Ο κεντρικός πυλώνας των θεσμικών αλλαγών που εμφανίζεται αποφασισμένο να δρομολογήσει το Υπουργείο Εσωτερικών είναι το σύστημα της απλής αναλογικής, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι αλλάζει ο τρόπος εκλογής των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων και θεμελιώνονται νέοι τρόποι συγκρότησης και λειτουργίας.
Επίσης, θα υπάρξουν αλλαγές και στον ρόλο και στις αρμοδιότητες κάθε οργάνου. Στο κείμενο της επιτροπής, στο οποίο θα κληθεί να βάλει το πολιτικό στο αποτύπωμα η ηγεσία του Υπουργείου Εσωτερικών, γίνεται λόγος για τη θέσπιση μορφών άμεσης δημοκρατίας και συμμετοχής, λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου.
Επίσης, γίνεται αναφορά στην αναβάθμιση του ρόλου των τοπικών λαϊκών συνελεύσεων για καθιέρωση του θεσμού των τοπικών δημοψηφισμάτων, ενώ την ίδια στιγμή εισάγονται νέοι θεσμοί δημοκρατικής συμμετοχής. Ακόμη, προωθείται η ενίσχυση της δημοκρατικής λειτουργίας της αυτοδιοίκησης με στόχο τον περιορισμό των δημαρχοκεντρικών – περιφερειαρχοκεντρικών χαρακτηριστικών του συστήματος.
Δημοτικές εκλογές
Προτείνεται η κατάρτιση ενιαίου ψηφοδελτίου για όλο τον Δήμο για κάθε συνδυασμό, χωρίς προϋποθέσεις υποψηφίων κ.λπ. ανά Δημοτική Ενότητα.
Επίσης η καθιέρωση ελάχιστου αριθμού υποψήφιων δημοτικών συμβούλων ίσου με τον αριθμό των εδρών του Δημοτικού Συμβουλίου και μέγιστου αριθμού ίσου με τον αριθμό των εδρών +10%.
Η επιτροπή του Υπουργείου εισηγείται την αποσύνδεση των συνδυασμών που μετέχουν στις εκλογές για το Δημοτικό Συμβούλιο από τους συνδυασμούς που καταρτίζονται σε κάθε Δημοτική Ενότητα για το οικείο Συμβούλιο. Προτείνει αυτόνομη κατάρτιση συνδυασμών για κάθε Συμβούλιο Δημοτικής Ενότητας. Επίσης προτείνεται η κατάργηση των χωρικών αντιπεριφερειαρχών.
Αντίστοιχα, για τις περιφερειακές εκλογές, προτείνεται η κατάργηση του θεσμού των άμεσα εκλεγόμενων χωρικών αντιπεριφερειαρχών, η καθιέρωση ελάχιστου αριθμού υποψήφιων περιφερειακών συμβούλων ίσου με τον αριθμό των εδρών που αντιστοιχούν στην οικεία Περιφερειακή Ενότητα και μέγιστου αριθμού ίσου με τον αριθμό των εδρών +10%.
Προτείνεται η κατανομή του συνόλου των εδρών του Δημοτικού ή Περιφερειακού Συμβουλίου από τον πρώτο γύρο με το σύστημα της απλής αναλογικής μεταξύ των συνδυασμών, με βάση την «κλασική» μέθοδο της αναλογικής των υπολοίπων, όπως συμβαίνει σήμερα για τον 1ο γύρο.
Ειδικότερα, σε περίπτωση που κανένας συνδυασμός δεν συγκεντρώσει 50%+1 των ψήφων κατά τον 1ο γύρο (οπότε ο επικεφαλής του ,αναδεικνύεται, αντίστοιχα, δήμαρχος ή περιφερειάρχης), θα πραγματοποιείται επαναληπτική εκλογή σε 2ο γύρο μεταξύ των δύο πρώτων συνδυασμών, οπότε δήμαρχος ή περιφερειάρχης θα είναι ο επικεφαλής του πλειοψηφήσαντος στον γύρο αυτό συνδυασμού, χωρίς ωστόσο αυτό να επιδρά στην κατανομή των εδρών που έχει ολοκληρωθεί από τον 1ο γύρο.
