Την ολοκληρωμένη πρόταση του Δήμου Ηρακλείου σε σχέση με την ανάδειξη του ισόπεδου τμήματος των ενετικών τειχών, παρουσιάζει σήμερα η «Π». Πρόκειται για ένα σχεδιασμό που στοχεύει στη λειτουργική ενσωμάτωση του μεγαλύτερου οχυρωματικού έργου της Μεσογείου με το αστικό κέντρο της πόλης μέσα από δράσεις και δομές που θα δώσουν τη δυνατότητα στους Ηρακλειώτες να ξαναγνωρίσουν την πόλη τους και στους επισκέπτες να γοητευτούν από την πλούσια ιστορική κληρονομιά της. Η πρόταση του Δήμου παίρνει ήδη το δρόμο προς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο που είναι το αρμόδιο όργανο να εγκρίνει την παρέμβαση αυτή η οποία θα κατατεθεί προς χρηματοδότηση στο ΕΣΠΑ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πριν από το παραπάνω έργο που δρομολογεί ο Δήμος Ηρακλείου θα γίνει η παρέμβαση συντήρησης των ενετικών τειχών, που αναμένει τις τελικές υπογραφές για την ανάθεση της σύμβασης. Στο πλαίσιο της παρέμβασης αυτής θα γίνουν εργασίες καθαρισμού της αυτοφυούς βλάστησης, προκειμένου να γίνουν νέες φυτεύσεις που θα αναβαθμίσουν την εικόνα του μνημείου. Επίσης, θα γίνουν αποκαταστάσεις των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το τείχος στα σημεία που έχει υποστεί φθορές ή καθιζήσεις, συντήρηση αστικού εξοπλισμού με επισκευή των καθιστικών και τοποθέτηση νέων, όπου κριθεί αναγκαίο, και νέων δοχείων απορριμμάτων.
Ούτε μισό ευρώ από το Υπουργείο Πολιτισμού για τα ενετικά τείχη
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το Υπουργείο Πολιτισμού παρά το γεγονός ότι γνωρίζει άριστα την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της Μεσογείου, δεν έχει δαπανήσει χρήματα ούτε έχει δείξει το παραμικρό ενδιαφέρον για να αποκαταστήσει προβλήματα που εμφανίζει. Με αυτά τα δεδομένα η Λότζια κατέθεσε μια συγκροτημένη παρέμβαση για αποκατασταθούν τα προβλήματα εγκατάλειψης του σπουδαίου αυτού ιστορικού χώρου αλλά και για να αναδειχτεί και να συνδεθεί λειτουργικά με την πόλη αυτό το κορυφαίο μνημείο που σφραγίζει τη σπουδαία κληρονομιά του Ηρακλείου. Να σημειωθεί ότι η σύμβαση παραχώρησης της χρήσης του μνημείου από το Υπουργείο Πολιτισμού στον Δήμο Ηρακλείου είχε λήξει από το 2009, και παρά τις προσπάθειες της δημοτικής αρχής να ανανεώσει τη συμφωνία, το θέμα εξακολουθεί να βρίσκεται στον αέρα.
