Κάπου εκεί έξω, ή μάλλον …εκεί μέσα, υπάρχει ένας κόσμος σκοτεινός αλλά πολύ συναρπαστικός που προσφέρει στέγη σε είδη που δεν τα συναντά κανείς πουθενά αλλού. Αυτόν τον υπέροχο κόσμο προσπαθούν να προστατεύσουν άνθρωποι, επιστήμονες του Ινστιτούτου Σπηλαιολογικών Ερευνών Ελλάδας που με κόπο αλλά πολλή όρεξη τον ερευνούν και τον καταγράφουν.
Ένα πολύ σημαντικό βήμα για τη θωράκισή του αποτελεί το γεγονός ότι το ΙΝΣΠΕΕ παραχώρησε τα δεδομένα κατά τη διαβούλευση και το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας τα συμπεριέλαβε στη νέα εξαετή έκθεση για το άρθρο 17 της οδηγίας των οικότοπων (2013-2018) που υπέβαλε τον περασμένο Απρίλιο στην Ε.Ε.
Όπως εξηγεί ο διευθυντής του Ινστιτούτου, κ. Καλούστ Παραγκαμιάν, πρόκειται για μία εξαιρετική εξέλιξη που αφορά στον οικότοπο 8310, δηλαδή τα σπήλαια των οποίων δεν γίνεται τουριστική εκμετάλλευση, κάτι που σε μεγάλο βαθμό αφορά και στο περιβάλλον της Κρήτης.
«Άνοιξε, επιτέλους, μία πόρτα για τη προστασία ενός κόσμου που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός αλλά είναι μοναδικός, πολύ ιδιαίτερος, είναι μία ταυτότητα», σχολιάζει ο κ. Παραγκαμιάν στην «Π».
Ένας άγνωστος κόσμος
Αν συγκρίνει κανείς τους χάρτες του 2014 και του 2018 μπορεί να διαπιστώσει πως η κατανομή του οικότοπου 8310 αυξήθηκε εντυπωσιακά.
Η τεκμηρίωση έγινε μετά από την αξιολόγηση όλων των σπηλαιόβιων ειδών, συνολικά 853 έγκυρα είδη σε 460 σπήλαια, ως προς τον ενδημισμό και τις προσαρμογές (τρωγλομορφίες) για την υπόγεια διαβίωση. Συνολικά, 210 είναι τυπικά του οικότοπου, όλα ενδημικά που ζουν αποκλειστικά σε σπηλιές.
Τα 177 θεωρούνται πολύ εξειδικευμένα (167 τρωγλόβια, 10 στυγόβια) ενώ τα υπόλοιπα 33 αν και χαρακτηριστικά των σπηλαιοοικοσυστημάτων θα μπορούσαν θεωρητικά να βρεθούν και εκτός σπηλαίων. Τα είδη αυτά εξαπλώνονται σε 203 από τα 460 σπήλαια για τα οποία υπάρχουν έγκυρα πανιδικά δεδομένα. Συνολικά 79 από τα 203 σπήλαια βρίσκονται σε περιοχές Natura 2000.
Ο κ. Παραγκαμιάν εξηγεί πως η χώρα μας έχει τις περιοχές Natura που έχουν καθοριστεί, το Natura 2000 είναι το μεγαλύτερο δίκτυο παγκοσμίως προστατευόμενων περιοχών, όλες οι περιοχές σχετικά πρόσφατα αποκτήσανε και φορείς διαχείρισης . Κάθε έξι χρόνια, η Ελλάδα πρέπει να υποβάλει εκθέσεις προόδου όσο αφορά στην κατανομή των οικότοπων, των προστατευόμενων ειδών και τι δράσεις έχει κάνει για την προστασία τους.
Στα πλαίσια αυτά, στην πρόσφατη έκθεση που έπρεπε να υποβάλει η Ελλάδα, που την υπέβαλε τελικά τον Απρίλιο, το ΙΝΣΠΕΕ παραχώρησε τα στοιχεία για τον οικότοπο 8310, σπήλαια, δηλαδή, που δεν είναι τουριστικά αξιοποιημένα.
«Τα δεδομένα που είχε τα προηγούμενα χρόνια και στις τρεις εξαετείς εκθέσεις ήταν ιδιαίτερα φτωχά», σχολιάζει.
