Συχνά, η συζήτηση για την ενδοσχολική βία αλλά και για την νεανική παραβατικότητα γίνεται με όρους αστυνομικού ρεπορτάζ και αρκετές φορές διαφαίνεται μια διάθεση στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα στοχοποίησης των παιδιών – παραβατών.
Σπανιότερα, γίνεται μια εις βάθος συζήτηση και ανάλυση των αιτιών του φαινομένου, που όντως έχει πολύ σημαντικές διαστάσεις. Τα παιδιά και ειδικότερα οι έφηβοι καλούνται να επιβιώσουν σε έναν πολύ στρεσογόνο κόσμο και χωρίς να υπάρχει και το απαραίτητο υποστηρικτικό πλαίσιο στο σχολείο.
Ένας άνθρωπος που ασχολείται συστηματικά με τα ζητήματα της ενδοσχολικής βίας, εδώ και πολλά χρόνια είναι ο Ηλίας Κουρκούτας, καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Η συζήτηση μας ξεκίνησε κάπως «ανάποδα», καθώς τον ρώτησα αν σημαίνει κάτι, ότι πολλά νέα παιδιά και έφηβοι κατεβαίνουν μαζικά στις συγκεντρώσεις για τα Τέμπη.
Ο κ. Κουρκούτας απαντάει: «Τα παιδιά αντιδρούν όχι μόνο σε σχέση με το μέλλον αλλά και σε σχέση με το “εδώ και τώρα”. Το εκπαιδευτικό σύστημα σήμερα δεν έχει χώρο για τον έφηβο, για την εφηβεία να εκφραστεί και μιλάμε για όλες αυτές τις ηλικίες δηλαδή, δευτέρα, τρίτη γυμνασίου, πρώτη λυκείου. Επιπλέον, υπάρχει και το σύστημα των πανελλαδικών που προκαλεί τεράστιο άγχος, μαζί με την επαγγελματική ανασφάλεια που έρχεται λίγο πιο αργά».
Για να προσθέσει: «Δημιουργείται ένα τεράστιο βάρος στα παιδιά. Τα παιδιά κουβαλάνε και το άγχος και των γονέων λόγω της συναισθηματικής υπερ-εμπλοκής των γονέων σήμερα».
«Τα παιδιά δεν μπορούν να ζήσουν την δική τους εφηβεία ελεύθερα. Δεν μπορούν να ζήσουν και ότι έχει σχέση με τα άγχη τους, με τα θέματα της σεξουαλικότητας, της κοινωνικοποίησης. Έχουν ανάγκη να χαλαρώσουν, να χαρούν, να απολαύσουν πράγματα, αλλά δεν υπάρχει τέτοιος χώρος» συμπληρώνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ο κ. Κουρκούτας λέει χαρακτηριστικά ότι κατά τη διάρκεια μιας συμβουλευτικής συνεδρίας, ένα παιδί πρώτης γυμνασίου του είπε ότι το ίδιο και οι φίλοι του απεχθάνονται το σχολείο και ότι μόνο τα διαλείμματα αξίζουν. Ο λόγος; Γιατί από τις 8 μέχρι τις 2 κάθονται σε μια καρέκλα.
Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει εδώ και πολλά χρόνια το ποσοστό των εφήβων που εμφανίζουν καταθλιπτικά συναισθήματα κινείται από το 15% και πάνω και έχει φτάσει και στο 20%.
«Αυτό είναι το πιο ανησυχητικό απ’ όλα» λέει ο κ. Κουρκούτας. «Εκεί έχει τη ρίζα του το πρόβλημα. Αυτό το ποσοστό είναι συνδεδεμένο και με ένα ποσοστό των επιθετικών και εκφοβιστικών συμπεριφορών. Ο έφηβος πρέπει να είναι ο εαυτός του, με τις ανασφάλειες του, με τις ανάγκες του, με τις εκτονώσεις του».
Ο κ. Κουρκούτας εξηγεί: «Πολλοί νομίζουν ότι ο θύτης είναι ένα πλάσμα επιθετικό και επικίνδυνο για την κοινωνία. Οι θύτες όμως είναι πάρα πολλοί. Καταρχάς μπορεί να είναι και οι ίδιοι θύματα. Υπάρχουν θύτες που έχουν υπάρξει θύματα και υπάρχουν και θύματα που γίνονται μετά θύτες. Τα παιδιά της μέσης ελληνικής οικογένειας δεν είναι ακραίες περιπτώσεις. Φυσικά και υπάρχουν και περιπτώσεις παιδιών που έχουν σοβαρά θέματα. Αλλά σε κάθε περίπτωση η πρόληψη είναι το πιο σημαντικό πράγμα».
Είναι κομμάτι της λύσης οι τιμωρητικές πρακτικές;
«Οι τιμωρητικές πρακτικές δεν είναι λύση. Πρέπει οι εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτικοί διαδικασία και ειδικά στο δημοτικό να παρεμβαίνουν στα περιστατικά με δυναμικούς και αποφασιστικούς τρόπους. Όταν συμβαίνει ένα περιστατικό, θα πρέπει να φωνάζουμε και τα δυο παιδιά και το θύμα και τον θύτη, να τους παίρνουμε στο γραφείο του διευθυντή και παρουσία και των άλλων εκπαιδευτικών και τους λέμε ότι “αν ξαναγίνει αυτό θα έρχεστε να το λέτε σε εμένα” απευθυνόμενοι στο θύμα. Δείχνουμε έτσι ότι προστατεύουμε το θύμα που είναι σημαντικό, αυτή είναι η μεγάλη ανασφάλεια αυτών των παιδιών. Πολλά παιδιά μιλάνε, περισσότερο μάλιστα στο σχολείο απ’ ότι στους γονείς, αλλά δεν εισακούονται. Οι ίδιες οι ανάγκες και η φωνή των εφήβων δεν ακούγονται».
