«Κάτι μαγικό συμβαίνει εδώ στην Κρήτη, είμαι επιστήμονας, αλλά αποδέχομαι και την πραγματικότητα που με ξεπερνά».
Όταν αυτά τα λόγια προέρχονται από τον David Elbaz, Γάλλος αστροφυσικό, ειδικό στον σχηματισμό και την εξέλιξη των γαλαξιών, διευθυντή ερευνών στο Τμήμα Αστροφυσικής της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας και Εναλλακτικών Μορφών Ενέργειας (CEA) της Γαλλίας, και επιστημονικό σύμβουλο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος τότε σίγουρα το νησί μας έχει πολλούς λόγους να αισθάνεται υπερήφανο!
Ο κορυφαίος αστροφυσικός την περασμένη βδομάδα έδωσε διάλεξη στην Αθήνα, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, με αφορμή την κυκλοφορία στα ελληνικά του βιβλίου του «Αναζητώντας το αόρατο σύμπαν», από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Ακολούθησε συζήτηση με το κοινό, την οποία συντόνισε ο Βασίλης Χαρμανδάρης, διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας και διευθυντής του Αστεροσκοπείου Σκίνακα.
Σε συνέντευξή του στην «Π» περιγράφει πώς από ένα μικρό παιδί που φοβάται να κοιμηθεί τα βράδια έγινε ένας επιστήμονας που προσπαθεί να κατανοήσει το σύμπαν.
Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Πότε αποφασίσατε ότι θέλετε να γίνετε αστροφυσικός και να αναζητήσετε το αόρατο σύμπαν;
«Πάντα πίστευα ότι η αστροφυσική δεν μπορεί να είναι επάγγελμα. Είναι ένας τρόπος ζωής να αναρωτιέσαι για το σύμπαν, όχι ένα απλό επάγγελμα. Έτσι, όταν έγινα αστροφυσικός, περίμενα ότι κάποιος θα το καταλάβει θα μπει στο γραφείο μου και θα πει «αυτό είναι, έξω!». Αν επιστρέψω στην προέλευση της επιθυμίας μου να αφιερώσω τη ζωή μου σε αυτού του είδους την έρευνα, νομίζω ότι πηγαίνει πίσω στην πρώιμη παιδική μου ηλικία.
Το βράδυ, δεν ήθελα να κοιμηθώ γιατί στο μυαλό μου ήταν σαν να πέθαινα. Για να παρηγορηθώ, πίστευα ότι δεν θα μπορούσα να πεθάνω επειδή ήταν κάτι το αδιανόητο. Στη συνέχεια, όταν συνειδητοποίησα ότι υπήρχε κάτι άλλο που επίσης ήταν αδιανόητο, αλλά αληθινό, αναστατώθηκα. Αυτό το κάτι άλλο, ήταν το ίδιο το σύμπαν! Χωρίς να το γνωρίζω, νομίζω ότι αυτός ο προβληματισμός με παρακίνησε να προσπαθήσω να κατανοήσω το σύμπαν.
Σήμερα ξέρω ότι το σύμπαν παραμένει απρόσιτο, ακόμα κι αν το καταλαβαίνουμε περισσότερο κάθε μέρα, αλλά ξέρω επίσης ότι μας μοιάζει, ότι δεν είναι αμετάβλητο και ότι αλλάζει συνεχώς, όπως εμείς. Το αόρατο ενσωματώνει αυτό που βρίσκω πιο ενδιαφέρον στη μελέτη του σύμπαντος: αυτή την πλευρά που δεν καταλαβαίνουμε».