Σημειώνεται πως στη χώρα μας υπάρχουν πάνω από 10.000 καταγεγραμμένα σπήλαια, πιθανόν να είναι 100.000 , στο σύνολό τους.
Ο διευθυντής του Ινστιτούτου εξηγεί πως η αξιολόγηση γίνεται μόνο όταν υπάρχουν είδη, τα οποία ζουν μονάχα στα σπήλαια και πουθενά αλλού, πρέπει να είναι πολύ ιδιαίτερα, όπως τυφλά , άσπρα, προσαρμοσμένα να ζουν σε αυτό το περιβάλλον, όπου δεν έχει φυτά, τροφή, είναι πολύ δύσκολο να βρουν το ένα το άλλο, να ζευγαρώσουν.
«Είναι δυνατόν να υπάρχει ένα είδος σε ένα σπήλαιο», αναφέρει και φέρνει ως παράδειγμα ένα ισόποδο που ζει μέσα σε λίγα τετραγωνικά μέτρα στο σπήλαιο Σφεντόνη, στο σημείο που δεν είναι τουριστικά αξιοποιημένο.
Το συγκεκριμένο είδος δεν έχει εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο ενώ μέλη του Ινστιτούτου έχουν πραγματοποιήσει συστηματικές έρευνες στον Ψηλορείτη και δεν το έχουν δει σε κανένα άλλο σημείο. Το είδος αυτό περιγράφτηκε σχετικά πρόσφατα, το 1996, όταν το είχαν βρει οι επιστήμονες και δημοσιεύτηκε το 2004.
Ο κ. Παραγκαμιάν αναφέρει πως υπάρχουν πολλές ανάλογες περιπτώσεις, μέχρι σήμερα από τα 853 είδη που ξέρουμε ότι υπάρχουν στα ελληνικά σπήλαια, τα 210 έχει διαπιστωθεί πως συναντώνται σε ένα ή σε δύο με τρία σπήλαια. Αυτά τα στοιχεία παραχωρήθηκαν στο Υπουργείο και το ΥΠΕΝ τα συμπεριέλαβε στην έκθεση. Πλέον, η Ελλάδα θα πρέπει στην επόμενη εξαετία να πει τι έκανε για όλα αυτά τα σπήλαια και τα είδη, δηλαδή, η δημοσίευσή τους αποτελεί και μία δέσμευση για την προστασία τους.
Ο κ. Παραγκαμιάν αναφέρει πως στο Ινστιτούτο δρα ένα δίκτυο εθελοντών που έχει υπό δημοσίευση αρκετές εργασίες με συνεργασίες με ειδικούς ανά τον κόσμο, την επόμενη εξαετία η βάση δεδομένων θα είναι περισσότερο εμπλουτισμένη και στην επόμενη οδηγία τα μπλε σημεία του χάρτη θα είναι σαφώς περισσότερα.
«Όπως φαίνεται και στο χάρτη, ο οικότοπος είναι ιδιαίτερα εκτεταμένος στην Κρήτη, πολύ περισσότερο από τα υπόλοιπα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι είμαστε εδώ και δουλεύουμε κατά προτεραιότητα τα σπήλαια της Κρήτης», σημειώνει.
Τέλος, τονίζει ότι «η περιγραφή νέων ειδών και νέων καταλόγων της σπηλαιόβιας πανίδας είναι μία εξαιρετικά επίπονη διαδικασία και χρονοβόρα αλλά είναι σε εξέλιξη, επομένως τα επόμενα χρόνια θα έχουμε πολύ εντυπωσιακά νέα».
Μπορεί να δει κανείς την εξαετή έκθεση για το άρθρο 17 της οδηγίας των οικότοπων (2013-2018) στο αποθετήριο της EIONET, στο σύνδεσμο http://cdr.eionet.europa.eu/gr/eu/art17/envxi9xsq.
Ακόμα, μπορεί να δει την ελεύθερης πρόσβασης Βάση Δεδομένων για τη Σπηλαιόβια Πανίδα της Ελλάδας στη θεματική διαδικτυακή πύλη του ΙΝΣΠΕΕ, https://database.inspee.gr/.