Ο εφιάλτης της ανομβρίας αποκαλύπτεται και με αριθμούς μέσα από τα επίσημα συγκριτικά στοιχεία της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, από τα οποία προκύπτει ότι έχει φτάσει στα 10 μέτρα η πτώση της στάθμης του νερού στη Μεσσαρά και τη Βιάννο τα τελευταία δύο χρόνια. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία οι φετινές βροχοπτώσεις είναι αντίστοιχες με αυτές υδρολογικού έτους 2017-2018, το οποίο αποτέλεσε ένα από τα πλέον ξηρά υδρολογικά έτη της τελευταίας τριακονταετίας.
Από τη μια πλευρά οι εξαιρετικά υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες και από την άλλη πλευρά το γεγονός ότι διαφαίνεται αύξηση της τουριστικής επισκεψιμότητας επιβάλλουν σύμφωνα με τη Διεύθυνση Υδάτων τη λήψη μέτρων για την πρόληψη φαινομένων λειψυδρίας και ιδιαίτερα για τις περιοχές των Περιφερειακών Ενοτήτων Ηρακλείου και Λασιθίου. Συνολικότερα η ανάγκη λήψης μέτρων κρίνεται αναγκαία από την υπηρεσία την περίοδο του καλοκαιριού ειδικά εάν ληφθεί υπόψη ότι σε περίπτωση επανάληψης της ανομβρίας το επόμενο υδρολογικό έτος (2024-2025), θα έχουμε να διαχειριστούμε πολύ πιο εφιαλτικά προβλήματα λειψυδρίας στο νησί…
Η στάθμη των υπόγειων υδροφορέων και των φραγμάτων
Οι μειωμένες βροχοπτώσεις των δύο τελευταίων υδρολογικών ετών είχε σαν αποτέλεσμα τη μειωμένη παροχή πηγών όπως και τη μικρή αναπλήρωση των υδατικών πόρων τόσο στα υπόγεια νερά όσο και στα φράγματα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, «από στοιχεία φορέων, πληροφορούμαστε για μείωση της παροχής πηγών σε διάφορα μέρη του νησιού, ενώ καταγραφές που αφορούν στις στάθμες των υπόγειων υδροφορέων και των φραγμάτων της Κρήτης καταδεικνύουν μέχρι στιγμής ελάχιστες εισροές υδάτων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι υδρολογικοί μας σταθμοί στην περιοχή της Μεσσαράς και στην περιοχή της Βιάννου δείχνουν τα τελευταία δύο έτη πτώση στάθμης που φτάνει τα 10 μέτρα. Σε ό,τι αφορά τα φράγματα:
– το φράγμα Μπραμιανών στην Ιεράπετρα με ωφέλιμο όγκο νερού 14.500.000 κυβικά μέτρα είχε κατά μέσο όρο τον περυσινό Μάρτιο 14.500.000 κυβικά μέτρα νερού, ενώ τον φετινό Μάρτιο έχει 9.500.000 κυβικά μέτρα νερού. Να σημειώσουμε ότι το φράγμα Μπραμιανών εμπλουτίζεται από τις πηγές Μαλαύρας καθώς και από νερό από την περιοχή των Μύθων,
– το φράγμα της Φανερωμένης στη Μεσσαρά με ωφέλιμο όγκο νερού 18.000.000 κυβικά μέτρα, είναι σε πάρα πολύ χαμηλά για την εποχή επίπεδα. Τον Μάρτιο του 2023 είχε 8.220.000 κυβικά μέτρα νερού, ενώ τον φετινό Μάρτιο έχει μόνο 3.860.000 κυβικά μέτρα νερού,
-το φράγμα του Αποσελέμη με ωφέλιμο όγκο νερού 27.000.000 κυβικά μέτρα, επίσης είναι σε πολύ χαμηλά για την εποχή επίπεδα. Τον Μάρτιο του 2023 τα αποθέματα ανέρχονταν σε 10.230.000 κυβικά μέτρα, ενώ τον φετινό Μάρτιο ανέρχονται σε 7.350.000 κυβικά μέτρα.
– το φράγμα των Ποταμών στο Ρέθυμνο με ωφέλιμο όγκο νερού 17.500.000 κυβικά μέτρα αντιθέτως με τα προηγούμενα είναι σχεδόν πλήρες νερού, ωστόσο αυτό δεν οφείλεται στις βροχοπτώσεις αλλά στο γεγονός ότι από το νερό του φράγματος αξιοποιούνται μικρές ποσότητες νερού για άρδευση και ύδρευση».
