Aπόλυτη συνειδητότητα των πράξεων τους έχουν τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο Μινχάουζεν by proxy (σήμερα ο νεότερος όρος που χρησιμοποιείται είναι πλασματική διαταραχή επιβαλλόμενη σε άλλον), σύμφωνα με τον παιδοψυχίατρο του ΠΑΓΝΗ κ. Γιώργο Σαμιωτάκη, στον οποίο απευθυνθήκαμε με αφορμή την υπό διερεύνηση υπόθεση που βρίσκεται στην επικαιρότητα και έχει επικεντρώσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης.
Τι είναι αυτό το σύνδρομο; Οι πάσχοντες έχουν επίγνωση των πράξεων τους; Ποιο είναι το κίνητρο που ωθεί “φροντιστές” να κακοποιούν τα θύματα τους;
Το 1977 ο Βρετανός παιδίατρος Roy Meadow περιέγραψε για πρώτη φορά, 26 χρόνια μετά την ανάλυση του κλασικού συνδρόμου Μινχάουζεν, το σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου. Ο Meadow είχε ασκήσει μεγάλη επιρροή στο έργο κοινωνικών υπηρεσιών αλλά και σε αποφάσεις της δικαιοσύνης, με τον Βρετανό παιδίατρο να καταθέτει ως πραγματογνώμονας σε τρανταχτές υποθέσεις.
Ο ίδιος είχε χρησιμοποιήσει τη φράση, γνωστή πλέον ως «νόμος του Meadow» που ανέφερε χαρακτηριστικά: «Ο θάνατος ενός παιδιού σε μία οικογένεια είναι τραγικός, ο θάνατος δεύτερου παιδιού είναι ύποπτος, ο θάνατος τρίτου παιδιού στην ίδια οικογένεια είναι έγκλημα, εκτός και αν υπάρχουν αποδείξεις για το αντίθετο» (“One is a tragedy, two is suspicious and three is murder unless there is proof to the contrary”).
Ταυτόχρονα, η φράση αυτή καταδεικνύει και τον τεράστιο βαθμό διαχρονικής δυσκολίας «ανίχνευσης» του συνδρόμου, παρά την εξέλιξη των διαγνωστικών και θεραπευτικών μεθόδων. Όπως προαναφέρθηκε, είναι καταγεγραμμένο στην ψυχιατρική και παιδιατρική βιβλιογραφία εδώ και δεκαετίες.
Η δυσκολία ανίχνευσης του συνδρόμου Μινχάουζεν by proxy αποδίδεται, σύμφωνα με τον κ. Σαμιωτάκη, στο γεγονός ότι το κίνητρο από μέρους του πάσχοντος δεν είναι ξεκάθαρο.
«Αυτό που χαρακτηρίζει τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο Μινχάουζεν by proxy είναι ότι υπάρχει μια εξαιρετικά μεγάλη ανάγκη τους να παρουσιάζονται ως άτομα που είναι υπερευαίσθητα, υπερπροστατευτικά, πάρα πολύ φροντιστικά, ότι είναι οι Μητέρες Τερέζες. Χαρακτηριστική περιγραφή είναι ότι προσπαθούν να γίνουν «οι άγγελοι του ελέους». Αυτό θέλουν να εισπράττουν από το περιβάλλον και γι’ αυτό το λόγο είναι και δύσκολα ανιχνεύσιμη. Την εντοπίζεις είτε από τυχαία γεγονότα, είτε όταν υπάρξει κάποια υποψία σε παιδιατρικές κλινικές ή δυστυχώς όταν πλέον είναι αργά. Αυτό είναι διαφορετικό από διαταραχές υπόκρισης που το κίνητρο είναι ξεκάθαρο».
Ως θύματα συνδρόμου Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου έχουν καταγραφεί και ηλικιωμένοι άνθρωποι, εξαρτώμενοι από τους «φροντιστές» τους είτε αυτοί ήταν κάποιο συγγενικό πρόσωπο είτε εργαζόμενοι σε κάποια δομή φιλοξενίας ηλικιωμένων.
Ο παιδοψυχίατρος του ΠΑΓΝΗ σημειώνει ότι οι πάσχοντες «είναι πολύ διαβασμένοι και πολλές φορές ξέρουν περισσότερα απ’ όσα λένε ότι γνωρίζουν… Μπορεί να έχουν γνώσεις χημείας, φαρμακολογίας κλπ. που δεν τις αναφέρουν για να μην αποκαλυφθεί η ικανότητά τους να χειρίζονται κάποια φάρμακα. Όμως φέρονται να διαβάζουν συνεχώς. Η συνήθης δικαιολογία είναι ότι ψάχνουν και διαβάζουν επειδή θέλουν να βοηθήσουν το άρρωστο παιδί τους. Αρέσκονται μάλιστα να μιλούν στους γιατρούς σαν ίσος προς ίσον.
