Σύλλογοι, φορείς αλλά και ιδιώτες ενώνουν τις δυνάμεις τους συμμετέχοντας στην εκστρατεία για εγγραφή της αγροδιατροφικής παράδοσης του χαρουπιού στην Κρήτη στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Πρόκειται για τον καρπό που γλύτωσε τον κρητικό λαό από τον λιμό στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και για το δέντρο με την ύπαρξη του οποίου είναι δεμένες η ζωή και οι μνήμες των Κρητικών.
Η Κορίνα Μηλιαράκη, πρόεδρος της Ένωσης Αγροτουρισμού Κρήτης και πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόρμου “Επιμενίδης”, άρχισε αυτή την προσπάθεια που την έχουν αγκαλιάσει ήδη πολλοί.
Σύμμαχοι και οι κρατούμενοι της Αλικαρνασσού
Μεταξύ αυτών έχουν και φυτώριο χαρουπιών.
Όπως είπε στην “Π” η κα Μηλιαράκη η οποία ετοιμάζει τον σχετικό φάκελο της υποψηφιότητας για να τον καταθέσει στην UNESCO στις 2 Ιουλίου, οι κρατούμενοι έστειλαν επιστολή την οποία υπογράφει ο προϊστάμενος διευθυντής κ. Μαυραντωνάκης αναφέροντας μεταξύ άλλων:
“Στο πλαίσιο της προσπάθειάς σας για προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της χαρουπιάς και την πρόκριση στο δεύτερο στάδιο της πρότασής σας για την αγροδιατροφική παράδοση του χαρουπιού στην Κρήτη, προκειμένου να ενταχθεί στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, είμαστε και εμείς συνοδοιπόροι και συμπαραστάτες στις ενέργειές σας αυτές”.
Τα πολλαπλά οφέλη της χαρουπιάς για την οικονομία, το περιβάλλον, τη διατροφή αλλά και τον αγροτουρισμό ανέπτυξαν διακεκριμένοι επιστήμονες στη διάρκεια σχετικού προσυνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε στον Χαρουπόμυλο Πανόρμου με θέμα «Η χαρουπιά και οι πολυδιάστατες ιδιότητές της».
Το αγαπημένο γλύκισμα των παιδιών και η διήγηση μιας εκπαιδευτικού
Όπως αναφέρουν τα “Ρεθεμνιώτικα Νέα”, συγκινητική ήταν η στιγμή στη διάρκεια του προσυνεδρίου όταν τον λόγο πήρε η συνταξιούχος δασκάλα Ευγενία Ζαμπετάκη, που θέλησε να μοιραστεί με το κοινό και τους επιστήμονες τις δικές τις αναμνήσεις από το χαρούπι την περίοδο της Κατοχής.
Η ίδια μίλησε για τα διατροφικά οφέλη του προϊόντος, για το αγαπημένο γλύκισμα των παιδιών εκείνης της εποχής, αλλά και για το οικονομικό όφελος που πρόσφερε στους κατοίκους του νησιού.
Ειδικότερα ανέφερε: «Θυμούμαι εμείς τα παιδιά διαλέγαμε χαρούπια- τα πιο καλά τα μάζευε η μάνα μας- τα φούρνιζε και τα κρατούσαμε στο σχολείο και τα τρώγαμε και μας φαίνονταν πολύ νόστιμα.
Ύστερα η φτώχεια, η Κατοχή δεν είχε ζάχαρη και αναγκαζόμαστε να παίρνουμε τα χαρούπια, να τα χτυπάμε από πάνω με μια πέτρα για να ανοίγουν. Τα βάζαμε σε ένα σιδερένιο τσικάλι και βάζαμε νερό και με το νερό αυτό έμενε 3-4 μέρες.