Συνεχής καταγραφή
Κλιμάκωση της ζήτησης του νερού προβλέπει η Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης όπως έχει καταγραφεί σε ανάλογες ξηρές περιόδους. Στο πλαίσιο αυτό η υπηρεσία έχει ήδη χτυπήσει «καμπανάκι» και έχει αποσταλεί έγγραφο σε όλους τους φορείς παροχής υπηρεσιών ύδατος (ΔΕΥΑ, ΤΟΕΒ, Δήμοι, ΟΑΚ) ώστε να καταγράψουν τα διαθέσιμα αποθέματά τους και να υπολογίσουν το ισοζύγιο προσφοράς – ζήτησης για την επερχόμενη καλοκαιρινή περίοδο. Σε περίπτωση ελλειμματικού ισοζυγίου θα πρέπει εγκαίρως να προβούν σε μέτρα άμβλυνσης του ελλείμματος.
Η εξειδίκευση αυτών των μέτρων θα πρέπει να συνάδει με τη γενικότερη πολιτική προστασίας των υδάτων, στη βάση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου όπως έχει αποτυπωθεί στην 1η Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης για το Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης (ΦΕΚ Β’4666/29-12-2017) και με ιεράρχηση-προτεραιοποίηση των διαφόρων χρήσεων νερού, με έμφαση στο νερό ύδρευσης (πόση-διατροφή). Τα προτεινόμενα μέτρα ξεκινούν από την επιβολή προστίμων για την αλόγιστη χρήση νερού και φτάνουν μέχρι την απαγόρευση ποτισμάτων εκτός πρωινών και βραδινών ωρών και απαγόρευση της χρήσης νερού ύδρευσης σε μη βασικές χρήσεις όπως πλύσιμο αυτοκινήτων, αυλών, κοινόχρηστων χώρων.
Προτεινόμενα μέτρα
Σύμφωνα με τη Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, με δεδομένο ότι η γεωργία καταναλώνει, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της, περίπου το 80% των απολήψιμων ποσοτήτων νερού και ταυτόχρονα η φετινή τουριστική κίνηση φαίνεται ότι θα είναι ιδιαίτερα αυξημένη, γίνεται αντιληπτή η ανάγκη λήψης μέτρων για την πρόληψη φαινομένων λειψυδρίας και ιδιαίτερα για τις περιοχές των περιφερειακών ενοτήτων Ηρακλείου και Λασιθίου, ώστε να περιοριστούν ή και δυνατόν να αποφευχθούν φαινόμενα λειψυδρίας και οι επιπτώσεις τους. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται:
– Συστηματική παρακολούθηση δικτύων και δεξαμενών και ετοιμότητα σε τεχνικό προσωπικό για την άμεση αντιμετώπιση τυχόν διαρροών. Το μέτρο αυτό είναι από τα πρώτα που πρέπει να εφαρμόζονται και όχι μόνο σε καταστάσεις έλλειψης νερού. Γνωρίζουμε ότι και για τους φορείς παροχής υπηρεσιών ύδατος (ΔΕΥΑ, ΤΟΕΒ, Δήμοι, ΟΑΚ) το μέτρο αυτό τίθεται σε άμεση προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων μέτρων.
-Επιτάχυνση ολοκλήρωσης υπό κατασκευή υδραυλικών έργων και ετοιμότητα για χρήση εφεδρικών γεωτρήσεων. Η Υπηρεσία μας είναι στη διάθεση κάθε φορέα παροχής υπηρεσιών ύδατος για την διευκόλυνση του έργου τους. Μέτρα μείωσης της ζήτησης (σπατάλης) νερού.
– Συνεχής ενημέρωση των χρηστών νερού για τη σημαντικότητα του προβλήματος ενδεχόμενης λειψυδρίας και την ανάγκη μείωσης της κατανάλωσης.
Προτείνεται η σύγκλιση Συμβουλίων (Ξενοδόχων, Φορέων τουριστικών δραστηριοτήτων, Τοπικών, Δημοτικών, Αγροτικών Συλλόγων, ΤΟΕΒ, κ.λπ.) για συζήτηση του θέματος και εξεύρεση τρόπων ενημέρωσης (π.χ. ενημερωτικά φυλλάδια, δημοσιότητα, εκδηλώσεις).
-Ενημέρωση για προληπτικό έλεγχο καλής λειτουργίας οικιακών δικτύων και δικτύων τουριστικών μονάδων.
-Ενημέρωση των επισκεπτών των ξενοδοχειακών μονάδων για περιορισμό της κατανάλωσης του νερού (π.χ. χρήση πετσετών, χρήση ντους, έλεγχος ροής νερού σε νιπτήρες κ.λπ.).
– Καθορισμός προστίμων για αλόγιστη χρήση νερού και ενημέρωση για την επιβολή τους.
-Καθορισμός και εφαρμογή ελλειμματικής άρδευσης, ανά καλλιέργεια και περιοχή, σε συνεργασία με τη Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Κρήτης για τον καθορισμό ορίων.