«Οι πάσχοντες έχουν επίγνωση ότι αυτό που κάνουν είναι κακό; Έχουν συνείδηση των πράξεών τους;» ρωτάμε το γνωστό παιδοψυχίατρο.
«Αν τυχόν δεν το ξέρει, τότε μιλάμε για κάτι άλλο… Τότε μιλάμε συνήθως για αποσυνδετικές καταστάσεις… Είναι ψυχιατρικές καταστάσεις αποσύνδεσης κατά τις οποίες το άτομο μπορεί να αποσυνδεθεί σε μνήμη, ταυτότητα και πρόσωπα… Μία εξ αυτών είναι αυτό που έχετε ακούσει ως πολλαπλή προσωπικότητα. Ενώ είμαι ο Χ, ξαφνικά αλλάζω ταυτότητα, κυριαρχεί μέσα μου κάποιος άλλος, ο Ψ, ο οποίος μπορεί να κάνει κάποια εγκληματική πράξη για την οποία η «Οικοδέσποινα προσωπικότητα» δεν είναι ενήμερη. Συνυπάρχουν δηλαδή δύο ή περισσότερες προσωπικότητες στο ίδιο σώμα, όμως η μία δεν γνωρίζει απαραίτητα για τις πράξεις της άλλης. Για παράδειγμα, σκοτώνει κάποιος το παιδί του και πραγματικά δεν το θυμάται.
Όμως το σύνδρομο Μινχάουζεν by proxy δεν έχει καμία σχέση με τις ψυχιατρικές καταστάσεις αποσύνδεσης, ξεκαθαρίζει ο κ. Σαμιωτάκης. «Ο πάσχων από σύνδρομο Μινχάουζεν έχει απόλυτη συνειδητότητα και όλα τα μνημονικά του στοιχεία είναι απόλυτα διαφυλαγμένα, σε αντίθεση των αποσυνδετικών καταστάσεων όπου το άτομο δεν προσποιείται αλλά πραγματικά δεν ξέρει. Νομικά, ο ένας αντιμετωπίζεται ως άτομο με απόλυτη συνείδηση των πράξεών του, ο άλλος θεωρείται ψυχιατρικό περιστατικό και η υπόθεσή του παίρνει άλλη κατεύθυνση ως προς την ποινική του αντιμετώπιση».
Σύμφωνα με τον παιδοψυχίατρο, στο σύνδρομο Μινχάουζεν by proxy αποδεικνύεται εμπλοκή της μητέρας σε ποσοστό άνω του 90%. Και ο ρόλος του πατέρα ποιος είναι; Συνήθως, επισημαίνει, οι πατεράδες είναι είτε απόντες σωματικά είτε απόντες ψυχικά… Είναι διαζευγμένοι ή εργαζόμενοι π.χ. στο εξωτερικό και απουσιάζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Θεωρούνται παθητικοί, απόμακροι δηλαδή είτε βιολογικά είτε συναισθηματικά. Παίζουν ένα ρόλο παρατηρητή των εξελίξεων…
Ο κ. Σαμιωτάκης επισημαίνει ότι αρκετές φορές έχουν κληθεί ως παιδοψυχίατροι στην παιδιατρική για να κάνουν διάγνωση σε παιδιά που είτε έπασχαν τα ίδια από το σύνδρομο Μινχάουζεν είτε ήταν θύματα by proxy, δηλαδή της κακοποιητικής συμπεριφοράς των φροντιστών τους.
Μία περίπτωση που κλήθηκε να χειριστεί σχετικά πρόσφατα αφορούσε σε έφηβη που φέρεται να προκαλούσε υπό ειδικές συνθήκες δερματολογικά προβλήματα στο σώμα της. Το κορίτσι ουδέποτε το παραδέχθηκε και αντιδρούσε πολύ άσχημα κάθε φορά που κάποιος τολμούσε και να υπονοήσει ότι προκαλούσε εκείνη το πρόβλημα.
Σε ό,τι αφορά στα θύματα by proxy, ο παιδοψυχίατρος επανέλαβε τη δυσκολία διάγνωσης αυτών των καταστάσεων. Για παράδειγμα, αν μία μητέρα ρίξει στην πορτοκαλάδα ή στο γάλα του παιδιού της ινσουλίνη, το παιδί θα αρχίσει να ζαλίζεται, να λιποθυμάει, να πέφτει σε κώμα… Θα διακομιστεί στο νοσοκομείο, με την κατάλληλη αγωγή το παιδί θα επανέλθει πλήρως και σε δύο-τρεις ημέρες θα πάρει εξιτήριο. Θα είναι μία υπογλυκαιμία μη ανιχνεύσιμη. Και αυτό μπορεί να συμβεί ξανά και ξανά.
Γι’ αυτό και αν διαπιστωθεί ότι αιτία των συμπτωμάτων είναι ο φροντιστής, τότε η διαχείριση του περιστατικού επιβάλλει την άμεση απομάκρυνση του παιδιού.