Τι προβλέπει η πρόταση του Δήμου Ηρακλείου
Η διαδρομή των τειχών θα λειτουργήσει σαν ένας γραμμικός συμβολικός κήπος “σπαρμένος” με γεγονότα, σύμβολα και αντικείμενα που ανακαλούν αισθήσεις και μνήμες από την ιστορία της πόλης και τη φύση του κρητικού τοπίου. Οι ιδιαιτερότητες του «φυσικού» και «τεχνητού» ανάγλυφου των ενετικών τειχών δημιουργούν μέσα στο αστικό περιβάλλον της πόλης μια ποικιλία φυτεύσεων. Οι φυτεύσεις αυτές, φυσικές ή τεχνητές ουσιαστικά στην κατάσταση που βρίσκονται σήμερα (αγριολούλουδα, ξερόφυτα, βότανα, ενδημικά φυτά σε ένα άτακτο σύνολο με το φυτεμένο αλλά παρατημένο και ασυντήρητο πράσινο), εμφανίζουν μια εικόνα τυχαίου, χωρίς καμία επεξεργασμένη χάραξη, αλλά παράλληλα συνθέτουν ένα παλίμψηστο χρωμάτων και φυτικών συνδυασμών. Σταθερό στοιχείο, σε αντίθεση με το εφήμερο του κύκλου της βλάστησης, παραμένει το άυλο (ορατό και αόρατο) της ιστορικής μνήμης της πόλης, το οποίο μπορεί να αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης μέσα από τις άμεσες (κοντινές που συνδέονται με δομημένο ανθρωπογενές περιβάλλον της πόλης και των τειχών) παραστάσεις και εικόνες ή τις έμμεσες (μακρινές θέες της ενδοχώρας των βουνών του Γιούχτα και του Ψηλορείτη και της θάλασσας του Κρητικού Πελάγους). Τα στοιχεία αυτά γίνονται το κλειδί για την απόλαυση αλλά και κατανόηση αυτού του ιδιαίτερου αστικού κήπου, που δεν θα βασίζεται μόνο στον σχεδιασμό και τη σύνθεση, αλλά κυρίως στις αισθήσεις. Κατά μήκος της διαδρομής, σε κομβικά σημεία του τείχους, ήπιες παρεμβάσεις και διαμορφώσεις θα συγκροτούν θεματικές στάσεις-πλατώματα στα οποία θα αναδεικνύεται κάθε φορά συμβολικά ένα η περισσότερα κυρίαρχα στοιχεία (υλικά η άυλα) όπως αναλύεται στη συνέχεια. Η κάθε ενότητα – στάση θα σχετίζεται χωρικά με τον κάθε ένα προμαχώνα των ενετικών τειχών.
Επίσης κρίνεται απαραίτητο η κάθε μία από αυτές τις στάσεις να διασυνδέεται με τις πύλες των προμαχώνων στις οποίες φιλοξενούνται ήδη ή θα μπορεί να φιλοξενούνται νέες σχετικές θεματικές εκθέσεις (μόνιμες ή περιοδικές).
Με τον τρόπο αυτό τα τείχη θα μπορεί συγκροτούν ένα «ανοικτό σχολείο», έναν εκπαιδευτικό χώρο – εργαλείο, μόνιμα διασυνδεδεμένο και με τα σχολεία της πόλης στο πλαίσιο ενός συνεχώς ανανεωνόμενου προγράμματος δράσεων μάθησης. Οι χώροι αυτοί θα μετατρέπονται σε συνέχεια των σχολικών αιθουσών και θα ανανεώνουν την ίδια τη σχέση των μαθητών όλων των βαθμίδων με τη διαδικασία της διδασκαλίας. Έτσι η διδασκαλία θα επαναπροσεγγίζει την σχέση του δασκάλου με το μαθητή στα πρότυπα της πρωτογενούς έννοιας της διδασκαλίας στη φύση.
Προμαχώνας Αγίου Ανδρέα: Στάση της θάλασσας
Η ισχυρή οπτική σχέση με τη θάλασσα και η παρουσία της μπορεί να αποτελέσει το πλαίσιο για ανάπτυξη δράσεων και εφαρμογών που θα αναδεικνύουν τη διαχρονική σχέση της πόλης με τους θαλάσσιους δρόμους της Μεσογείου.
Προμαχώνας Παντοκράτορα: Στάση των γεύσεων και αρωμάτων
Η οπτική επαφή στα δυτικά με την περιοχή του Μαλεβιζίου και τον Ψηλορείτη ανακαλεί στη μνήμη την άρρηκτη σχέση με την αγροτική ενδοχώρα που για χρόνια υπήρξε η πηγή πλούτου της πόλης.
Στην προβλεπόμενη έκθεση στην πύλη του Παντοκράτορα για την ιστορία της πόλης θα μπορεί να αναδειχθεί η διαχρονική αυτή σχέση, ενώ οι φυτεύσεις επί του ισόπεδου τμήματος του προμαχώνα μπορεί να προσφέρουν τα αρώματα και τις γεύσεις της κρητικής γης.