Παίρναμε ύστερα τα χαρούπια, τα δίναμε στα ζώα. Το νερό που έμενε το βράζαμε μέχρι να γίνει πετιμέζι. Το πετιμέζι αυτό το κάναμε πολύ ωραία γλυκά. Η μάνα μου έπαιρνε κυδώνια, τα έβραζε και μετά τα έξυνε στον τρίφτη και έβαζε μια φλιτζάνα κυδώνι, μια φλιτζάνα πετιμέζι και τα γύριζε μέχρι να δέσουν.
Έκανε ωραία μαρμελάδα. Όμως το γλυκό που κάναμε συνέχεια στο σπίτι ήταν οι τηγανίτες. Έπαιρνε δυο χούφτες αλεύρι και με τη χούφτα λίγο νερό το τάραζε, έβαζε λάδι στο τηγάνι, έβαζε μέσα με το κουτάλι τηγανίτες. Όταν ψήνονταν τις έβαζε στις φοντανιέρες και από πάνω έριχνε πολύ πετιμέζι.
Από την άλλη η γιαγιά μου μόλις φεύγαμε από εκκλησία μάζευε όλα τα εγγονάκια και πηγαίναμε στο σπίτι. Η γιαγιά μου έκανε «γραιδέ». Εγώ το συνεμοιάζω τώρα με τον χαλβά. Η γιαγιά μου έβαζε στάρι αλεσμένο. Έβαζε 2-3 χούφτες στο τηγάνι με λάδι, έκαιγε το τηγάνι, έβαζε αλεύρι, το γύριζε το γύριζε και έπαιρνε ένα χρώμα.
Μόλις έπαιρνε το χρώμα έβανε σε ένα μέρος μια φλιτζάνα πετιμέζι, μια φλιτζάνα νερό, το ένωνε και το έβαζε μέσα στη «γραϊδέ» και γινόταν ένα πράγμα σαν τον χαλβά. Ύστερα το άφηνε λίγο-λίγο όταν είχε καρύδια, και μετά με το κουτάλι έβαζε από αυτό το μίγμα, το πατίκωνε και το έβαζε σε ένα δίσκο. Και γέμιζε το δίσκο κάτι ωραία στο σχήμα του κουταλιού. Αυτό το γλυκό είναι «γραϊδές». Μια φορά ήρθε ένας καθηγητής πανεπιστημίου- τον είχαν καλέσει καθηγητές του Ρεθύμνου και τον έλεγαν Κουιδή.
Αυτός ήταν γέρος, 98 χρονών, όταν ήρθε και είπε ότι θα γιορτάσει τα γενέθλιά του εδώ αλλά ήθελε να πάει στις Μαργαρίτες και ρώτησε μήπως ξέρει κανείς καμιά χωρική καθηγήτρια να του πει πως κάνουν τη γραϊδέ. Εγώ θυμάμαι τη γιαγιά μου στην Αργυρούπολη και μας έκανε γραιδέ και πήγα και του έκανα γραϊδέ και του άρεσε πάρα πολύ. Αλλά εγώ τώρα λέω τα παιδιά τα σημερινά είναι να φάνε γραϊδέ εφόσον έχουν σοκολάτες, γαριδάκια κτλ;
Εμάς μας άρεσε γιατί δεν είχαμε άλλο γλυκό. Εδώ το έφεραν οι Άραβες που ήταν κατακτητές της Κρήτης και το έφεραν εδώ τους βυζαντινούς χρόνους στα λιμάνια της Ελλάδας και της Ευρώπης και έκτοτε είναι αυτοφυές φυτό. Εμείς στο χωριό μου είχαμε ένα κλαδερό -ένα άγριο μέρος- και βάζανε κατσίκες- εκεί τον λέγαμε αγριοκάλαμο και είχαμε πολλές χαρουπιές και μαζεύαμε με τη μάνα μου. Ένας εργάτης τα έπαιρνε και τα πήγαινε στο εργοστάσιο.
