«Η επιστημονική γνώση δεν πρέπει να έχει σύνορα», τονίζει, σε συνέντευξή του στην «Π» ο δρ. Παντελής Καθάριος, ερευνητής του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, ο οποίος βάζει πλώρη για την Ανταρκτική.
Η ερευνητική ομάδα του ΕΛΚΕΘΕ θα πραγματοποιήσει σύντομα μια σημαντική αποστολή για τη μελέτη της αλληλεπίδρασης βακτηρίων και ιών στο θαλάσσιο οικοσύστημα της Ανταρκτικής.
Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ), συμμετέχει στο ερευνητικό έργο με τίτλο: “Elucidating bacteria-phage infection networks (BPINs) in Antarctic marine environments” το οποίο αποτελεί εθνικό ερευνητικό πρόγραμμα της Χιλής και βρίσκεται υπό την αιγίδα του INACH (Chilean Antarctic Institute). Στο πρόγραμμα συμμετέχουν ερευνητικές ομάδες από το Universidad Autónoma de Chile (Instituto de Ciencias Biomédicas, Facultad de Ciencias de la Salud), το Pontificia Universidad Católica de Valparaíso (Instituto de Biología, Facultad de Ciencias) ενώ το ΙΘΑΒΒΥΚ συμμετέχει ως διεθνής συνεργάτης. Το έργο περιλαμβάνει δύο ερευνητικές αποστολές στην Ανταρκτική σε ερευνητικούς σταθμούς της Χιλής, με την πρώτη να πραγματοποιείται τον Ιανουάριο του 2023.
Στις αποστολές αυτές προβλέπεται η συμμετοχή του δρ. Παντελή Καθάριου, που ηγείται της ερευνητικής ομάδας του ΙΘΑΒΒΥΚ, ο οποίος θα συμμετάσχει στην πρώτη αποστολή που θα έχει διάρκεια 10 ως 14 ημέρες και αφορά στις βάσεις Captain Arturo Prat και Yelcho στην Ανταρκτική.
Ο Δρ. Καθάριος δραστηριοποιείται ερευνητικά τα τελευταία 15 χρόνια στη μελέτη των ιών που προσβάλουν τα βακτήρια – των βακτηριοφάγων, και έχει πολυετή συνεργασία με τον επικεφαλής της αποστολής καθ. Roberto Bastias από το Πανεπιστήμιο Pontifical Catholic University of Valparaiso και τον καθ. Mathias Middelboe από το Πανεπιστήμιο Κοπεγχάγης -επίσης μέλος της αποστολής. Η συνεργασία αυτή ξεκίνησε το 2011 με το ερευνητικό δίκτυο AQUAPHAGE (EU Marie Curie IRSES), το οποίο συντόνισε το ΙΘΑΒΒΥΚ και συνεχίστηκε με το πρόγραμμα PROAQUA (Εθνικό πρόγραμμα Δανίας) αλλά και με το νέο έργο Cure4Aqua το οποίο εγκρίθηκε πρόσφατα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο χρηματοδότησης HORIZON EUROPE.
Οι αποστολές τελούν υπό την αιγίδα του INACH (Instituto Antarctico Chileno, www.inach.cl) που είναι ο εθνικός φορέας της Χιλής υπεύθυνος για την επιστημονική και τεχνολογική έρευνα στην Ανταρκτική. Το INACH χρηματοδοτεί όλα τα έξοδα της αποστολής που θα πραγματοποιηθούν στη Χιλή και στην Ανταρκτική, ενώ το ΕΛΚΕΘΕ καλύπτει με δικούς του πόρους τη μετάβαση του Δρ. Καθάριου στη Χιλή καθώς και τμήμα των αναλύσεων των δειγμάτων που θα γίνουν από την ερευνητική ομάδα του ΕΛΚΕΘΕ.
Το ερευνητικό αυτό έργο αποτελεί μοναδική ευκαιρία όχι μόνο για το ΕΛΚΕΘΕ αλλά και για τη χώρα μας να συμμετάσχει σε μια διεθνή επιστημονική αποστολή στην Ανταρκτική. Τα οφέλη που θα αποκομίσουμε είναι τεράστια και θα δώσουν πολύ μεγάλη ώθηση στην ανταγωνιστικότητα των επιστημόνων του Κέντρου σε διεθνές επίπεδο. Σε επιστημονικό επίπεδο θα μπορέσουμε να μελετήσουμε την μικροβιακή οικολογία σε ένα εντελώς παρθένο ολιγοτροφικό οικοσύστημα, όπως αυτό της Ανταρκτικής, συγκρίνοντάς το με το θερμό αλλά αντίστοιχα ολιγοτροφικό οικοσύστημα της Μεσογείου.