Αναφέρεστε σε προκαταλήψεις και αυταπάτες. Τελικά, πόσο γνωρίζουμε το σύμπαν και πόσα μένουν ακόμα για να ανακαλύψουμε;
«Γνωρίζουμε απείρως περισσότερα πράγματα για το Σύμπαν σήμερα από ό,τι χθες, αλλά υπάρχει ακόμη ένα άπειρο ποσό που πρέπει να ανακαλυφθεί… Όταν αναφέρομαι σε ψευδαισθήσεις, προσπαθώ να χρησιμοποιήσω ένα γνωστό σε όλους μας πλαίσιο για να περιγράψω τον άπειρο αριθμό λύσεων που μπορούμε να σκεφτούμε για να λύσουμε προβλήματα. Χρησιμοποιώ μια λίστα πέντε τύπων ψευδαισθήσεων, που νομίζω ότι μπορεί να είναι χρήσιμη για να διαχωρίσουμε διαφορετικές ομάδες θεωριών και εξηγήσεων.
Ο όρος ψευδαισθήσεις αναφέρεται επίσης στο γεγονός ότι τώρα πιστεύουμε ότι μερικά από αυτά που δεν καταλαβαίνουμε προέρχονται από το δικό μας τρόπο σκέψης, από αυτά που γνωρίζουμε. Αυτό μπορεί να ακούγεται περίεργο, αλλά οι ταχυδακτυλουργοί και οι μάγοι το γνωρίζουν καλά, μπορούν να εκμεταλλευτούν αυτό που περιμένουμε για να δημιουργήσουν μια ψευδαίσθηση.
Είναι ακριβώς επειδή περιμένουμε να δούμε κάτι αυτό που μας μπερδεύει στο να κατανοήσουμε αυτό που βλέπουμε. Σήμερα είμαστε τόσο μπερδεμένοι με αυτό που βλέπουμε όταν παρατηρούμε το σύμπαν που φαίνεται ότι τουλάχιστον ένα μέρος της σύγχυσης προέρχεται από τις δικές μας προσδοκίες».
Η κατάκτηση του Διαστήματος είναι κάτι για το οποίο μιλάνε πολλά κράτη. Ποιοι είναι οι στόχοι του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος;
«Υπάρχουν δύο τρόποι της εξερεύνησης του διαστήματος: παρατηρώντας το σύμπαν, συλλέγοντας φωτόνια και βαρυτικά κύματα ή ταξιδεύοντας μέσα στο σύμπαν, αφήνοντας τον πλανήτη μας. Δεν νομίζω ότι έχουμε ακόμη την τεχνολογία για να ταξιδέψουμε στο σύμπαν. Μπορεί να είμαστε σε θέση να στείλουμε ανθρώπους στον Άρη, αλλά σε πρωτόγονες συνθήκες κατά τη γνώμη μου που δεν θα το θεωρούσα προτεραιότητα.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ΕΟΔ) έδωσε στις ευρωπαϊκές χώρες μέλη την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν επιστημονικές αποστολές, μέσω δορυφόρων, που καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν θα μπορούσε να κάνει από μόνη της. Είναι ένα μέρος χωρίς σύνορα, όπου πολλά έθνη εκπροσωπούνται και συνεργάζονται για να κατασκευάσουν μια κοινή διαστημική αποστολή ή ένα διαστημικό τηλεσκόπιο, ένα κόσμημα τεχνολογίας ικανό να μας δώσει πληροφορίες για τα πιο μακρινά σημεία του σύμπαντος και να βλέπει το αόρατο.
Θεωρώ τον ΕΟΔ ως μια σύγχρονη εκδοχή των αιγυπτιακών πυραμίδων, αλλά χωρίς τους σκλάβους, οι άνθρωποι που το καθιστούν δυνατό το κάνουν με τη θέλησή τους και μαθαίνουν από αυτήν την διεργασία. Αυτό είναι ένα παράδειγμα ανθρώπινης συνεργασίας που είναι μοναδικό στον κόσμο. Η NASA είναι ισχυρή και κάνει σπουδαία επιστήμη, αλλά για λογαριασμό μιας χώρας.
Ευτυχώς, ο ΕΟΔ και η NASA συνεργάζονται σε ορισμένες αποστολές, όπως το μεγαλύτερο διαστημικό τηλεσκόπιο όλων των εποχών το James Webb, αξίας 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο θα εκτοξευθεί πριν το τέλος του έτους. Θα εκτοξευθεί μάλιστα από έναν ευρωπαϊκό πύραυλο, τον Ariane 5, και θα μεταφέρει δύο από τα τέσσερα όργανα χάρη σε μεγάλες ευρωπαϊκές συνεισφορές.