Οι αλλαγές στους Δήμους
Αναφορικά με την πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση, προτείνεται η κατάργηση της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής και τη μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων της στα Συμβούλια των Δημοτικών Ενοτήτων. Επίσης προτείνεται η κατάργηση της Οικονομικής Επιτροπής και η μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων της είτε στα Συμβούλια των Δημοτικών Ενοτήτων είτε στο Δημοτικό Συμβούλιο ή στην Εκτελεστική Επιτροπή, ανάλογα και με το ειδικότερο περιεχόμενο εκάστης αρμοδιότητας.
Αναβαθμίζεται ο ρόλος του Γενικού Γραμματέα του Δήμου, ώστε να αποφορτιστεί ο δήμαρχος και οι αντιδήμαρχοι από τις αμιγώς διεκπεραιωτικές και διαχειριστικές αρμοδιότητες. Ενισχύεται η υπηρεσιακή δομή των ΟΤΑ α’ βαθμού, με την καθιέρωση μεταξύ άλλων ενός minimum θέσεων και οργανικών μονάδων σε κάθε κατηγορία ΟΤΑ α’ βαθμού, ανάλογα με τις δυνατότητες και τις ανάγκες τους. Προτείνεται η συμμετοχή εκπροσώπου των εργαζομένων του Δήμου στις συνεδριάσεις είτε της Εκτελεστικής Επιτροπής είτε του Δημοτικού Συμβουλίου.
Προτείνεται η αντικατάσταση της Επιτροπής Διαβούλευσης, από ένα Δημοτικό Κοινωνικό και Οικονομικό Συμβούλιο, στο οποίο θα μετέχουν οι εκπρόσωποι όλων των βασικών φορέων της περιοχής και το οποίο θα συνεδριάζει υποχρεω- τικά σε τακτά και σύντομα χρονικά διαστήματα, εκφράζοντας γνώμη επί όλων των θεμάτων που απασχολούν την τοπική κοινωνία και τον Δήμο, είτε αυτεπαγγέλτως είτε κατόπιν αιτήματος του Δήμου.
Οι αλλαγές στις Περιφέρειες
Σε ό,τι αφορά τη δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση, προτείνεται η κατάργηση της άμεσης εκλογής των χωρικών αντιπεριφερειαρχών και η ενιαία αντιμετώπιση του θεσμού των αντιπεριφερειαρχών με τρόπο ανάλογο με αυτόν που ισχύει για τους αντιδημάρχους.
Προτείνεται η κατάργηση της Οικονομικής Επιτροπής και η μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων της είτε στο Περιφερειακό Συμβούλιο είτε στην Εκτελεστική Επιτροπή, ανάλογα και με το ειδικότερο περιεχόμενο εκάστης αρμοδιότητας.
Η επιτροπή εισηγείται την αντιστοίχιση του θεσμού του Εκτελεστικού Γραμματέα (Περιφέρειας) προς αυτόν του Γενικού Γραμματέα (Δήμου), ώστε να αντιμετωπίζεται ενιαία, και η αναβάθμιση του ρόλου του, ώστε να αποφορτιστεί ο Περιφερειάρχης και οι αντιπεριφερειάρχες από τις αμιγώς διεκπεραιωτικές και διαχειριστικές αρμοδιότητες και να είναι σε θέση να επιτελούν τον πολιτικό και επιτελικό τους ρόλο, χωρίς ωστόσο ο γενικός (εκτελεστικός) γραμματέας να χάνει τον πολιτικό του ρόλο (μετακλητός).
Προτείνεται η ριζική αναμόρφωση των δευτερευόντων οργάνων, και
συγκεκριμένα η κατάργηση των ειδικών επιτροπών με περιορισμένο, εκ του νόμου, αντικείμενο και την καθιέρωση, γενικώς, της ελευθερίας των Περιφερειακών Συμβουλίων να συγκροτούν επιτροπές, και η αντικατάσταση της Επιτροπής Διαβούλευσης, από ένα Περιφερειακό Κοινωνικό και Οικονομικό Συμβούλιο, στο οποίο θα μετέχουν οι εκπρόσωποι όλων των βασικών φορέων της περιοχής και το οποίο θα συνεδριάζει υποχρεωτικά σε τακτά και σύντομα χρονικά διαστήματα, εκφράζοντας γνώμη επί όλων των θεμάτων που απασχολούν την τοπική κοινωνία και την Περιφέρεια.