Μέσω των σύγχρονων —ομικών τεχνολογιών αλλά και της σχετικής εμπειρίας που διαθέτει το ΕΛΚΕΘΕ θα μπορέσουμε να εξερευνήσουμε νέες βιοδραστικές ουσίες με στόχο την ανάπτυξη καινοτόμων βιοτεχνολογικών προϊόντων (πχ ψυχρόφιλα βιοδραστικά ένζυμα). Αντίστοιχα οφέλη θα υπάρξουν στην προβολή και στην εξωστρέφεια της ελληνικής έρευνας, κάτι που αποτελεί βασική επιδίωξη τόσο της επιστημονικής κοινότητας αλλά και της πολιτικής ηγεσίας. Ο δρ. Παντελής Καθάριος μιλά στην «Π» για τη σημασία της αποστολής. Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Γιατί μας ενδιαφέρει το θαλάσσιο οικοσύστημα της Ανταρκτικής;
«Το θαλάσσιο οικοσύστημα της Ανταρκτικής είναι παρθένο σε ό,τι αφορά σε ανθρωπογενείς επιβαρύνσεις και εντελώς ανεξερεύνητο. Ο Νότιος Ωκεανός που περιβάλλει την Ανταρκτική αποτελεί ένα ξεχωριστό περιβάλλον που διαχωρίζεται από του υπόλοιπους ωκεανούς από ισχυρά ρεύματα, ενώ οι ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες του νερού ευνοούν τους οργανισμούς που έχουν τα κατάλληλα μέσα προσαρμογής. Έτσι, η επιστημονική γνώση που δημιουργείται από τέτοιου είδους αποστολές είναι εντελώς νέα.»
Είναι η πρώτη φορά που το ΕΛΚΕΘΕ ταξιδεύει τόσο μακριά;
«Όχι, δεν είναι η πρώτη φορά, αλλά προφανώς τέτοιες αποστολές συμβαίνουν πολύ σπάνια. Το ΕΛΚΕΘΕ έχει πολύ έντονη διεθνή παρουσία και σημαντικές συνεργασίες σε πάρα πολλές χώρες στον κόσμο. Για παράδειγμα το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ έχει πραγματοποιήσει πολλούς ερευνητικούς πλόες με το Ωκεανογραφικό σκάφος Αιγαίο στην Ερυθρά Θάλασσα, ενώ το προσωπικό του έχει συμμετάσχει σε πολλές αποστολές τόσο στον Ατλαντικό όσο και στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) έχει συνεργασίες σε πάνω από 70 χώρες, αρκετές εκ των οποίων είναι πολύ μακρινές όπως η Νέα Ζηλανδία και η Χιλή.»
«Ο βασικός σκοπός της συγκεκριμένης αποστολής είναι η μελέτη της αλληλεπίδρασης των θαλάσσιων βακτηρίων της Ανταρκτικής με τους ιούς που τα προσβάλλουν. Τα βακτήρια μολύνονται από εξειδικευμένους ιούς που ονομάζονται βακτηριοφάγοι ή πιο απλά φάγοι. Οι φάγοι αποτελούν την πολυπληθέστερη ομάδα «οργανισμών» στον πλανήτη και ο ρόλος τους στη μικροβιακή οικολογία είναι τεράστιος.
Το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού των βακτηρίων πεθαίνει καθημερινά λόγω της δράσης των φάγων. Τα δε βακτήρια επιδρούν καταλυτικά στην κυκλοφορία των θρεπτικών στοιχείων σε ένα οικοσύστημα, καθώς βοηθούν στην αποικοδόμηση σύνθετων βιοχημικών μορίων βοηθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στη διατήρηση της ισορροπίας του οικοσυστήματος. Οι μικροοργανισμοί αυτοί αποτελούν ανεξερεύνητες πηγές βιοδραστικών ουσιών. Μάλιστα, το γεγονός ότι η βιοδραστικότητα των ουσιών αυτή είναι εντονότερη σε χαμηλές θερμοκρασίες τους προσδίδει ακόμα μεγαλύτερη σημασία και αξία.
Για παράδειγμα, τα ένζυμα μικροβιακής προέλευσης συνήθως δρουν σε υψηλές θερμοκρασίες αυξάνοντας το κόστος χρήσης τους στη βιομηχανία. Η δικιά μου έρευνα εστιάζεται στη χρήση των βακτηριοφάγων ως μέσο καταπολέμησης των παθογόνων βακτηρίων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Η φαγοθεραπεία, η θεραπευτική χρήση των φάγων δηλαδή είναι μια από τις πλέον υποσχόμενες εναλλακτικές μεθόδους καταπολέμησης των βακτηρίων.»
Το ΕΛΚΕΘΕ τι έχει να διδάξει σε επιστήμονες του εξωτερικού; Ποια η γνώση, η τεχνογνωσία και εμπειρία που εξάγουμε;
«Η επιστημονική γνώση δεν πρέπει να έχει σύνορα. Η πρόοδος επιτυγχάνεται μέσω της συνεργασίας και χτίζεται πάνω σε προϋπάρχουσα γνώση. Τόσο η έρευνα στο ΕΛΚΕΘΕ αλλά και γενικότερα η έρευνα στην Ελλάδα δεν υπολείπεται ποιοτικά από αυτή του εξωτερικού. Δυστυχώς υπάρχουν σοβαρές αγκυλώσεις που έχουν να κάνουν κυρίως με τη γραφειοκρατία αλλά και την υποχρηματοδότηση που δεν ευνοούν την αξιοποίηση του ερευνητικού δυναμικού της χώρας στο μέγιστο. Τώρα σε σχέση με το ερώτημά σας, το ΕΛΚΕΘΕ βρίσκεται στην αιχμή της θαλάσσιας έρευνας και είναι πρωτοπόρο σε τομείς όπως είναι η θαλάσσια βιολογία, ωκεανογραφία, οι υδατοκαλλιέργειες και η θαλάσσια βιοτεχνολογία.»