Προμαχώνας Βηθλεέμ: Στάση του πνεύματος
Η άμεση σχέση με την «καρδιά» της πόλης γίνεται αφορμή για τη δημιουργία δράσεων και υποδομών που σχετίζονται με τη διαχρονική πνευματική ιστορία της πόλης και κύρια με την περίοδο της κρητικής Αναγέννησης.
Προμαχώνας Μαρτινέγκο: Στάση του Καζαντζάκη και του Γιούχτα
Η συμβολική παρουσία του τάφου του Καζαντζάκη σε συνδυασμό με την εμβληματική παρουσία στα νότια του ανθρωπόμορφου όρους του Γιούχτα μπορεί να αποτελέσουν τη βάση για τη δημιουργία συνάψεων και δράσεων που σχετίζονται με την δημιουργική δύναμη της μυθολογίας και των ιδεών του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα και διανοητή.
Προμαχώνας Ιησού: Στάση μουσικής
Το μικρό και το μεγάλο κηποθέατρο έχουν ταυτιστεί στη συλλογική μνήμη της πόλης ως οι κατεξοχήν χώροι της μουσικής έκφρασης. Οι χώροι αυτοί σε συνδυασμό με τη δυνατότητα διαμόρφωσης του ισόπεδου τμήματος του προμαχώνα Ιησού μπορεί να αποτελέσουν χώρους σημαντικών υπαίθριων μουσικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.
Προμαχώνας Bιτούρι: Στάση των ανθρώπων της πόλης
Η υφιστάμενη συνοικία της Βίγλας με τα λαϊκά σπίτια αποτυπώνουν τη σύγχρονη ιστορία εποικισμού της πόλης και της ιστορίας των ανθρώπων της.
Για το κάθε ένα από τα στοιχεία αυτά θα μπορεί να δημιουργείται και ένα θεματικό εικαστικό πάρκο το οποίο θα «κτίζεται» μέσα στον χρόνο από παρεμβάσεις που θα εμπλουτίζονται, μέσα από σχετικές πρωτοβουλίες του Δήμου, των ανθρώπων και των φορέων της πόλης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ: Ένα γραμμικό πάρκο κατά μήκος των τειχών
«Τα ενετικά τείχη εκτός από μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς αποτελούν και τον μεγαλύτερο κοινόχρηστο χώρο του δήμου Ηρακλείου, καθώς καταλαμβάνουν μια έκταση περίπου 350 στρεμμάτων, με το μήκος του χερσαίου τμήματος να ανέρχεται σε 4.630 μ. και αντιστοίχως το μήκος του παραλιακού τμήματος σε 1.950μ.». Αυτό τονίζει ο αντιδήμαρχος Τεχνικών Έργων κ. Γιάννης Αναστασάκης ο οποίος εξηγεί ότι «η στόχευση του Δήμου είναι να προσεγγίσουμε τα τείχη σαν ένα νέο σύστημα δημόσιων χώρων που θα αποτελέσει τον κορμό ανάπλασης και πράσινης ανάπτυξης της πόλης. Πρόκειται για μια στρατηγική αστικής ανάπλασης και μια εξαιρετική ευκαιρία για να δημιουργηθεί ένα σύστημα πρασίνου και δημόσιων – κοινόχρηστων εγκαταστάσεων με τη δημιουργία ενός γραμμικού πάρκου κατά μήκος των τειχών. Η στρατηγική αυτή μπορεί να διεγείρει διαδικασίες αστικής ανάπτυξης και αναγέννησης και αστικού μετασχηματισμού της πόλης και να επιτύχει την ανάγκη για την επαναικειοποίηση του τόπου και του αστικού τοπίου. Το σύνολο του δακτυλίου των ενετικών τειχών με την τάφρο τους ουσιαστικά συγκροτούν ένα γραμμικό ιστορικό τοπίο – διαδρομή που διαθέτει ταυτόχρονα τα χαρακτηριστικά ενός “μετώπου”, ενός ορίου μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, μεταξύ παραδοσιακού και νεωτερικού, μεταξύ πόλης και υπαίθρου, μεταξύ γης και ουρανού, μεταξύ στεριάς και θάλασσας».