Με τον κωδικό όνομα «Μπλε Άνθρακας στην Ελλάδα» και στόχο την εκτίμηση του δυναμικού των θαλάσσιων λιβαδιών να αποθηκεύουν άνθρακα, επιστήμονες από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, την Αυστραλία και την Ισπανία βάζουν το δικό τους λιθαράκι για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής!
Το πρόγραμμα είναι μια συνεργασία μεταξύ του ΕΛΚΕΘΕ, του Πανεπιστημίου Edith Cowan (ECU) της Αυστραλίας και του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας της Ισπανίας (CSIC). Η ομάδα αποτελείται από κορυφαίους επιστήμονες στην έρευνα του μπλε άνθρακα, οι οποίοι έχουν συνεργαστεί στο παρελθόν για να παράγουν την πρωτοποριακή εργασία για τον μπλε άνθρακα στα θαλάσσια λιβάδια στο επιστημονικό περιοδικό Nature Geoscience (https://www.nature .com/articles/ngeo1477), με επικεφαλής επιστήμονες τους Δρ. Ευγενία Αποστολάκη (ΕΛΚΕΘΕ) και Δρ. Oscar Serrano (ECU) και συμμετέχοντες τους Δρ. Θάνο Νταϊλιάνη (ΕΛΚΕΘΕ), Ιούλιο Γλαμπεδάκη (συνεργάτης ΕΛΚΕΘΕ), καθ. Paul Lavery (ECU), Δρ. Miguel Angel Mateo (CSIC), Δρ. Eduard Serrano (CSIC) και Karina Inostroza (ECU).
Η Δρ. Ευγενία Αποστολάκη εξηγεί στην «Π» πως στο πλαίσιο του προγράμματος διεξήχθη ερευνητική αποστολή στο Αιγαίο Πέλαγος τον Αύγουστο του 2018 με το S/C ‘Athos’ (Ulysses Multihull Adventures – Απόστολος Ροδίτης). Κατά τη διάρκεια της αποστολής, συλλέχθηκαν πυρήνες ιζήματος από θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας από 15 διαφορετικές περιοχές του Σαρωνικού κόλπου, των Κυκλάδων και της Κρήτης, περιλαμβανομένου τοποθεσιών κοντά σε μεγάλες πόλεις, όπως στις Γούβες Ηρακλείου και την Ανάβυσσο Αττικής. Ακόμα, μελετήθηκαν τοποθεσίες με μηδαμινή επιβάρυνση, όπως η Κύθνος, η Σέριφος, η Μήλος, η Ίος, η Αμοργός, τα Κουφονήσια), ακραία περιβάλλοντα, όπως οι υδροθερμικές αναβλύσεις των Μεθάνων και τοποθεσίες μεγάλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως το Σούνιο, η Κέρος και το Ακρωτήρι Θήρας.
Tα λιβάδια της Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) είναι τα κυρίαρχα θαλάσσια λιβάδια στη Μεσόγειο, καλύπτοντας συνολικά περίπου 50.000 τετρ. χλμ. Η Ποσειδωνία είναι ενδημικό είδος της Μεσογείου, δηλαδή απαντάται μόνο σε αυτήν τη θάλασσα και προστατεύεται από την Οδηγία για τα Ενδιαιτήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας αποτελούν πολύ σημαντικές αποθήκες μπλε άνθρακα, αποθηκεύοντας 51 – 372 Mg C ha-1 στο ίζημά τους ως και τα 11 μέτρα βάθος, γεγονός που καθιστά τα λιβάδια της Μεσόγειου τη μεγαλύτερη αποθήκη μπλε άνθρακα σε σχέση με τα λιβάδια των υπόλοιπων γεωγραφικών περιοχών. Ωστόσο, αν και η Ανατολική Μεσόγειος διαθέτει πλούσια θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας, είναι ελάχιστα μελετημένη ως προς το δυναμικό της να αποθηκεύει μπλε άνθρακα.
Θαλάσσια λιβάδια και μπλε άνθρακας
Τα θαλάσσια λιβάδια συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πιο σημαντικά παράκτια οικοσυστήματα λόγω των υπηρεσιών που προσφέρουν: χαρακτηρίζονται από υψηλή βιοποικιλότητα, προσφέροντας τροφή, ενδιαίτημα, πεδίο ωοτοκίας και καταφύγιο για πολλά θαλάσσια είδη, συμπεριλαμβανομένου εμπορικών ειδών ψαριών και σπάνιων ειδών ασπονδύλων, παράγουν οξυγόνο, παγιδεύουν τα αιωρούμενα σωματίδια βελτιώνοντας την ποιότητα του νερού και προστατεύουν την ακτογραμμή από τη διάβρωση.