Για τα κινητά τηλέφωνα
«Αυτό είναι το σύμπτωμα. Είναι το σύμπτωμα όλων αυτών των θεμάτων, όπου τα παιδιά δεν έχουν τους χώρους επικοινωνίας, δεν έχουν την φυσική δυνατότητα να συνευρίσκονται, ούτε τον ελεύθερο χρόνο. Και πάντα από πάνω τους τα παιδιά έχουν το άγχος από τους γονείς, το “διάβασε διάβασε διάβασε”, ότι το παιδί πρέπει να είναι καλός μαθητής. Η έξαρση στη χρήση των κινητών γίνεται για λόγους επικοινωνίας, ανεξάρτητα από τις αναγκαστικές προσκολλήσεις, ή τις εξαρτήσεις με παιχνίδια κτλ. Είναι ένας τρόπος εκτόνωσης και επικοινωνίας μεταξύ των παιδιών. Αυτός βέβαια είναι ο καλοήθης τρόπος. Από την άλλη υπάρχει και ο κακοήθης τρόπος, όπως για παράδειγμα ο διαδικτυακός εκφοβισμός».
Οι τοποθετήσεις αυτές του κ. Κουρκούτα, αποτελούν βέβαια προϊόν συστηματικής και μακροπρόθεσμης έρευνας και δουλειάς στο πεδίο και παρουσιάστηκαν σε εκδήλωση του Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ηρακλείου Κρήτης (ΚΕΣΑΝ), η οποία πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη (06/03) στο Πολιτιστικό Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου.
Ξεχωρίσαμε ορισμένα από τα στοιχεία αλλά και τις προτάσεις, όπως παρουσιάστηκαν από τον Ηλία Κουρκούτα στην εκδήλωση και τα παραθέτουμε
Αποτελέσματα έρευνας στην Κρήτη
- Tα κορίτσια αναφέρουν πιο συχνά ότι συμπάσχουν με το άτομο που υφίσταται παρενόχληση από ότι τα αγόρια.
- Τα αγόρια συμφωνούν περισσότερο με θετικές στάσεις και πεποιθήσεις ως προς συμπεριφορές παρενόχλησης από ότι τα κορίτσια π.χ. «κάποιες φορές δεν πειράζει να παρενοχλούμε τους άλλους», «είναι καλό να τσακώνονται οι μαθητές μεταξύ τους»
Αποτελέσματα – Αγόρια
- όσο μικρότερη η ενσυναίσθηση των αγοριών τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα εκδήλωσης συμπεριφορών εκφοβισμού.
- όσο μικρότερη η ενσυναίσθηση των αγοριών τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να πέσουν θύματα συμπεριφορών εκφοβισμού.
- όσο μικρότερη η ενσυναίσθηση των αγοριών τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να παρουσιάσουν ριψοκίνδυνες συμπεριφορές
- βρέθηκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ θυματοποίησης & άσχημης ψυχολογικής κατάστασης (π.χ. αισθήματα λύπης, μοναξιάς, απαισιοδοξίας για το μέλλον)
Προτάσεις σε σχέση με τις παρεμβάσεις
1. Ολιστικές Παρεμβάσεις
- Εποπτεία σχολικού χώρου /Ανάπτυξη στρατηγικών /προγραμμάτων anti-bullying
- Παρεμβάσεις σε όλες τις ομάδες παιδιών (παιδιά- θύματα, παιδιά-θύτες, παιδιά-μάρτυρες)
- Κινητοποίηση του σχολείου
- Παρεμβάσεις σε σχέση με τις οικογένειες θυτών και θυμάτων
- Συμβουλευτική υποστήριξη γονέων και παιδιών-θυμάτων
- Σημαντικότητα ομαδικής διεπιστημονικής συνεργασίας (ψυχολόγου-εκπαιδευτικών-γονέων-ειδικώνν παιδαγωγών)
2. Παρεμβάσεις σε σχέση με την σχολική πραγματικότητα
- Συχνή υποτίμηση του φαινομένου από την πλευρά του σχολείου
- Ουσιαστικός ρόλος του δασκάλου στην ταυτοποίηση /εντοπισμό και ανάδειξη του φαινόμενου
- Συστήνεται η δυναμική /αποφασιστική λεκτική παρέμβαση στην τάξη (σύντομη /σαφής /απειλητική) για να νοιώσουν τα παιδιά-θύτες ότι το σχολείο δεν αδιαφορεί και υπερασπίζεται τα θύματα
- Με την επανάληψη του φαινομένου και ανάλογα την σοβαρότητα (έκταση /ένταση /επιπτώσεις) ενημερώνεται η διεύθυνση /καλούνται οι γονείς
- Εμπλοκή όλων των εκπαιδευτικών και της διεύθυνσης στη διαχείριση του φαινομένου
- Ενημέρωση από ειδικό στο σχολείο (εάν χρειαστεί)
- Συστήνεται η συνεργασία με ειδικό για τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν και για τη διαχείριση της επαφής με τους γονείς των παιδιών-θυτών και των παιδιών-θυμάτων
- Συστήνεται η ατομική επαφή ειδικού-παιδιού
- Ενθαρρύνονται τα παιδιά να αναφέρουν παρόμοια περιστατικά (η ανωνυμία τους διασφαλίζεται, ενώ επεξηγείται ότι δεν πρόκειται για «κάρφωμα»)
- Εξήγηση για τις συνέπειες του φαινομένου και για τους τρόπους παρέμβασης
- Ενθάρρυνση των θυμάτων να αναφέρουν το γεγονός
- Απομυθοποίηση του θύτη