– Έλεγχος και συστηματική καταγραφή στάθμης –παροχής, πηγών, υπόγειων, επιφανειακών σημείων υδροληψίας.
-Περιορισμός εποχιακών υδροβόρων καλλιεργειών.
– Εκτεταμένη εγκατάσταση μετρητών νερού (σε όλους τους τύπους των συστημάτων).
-Ρυθμιστές ροής στα ντους – Περιορισμός ροής στα ντους – Περιοριστές ροής
τουαλέτας – Βαλβίδες μείωσης πίεσης
-Περιορισμοί σε μη βασικές χρήσεις όπως: Πλύσιμο οδοστρωμάτων, ξέπλυμα πεζοδρομίων, πλύσιμο αυτοκινήτων, πότισμα οικιακού γρασιδιού (γκαζόν), γέμισμα κολυμβητικών δεξαμενών, άρδευση πάρκων, άρδευση γηπέδων γκολφ, άρδευση των πολυετών και ανθεκτικών στην ξηρασία καλλιεργειών.
Κατασταλτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας
– Απαγόρευση ποτισμάτων εκτός πρωινών και βραδινών ωρών καθώς και απαγόρευση ποτισμάτων όταν η ένταση του ανέμου είναι ισχυρή και όταν επικρατούν συνθήκες καύσωνα. Επιβολή προστίμων στους παραβάτες.
-Απαγόρευση χρήσης νερού ύδρευσης σε μη βασικές χρήσεις (πλύσιμο αυτοκινήτων, αυλών, κοινόχρηστων χώρων κ.λπ.).
– Περιοδικές διακοπές νερού.
Η εφαρμογή των ανωτέρω μέτρων κατά τη θερινή περίοδο του τρέχοντος έτους κρίνεται από την Υπηρεσία μας ως επιβεβλημένη, ειδικά εάν ληφθεί υπόψη ότι σε περίπτωση επανάληψης της ανομβρίας το επόμενο υδρολογικό έτος (2024-2025), θα έχουμε να διαχειριστούμε πολύ σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας στο νησί.
Οριακή η κατάσταση και στη Μεσσαρά
Στην κόψη του ξυραφιού εξελίσσεται η άρδευση στην περιοχή της Μεσσαράς, καθώς οι ποσότητες νερού που έχουν απομείνει στο φράγμα της Φανερωμένης είναι πλέον εντελώς οριακές με αποτέλεσμα να κλείνει η στρόφιγγα και να ανακύπτει μείζον ζήτημα για το πως θα καλυφθούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις των ξηρικών αναδασμών. Με δηλώσεις του ο δήμαρχος Φαιστού Γρηγόρης Νικολιδάκης τονίζει ότι «το πρόβλημα νερού τη φετινή καλοκαιρινή περίοδο θα είναι τεράστιο. Θα είναι αδύνατο οι ΤΟΕΒ να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν τον κόσμο για τους καλοκαιρινούς μήνες.
Η στάθμη του νερού στο φράγμα της Φανερωμένης που χρησιμοποιείται για να ποτίζονται οι ξηρικοί αναδασμοί, αυτή τη στιγμή βρίσκεται μετά βίας στα 3 εκ. κυβικά νερού. Το φράγμα με αυτά τα δεδομένα θα πρέπει να κλείσει εντελώς. Άρα οι ΤΟΕΒ που έχουν ξηρικούς αναδασμούς να βρουν άλλους τρόπους άρδευσης, δηλαδή από γεωτρήσεις και το ερώτημα είναι το πώς θα γίνει αυτό με δεδομένο το γεγονός ότι υπάρχει σοβαρότατη πτώση της στάθμης του νερού και η κατάσταση είναι δραματική».
Όπως εξηγεί ο δήμαρχος, το φράγμα της Φανερωμένης στη Μεσσαρά με ωφέλιμο όγκο νερού 18 εκατομμύρια κυβικά νερού έχει πλέον φτάσει στα 3 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, δηλαδή βρίσκεται στο όριο ασφαλείας του, το οποίο δεν μπορεί να υπερβεί. Σε ό,τι αφορά την πλευρά του Δήμου ο κ. Νικολιδάκης τονίζει ότι γίνεται προσπάθεια για την προώθηση των δύο μικροφραγμάτων στο Μαγαρικάρι και τα Πηγαιδάκια, ενώ στο κάδρο έχει μπει και το θέμα της δημιουργίας μιας αντίστοιχης υποδομής και στο Αντισκάρι. Παράλληλα ο δήμαρχος Φαιστού τονίζει ότι θα πρέπει στο συνολικότερο σχεδιασμό να ενταχθεί και η πρόταση μικρών φραγμάτων ανάσχεσης του Γεροποτάμου ώστε να εξοικονομούνται όσο το δυνατό περισσότερες ποσότητες νερού που μπορούν να αξιοποιηθούν.