Η συνεργασία είναι το μέλλον της διαστημικής εξερεύνησης, η οποία γίνεται όλο και πιο ακριβή, καθώς είναι πλέον απαραίτητο να μελετηθεί ολοένα και με μεγαλύτερη λεπτομέρεια το σύμπαν, το οποίο έχουμε ήδη εξερευνήσει σε ολόκληρο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Ως εκ τούτου, ο ΕΟΔ είναι ένα καλό παράδειγμα ανθρώπινης συνεργασίας που πρέπει να επεκταθεί σε πολλούς άλλους τομείς».
Οι επιστήμονες της Κρήτης
Στην Κρήτη περηφανευόμαστε (ακόμα και οι δημοσιογράφοι) ότι έχουμε μία δυνατή ομάδα αστροφυσικών. Μας το επιβεβαιώνετε;
«Είναι αλήθεια. Πολλοί από αυτούς είναι φίλοι μου, οπότε μπορεί να είμαι προκατειλημμένος, αλλά θυμάμαι μερικούς συναδέλφους μου από διαφορετικές χώρες του εξωτερικού να μου λένε ότι ήταν έκπληκτοι όταν είδαν μια τέτοια συγκέντρωση εξαιρετικών αστροφυσικών. Υπάρχει κάτι άλλο που με έχει εντυπωσιάσει. Οργανώσαμε αρκετά συνέδρια μαζί στην Κρήτη και κάθε φορά, τα άτομα που παρευρέθηκαν στο συνέδριο μας είπαν ότι ήταν το καλύτερο συνέδριο που είχαν παρακολουθήσει ποτέ.
Και αυτοί οι άνθρωποι είχαν πάει σε συνέδρια σε πολύ ωραία μέρη στο παρελθόν. Φαίνεται ότι για κάποιο λόγο, οι άνθρωποι εδώ στην Κρήτη έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν τις συνθήκες για τους επιστήμονες να σκεφτούν και να δημιουργήσουν με γόνιμο τρόπο. Αυτό είναι κάτι για το οποίο μπορούν να είναι υπερήφανοι, επειδή προσθέτει μια κοινή επιστημονική παραγωγή στην ήδη εξαιρετική ατομική επιστημονική τους πορεία.»
Έχετε ιδιαίτερη σχέση με το νησί μας. Τι είναι αυτό που σας φέρνει συχνά εδώ;
«Ο πρώτος λόγος που ήρθα στην Κρήτη ήταν οι συνεργάτες μου, ειδικά ο Βασίλης Χαρμανδάρης. Η ανταλλαγή επιστημονικών απόψεων μαζί του ήταν πάντα πηγή έμπνευσης για μένα. Στη συνέχεια ξεκινήσαμε να οργανώνουμε συνέδρια τα οποία ήταν πιο επιτυχημένα από ό,τι θα μπορούσαμε να περιμένουμε.
Αργότερα έμαθα ότι ένας φίλος μου νευροβιολόγος είχε επίσης παρόμοια εμπειρία με συνέδρια στον τομέα του που γίνονται εδώ. Κάτι μαγικό συμβαίνει εδώ στην Κρήτη, είμαι επιστήμονας, αλλά αποδέχομαι και την πραγματικότητα που με ξεπερνά.
Η ύπαρξη του ΙΤΕ, ενός μοναδικού ερευνητικού κέντρου, είναι σίγουρα ένας από τους λόγους αυτών των βέλτιστων συνθηκών, καθώς και το γεγονός ότι η Ευρώπη δίνει ιδιαίτερη προσοχή σε ερευνητικά προγράμματα στα οποία περιλαμβάνεται η Ελλάδα. Όλες αυτές οι συνθήκες, μαζί με τη φιλικότητα και τη φιλοξενία των ανθρώπων που ζουν στο νησί και τις εξαιρετικά υγιείς συνθήκες ζωής, με έχουν εθίσει …»