Η έννοια του μπλε άνθρακα (Blue Carbon) εισήχθη για να αναδείξει ότι τα θαλάσσια λιβάδια, μαζί με άλλα παράκτια φυτικά οικοσυστήματα, όπως είναι τα αλοέλη και τα μαγγρόβια δάση, συμβάλλουν σημαντικά στη δέσμευση του άνθρακα, όπως κάνουν και τα χερσαία δάση (γνωστά ως πράσινος άνθρακας). Όντας φυτικά οικοσυστήματα, τα θαλάσσια λιβάδια προσλαμβάνουν διοξείδιο του άνθρακα (CO2) μέσω της φωτοσύνθεσης και παράγουν οργανική ύλη, η οποία οργανική ύλη κατακρατείται μόνιμα από το υποκείμενο ίζημα. Με αυτόν τον τρόπο, τα θαλάσσια λιβάδια μπορούν να απορροφήσουν μέρος της περίσσειας του CO2 που εκλύεται στην ατμόσφαιρα από την καύση ορυκτών καυσίμων, συμβάλλοντας σημαντικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Στην πραγματικότητα, τα θαλάσσια λιβάδια συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο σημαντικών αποθηκών μπλε άνθρακα, συμβάλλοντας στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Σε παγκόσμια κλίμακα, τα θαλάσσια λιβάδια αποθηκεύουν 0,075-0,224 Pg C yr-1, αντισταθμίζοντας το 0,6-2 % των παγκόσμιων ανθρωπογενών εκπομπών CO2 (49 Pg CO2eq yr-1). Ωστόσο, τα θαλάσσια λιβάδια μειώνονται με ανησυχητικούς ρυθμούς παγκοσμίως (1,5% ετησίως) εξαιτίας κυρίως της υπέρμετρης παράκτιας οικιστικής ανάπτυξης, της υποβάθμισης της ποιότητας του νερού και της κλιματικής αλλαγής, με κίνδυνο να υποστούν απότομη και μη αναστρέψιμη κατάρρευση, γεγονός που προκαλεί ανησυχία για το ενδεχόμενο επανεξαγωγής του αποθηκευμένου άνθρακα πίσω στην ατμόσφαιρα ως CO2, που συνεπάγεται την αλλαγή του κλίματος στις παράκτιες περιοχές.
Κλιματική αλλαγή και αρχαίοι πολιτισμοί
Η Δρ. Ευγενία Αποστολάκη αναφέρει στην «Π» πως «το πρόγραμμα στοχεύει στην εκτίμηση του δυναμικού των θαλάσσιων λιβαδιών στην Ελλάδα να αποθηκεύουν άνθρακα στα ιζήματά τους, μετριάζοντας έτσι την κλιματική αλλαγή, και τον τρόπο με τον οποίο αυτό ποικίλλει μεταξύ περιοχών με διαφορετικές βιογεωχημικές συνθήκες και βαθμό επίδρασης των ανθρώπινων επιδράσεων». Προσθέτει πως «κατά τη διάρκεια του έργου, θα διερευνήσουμε επίσης τη δυνατότητα χρήσης των ιζημάτων των θαλάσσιων λιβαδιών για την ανασύσταση του παλαιοκλίματος (π.χ. από την κλιματική αλλαγή και τις εκρήξεις ηφαιστείων), και των δραστηριοτήτων των αρχαίων πολιτισμών, όπως των Ελλήνων και των Ρωμαίων, κατά την τελευταία χιλιετία στα παράκτια οικοσυστήματα». Η σημερινή προσπάθεια ευθυγραμμίζεται με την πρόσφατη εργασία στο επιστημονικό περιοδικό Ambio (https://link.springer.com/article/10.1007/s13280-018-1083-2), στην οποία εμπλέκονται οι κύριοι ερευνητές αυτού του έργου, η Δρ. Ε. Αποστολάκη και ο Δρ. O. Serrano.
Η εργασία δείχνει ότι οι ιζηματογενείς αποθέσεις των θαλάσσιων λιβαδιών μπορούν να αποτελέσουν αρχεία της περιβαλλοντικής αλλαγής κατά τη διάρκεια των χιλιετιών και να διατηρήσουν την πολύτιμη υποβρύχια αρχαιολογική και ιστορική κληρονομιά σε ολόκληρο τον κόσμο, παρέχοντας ένα ιστορικό αρχείο της ανθρώπινης πολιτιστικής εξέλιξης. Τα θαλάσσια λιβάδια παγιδεύουν ιζήματα και σωματίδια και βαθμιαία δημιουργούν υποβρύχιους υφάλους.
Οι ύφαλοι αυτοί είναι εξαιρετικά ανθεκτικοί στην αποσύνθεση, δημιουργώντας πυκνές αποθέσεις ιζημάτων με περιορισμένη διαθεσιμότητα οξυγόνου, αποτρέποντας την αποσύνθεση του ξύλου, των κεραμικών και άλλων υλικών που έχουν εναποτεθεί από αρχαία ναυάγια ή από την παράκτια ανθρώπινη δραστηριότητα κατά την πάροδο των αιώνων.
Η επόμενη μέρα
Η Δρ. Ευγενία Αποστολάκη εξηγεί πως «τα αποτελέσματα αναμένεται να εκτιμήσουν την ποσότητα και το ρυθμό αποθήκευσης άνθρακα στα θαλάσσια λιβάδια σε εθνικό επίπεδο και να συμβάλουν στην ποσοτικοποίηση των αποθεμάτων άνθρακα σε μεσογειακή και παγκόσμια κλίμακα. Τέλος, τα αποτελέσματα αναμένεται να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία και την περιβαλλοντική αλλαγή των παράκτιων οικοσυστημάτων της Ελλάδας κατά τη διάρκεια των αιώνων».
Σημειώνει πως πολλαπλές ανθρωπογενείς πιέσεις, όπως η οικιστική και τουριστική ανάπτυξη και ο ευτροφισμός, δρουν ταυτόχρονα με την κλιματική αλλαγή, όπως είναι η αύξηση της θερμοκρασίας, η οποία είναι ιδιαίτερα έντονη στην Ανατολική Μεσόγειο, καθιστώντας τα παράκτια οικοσυστήματα της Ελλάδας ιδιαίτερα ευάλωτα. «Στόχος μας είναι στο προσεχές διάστημα να διερευνήσουμε την απόκριση των αποθηκών άνθρακα των θαλάσσιων λιβαδιών της Ποσειδωνίας στις περιβαλλοντικές πιέσεις. Συγκεκριμένα, θα εκτιμήσουμε το εύρος και το ρυθμό απελευθέρωσης του αποθηκευμένου άνθρακα που εκλύεται από την υποβάθμιση των λιβαδιών λόγω της υπερθέρμανσης και του ευτροφισμού», αναφέρει.