Τα πουλούσαμε και βγάζαμε τα πρώτα ενοίκια του σπιτιού που νοικιάζαμε όταν σπουδάζαμε στο Ρέθυμνο. Ήταν ένα εισόδημα χωρίς κανένα έξοδο. Τη χαρουπιά ποτέ δεν την κεντρίσαμε, ποτέ δεν την καλλιεργήσαμε, ποτέ δεν τη φυτέψαμε. Ο σπόρος με τα πουλιά φύτρωνε μονάχος.
Τιμούμε το δέντρο που μας έσωσε
Μεταξύ άλλων η κα Μηλιαράκη είπε στην εκδήλωση: “Νιώθουμε την ανάγκη να τιμήσουμε το δέντρο που μας έσωσε από τον λιμό κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην τοπική οικονομία.
Ακόμα και ο Νίκος Καζαντζάκης το αναφέρει στις επιστολές του μαζί με το λάδι και το κρασί της Κρήτης, σε προσπάθειες που έκανε ο ίδιος για εξαγωγή τους, προκειμένου να ενισχύσει την τοπική οικονομία.
Την εποχή εκείνη λειτουργούσαν 10 και πλέον χαρουπόμυλοι σε όλη την Κρήτη και το χαρούπι ήταν αναπόσπαστο στη ζωή των κατοίκων. Τα τελευταία χρόνια με λύπη διαπιστώνουμε ακόμα και περιστατικά χρήσης του ως καυσόξυλου.
Ιδιαίτερα σημαντικές ήταν οι αναφορές όλων των ομιλητών: της δρ Θηρεσίας -Τερέζας Τζατζάνη, ερευνήτριας στο εργαστήριο υποτροπικών φυτών, του δενδροκόμου Κώστα Σφακιανάκη, του γεωπόνου Γιάννη Κασσαπάκη, του καθηγητή Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης Χάρη Κατερινόπουλου.
Διατροφικός θησαυρός
«Το χαρούπι θεωρείται υπερτροφή λόγω των συστατικών που περιέχει. Είναι πολλαπλά τα οφέλη για την υγεία. Χαρακτηρίζεται υπερτραφή λόγω των αντιοξειδωτικών που περιέχει, τα οποία κάνουν καλό στον οργανισμό σε συνδυασμό με μια ουσία σακχάρου.
Επειδή έχει πολλές φυτικές ίνες που συνδυάζονται άριστα με το πρωινό και με τις μπάρες, έχει σπουδαίο μέρος στην ανθρώπινη διατροφή.
Ο καταναλωτής τα βρίσκει επεξεργασμένα, αλεσμένα ή σε μορφή εκχυλίσματος -σκόνη χαρουπιού και τεμαχισμένα ή βρίσκει το χαρουπόμελο που μπορεί να συνδυαστεί σε διάφορα τρόφιμα.
Μπορούμε είτε να πάρουμε πρωτογενή προϊόντα και να τα χρησιμοποιήσουμε στην κουζίνα μας και να κάνουμε τα δικά μας κέικ, μπάρες ή αλείμματα για πρωινό σε συνδυασμό με ελαιόλαδο και φιστίκια, καρύδια, φουντούκια, ταχίνι αλεσμένα.
Μεσογειακό συνέδριο για το χαρούπι
Να σημειωθεί ότι η Πολιτιστική Εταιρεία Πανόρμου «Επιμενίδης» προετοιμάζει το μεσογειακό συνέδριο για το χαρούπι, που θα γίνει τον Οκτώβριο του 2018 στον Χαρουπόμυλο Πανόρμου με τη συμμετοχή της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Κύπρου, της Αλγερίας, της Πορτογαλίας, της Τουρκίας, της Ελλάδας. Το συνέδριο θα γίνει υπό την αιγίδα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης σε συνεργασία με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα.
Άλλωστε, όπως τονίζει η κα Μηλιαράκη, το μέλλον της χαρουπιάς στην Κρήτη εξαρτάται από όλους μας, εξαρτάται από την επανάκτηση της αξίας του πρώτα από όλα στις συνειδήσεις μας και από τη διάθεσή μας να το προστατέψουμε και να το καλλιεργήσουμε σωστά».