Η πρώτη αντίδραση των δημάρχων του Ηρακλείου
Πριν το Πάσχα αναμένεται να τεθεί σε διαβούλευση και επισήμως το νομοσχέδιο του Υπουργείου Εσωτερικών για τις δομικές αλλαγές που δρομολογούνται στην αυτοδιοίκηση με κορυφαία τη θεσμοθέτηση της απλής αναλογικής. Η αρμόδια επιτροπή που έχει συγκροτηθεί για τον σκοπό αυτό κατέθεσε την τελική της πρόταση στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου, που μένει να βάλει την πολιτική του σφραγίδα, ώστε το τελικό σχέδιο που θα διαμορφωθεί να οδηγηθεί σε δημόσια διαβούλευση.
Ήδη έχουν διαρρεύσει αρκετές πληροφορίες σε σχέση με την καταρχήν πρόταση που έχει σχηματίσει η αρμόδια επιτροπή τις οποίες σχολιάζουν δήμαρχοι του νομού Ηρακλείου.
Από την πλευρά του ο δήμαρχος Μινώα κ. Ζαχαρίας Καλογεράκης τονίζει μεταξύ άλλων ότι «είναι σημαντικό το γεγονός ότι το Υπουργείο ανοίγει έναν τέτοιο διάλογο, καθώς μετά από έξι χρόνια είναι φανερό ότι αποτελεί αναγκαιότητα να δρομολογηθούν αλλαγές στη δομή της αυτοδιοίκησης, οι οποίες θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι δεν μπορούν να περιοριστούν μόνο στο εκλογικό σύστημα. Είναι σημαντικό να δούμε το ρόλο και τις αρμοδιότητες της αυτοδιοίκησης με βάση τα νέα δεδομένα που υπάρχουν στη χώρα σε συνάρτηση πάντα και με τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας».
Αντίστοιχα, ο δήμαρχος Μαλεβιζίου κ. Κώστας Μαμουλάκης τονίζει ότι η διασφάλιση της κυβερνησιμότητας είναι ένα ζήτημα κορυφαίας σημασίας με βάση το νέο πλαίσιο των αλλαγών που δρομολογεί η κυβέρνηση. Διότι με δεδομένο το γεγονός ότι με την απλή αναλογική, το εκλογικό ποσοστό της πρώτης Κυριακής είναι δεσμευτικό σε σχέση με τον τελεσίδικο αριθμό των συμβούλων που θα έχει το κάθε σχήμα, είναι φανερό ότι θα πρέπει να εγκαινιαστεί ένα νέο πλαίσιο πολιτικών συνεργασιών.
Το θέμα είναι κατά πόσο οι τοπικές κοινωνίες είναι διατεθειμένες να προχωρήσουν σε τέτοιας μορφής πολιτικές συμπράξεις, που μπορεί να είναι μέρος της κουλτούρας άλλων λαών, όχι όμως και της χώρας μας. Αυτό είναι ένα ζήτημα το οποίο θα πρέπει να το λάβει σοβαρά υπόψη της η κυβέρνηση ώστε να μην οδηγηθούμε σε αδιέξοδες καταστάσεις.
Ο δήμαρχος Βιάννου Παύλος Μπαριτάκης σημειώνει ότι το πρώτο και βασικό ζητούμενο σήμερα για την αυτοδιοίκηση είναι να εξασφαλιστούν συνθήκες για να συνεχίσει να υπάρχει. Στην κατεύθυνση αυτή κρίσιμο ζητούμενο είναι η ενίσχυση των Δήμων με πόρους και προσωπικό.
Δεν είναι δυνατόν η αυτοδιοίκηση να μπορέσει να παίξει τον ρόλο που οφείλει απέναντι στην κοινωνία όταν δεν έχει στελεχωμένες υπηρεσίες που να μπορέσουν να λύσουν και να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα προβλήματα του πολίτη. Αυτό είναι ζήτημα πρώτης γραμμής για την αυτοδιοίκηση συνδυαστικά με το γεγονός ότι σήμερα οι Δήμοι στερούνται πόρους για να μπορέσουν να δουλέψουν και να παράξουν έργο.