της παράκτιας ζώνης από τις αγροτικές και βιομηχανικές δραστηριότητες, η ανεξέλεγκτη αγκυροβόληση των σκαφών αναψυχής είναι ανάμεσα στις άμεσες απειλές που έχουν ήδη εξαφανίσει περισσότερο από το 30% των λιβαδιών από τον 19ο αιώνα έως σήμερα.

Η έκθεση του ΟΗΕ κάνει ιδιαίτερη μνεία στην απουσία δεδομένων σχετικά με τη χαρτογράφηση των λιβαδιών σε παγκόσμια κλίμακα ως ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία για την χάραξη πολιτικών και τον ορθό χωροταξικό σχεδιασμό δράσεων και έργων όχι μόνο στην παράκτια ζώνη αλλά και στη λεκάνη απορροής που επηρεάζει την ίδια την παράκτια ζώνη.

Ανάμεσα στα μέσα που πλέον μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χαρτογράφηση είναι και η δορυφορική τηλεπισκόπηση, ως ένα εργαλείο που επιτρέπει την διαχρονική χαρτογράφηση των λιβαδιών, τη δημιουργία δεδομένων βάσης για χρήση σε δράσεις χωρικού σχεδιασμού αλλά και την παρακολούθηση τους για τον εντοπισμό αλλαγών και την υλοποίηση παρεμβάσεων για τη διαχείριση των δράσεων που προκαλούν αρνητικές επιπτώσεις σε αυτά.

Στην Ελλάδα, η αποτύπωση των λιβαδιών έχει γίνει σε ελάχιστες περιοχές, κυρίως στις περιοχές του δικτύου N2000 ενώ έξω από αυτές, οι πληροφορίες είναι ελάχιστες. Πλέον, με τη διαθεσιμότητα των δορυφορικών δεδομένων από το συστημα Copernicus Sentinel 2, είναι εφικτή η χαρτογράφηση και παρακολούθηση των λιβαδιών της Κρήτης αλλά και άλλων περιοχών που διαθέτουν καθαρά και διαυγή νερά.

Καθώς το καλοκαίρι προχωρά, μην διστάσετε να κολυμπήσετε εκεί που θα δείτε τα καφέ φύκια καθώς εκεί η θάλασσα είναι καθαρή, ενώ με τη χρήση μιας μάσκας και ενός αναπνευστήρα θα δείτε τον φανταστικό κόσμο που φιλοξενεί.